حزب ملل‌اسلامی به روایت اسناد

روز 14 فروردین 1344 جلسه دادگاه تجدیدنظر ارتش برای رسیدگی نهائی به اتهامات 55 نفر از اعضای بازداشت شده حزب ملل اسلامی تشکیل شد.

  حزب ملل اسلامی در سال 1340ش پایه‌گذاری و نخستین جلسة کمیته مرکزی آن، همزمان با ایام رحلت آیت‌الله العظمی بروجردی (ره) تشکیل شد. هسته اولیه این حزب که توسط سید محمدکاظم بجنوردی، فرزند آیت‌الله میرزاحسن موسوی بجنوردی «از مراجع تقلید نجف‌اشرف و صاحب کتاب القواعد الفقهیه» بنیان نهاده شد، جوانانی بودند که او ـ سید محمد‌کاظم بجنوردی‌ـ پس از آشنایی با جنبش اسلامی عراق و مساعد نیافتن اوضاع آن کشور برای تصرف قدرت سیاسی و حضور در ایران، با آنان آشنا شده و پیوند نزدیکی داشت. اعضای این گروه، اکثراً دانش‌آموز بودند و به همین علت، هستة اولیه آن با نام «گروه محصل» شهرت یافت که پس از تعریف سازمانی و تشکیلات، «حزب ملل اسلامی» نامیده شد. اولین اقدام این حزب ـ که هدف خود را «سرنگونی نظام سلطنتی و برقرار ساختن حاکمیت اسلام» تعیین کرده بود ـ تصویب برنامه‌ای 65 ماده‌ای بود. در این حزب، مراحل رسیدن به پیروزی به سه بخش اساسی تقسیم می‌شد.

مرحله اول‌: ازدیاد و تعلیم

در این مرحله، به رشد عددی و آموزش اعضا ـ‌ با تأکید بر مخفی بودن صددرصدی ـ توجه شده بود. ابتدا شناسایی افراد و تبلیغ آنان برای عضویت، توسط اعضای هسته مرکزی و پس از آن از طریق سایر اعضا صورت می‌گرفت و آموزش افراد نیز از طریق نشریات و گفتگو عملی بود. برای تحقق این منظور، اولین سخنرانی رهبر حزب ـ محمدکاظم بجنوردی ـ در نخستین جلسة کمیته مرکزی، در نشریه‌ای، انتشار یافت و پس از چندی ماهنامه‌ای تحت‌عنوان «خلق» با وسایلی بسیار ابتدایی، تدوین و برای مطالعه، با شگردهای خاص، در اختیار اعضای قرارداده می‌شد.

مرحله دوم: استعداد

این مرحله به آمادگی رزمی مربوط بود که برای تحقق آن، رهبریت حزب، در سفری که به عراق داشت، دو قبضه سلاح کمری تهیه کرد تا از آن برای آموزش افراد، بهره‌گیرد.

مرحله سوم: ظهور

این مرحله، مبارزه علنی سراسری، پس از تحقق مراحل اول و دوم، با دو شرط اساسی:

الف ـ مشروعیت (عرفی و شرعی)

ب ـ توانایی (عدّه و عُدّه)

بود، که می‌بایست در سه مقطع عملی گردد:

1ـ اعلام موجودیت حزب، که با دعوت همگانی برای عضویت همراه بود.

2ـ اقدام به عملیات‌ تخریبی، برای مشغول نمودن نهادهای امنیتی و انتظامی.

3ـ آغاز مبارزه مسلحانه برای سرنگونی سلطنت و در دست گرفتن حکومت.

حزب ملل اسلامی، در حالی که هنوز در مرحلة اول ـ ازدیاد و تعلیم‌ـ قرار داشت و موفق شده بود تا تعداد اعضای خود را به حدود عدد 100 برساند، در اولین ساعت بامداد یکی از روزهای مهر 1344، به صورت کاملاً اتفاقی کشف گردید. گزارش این کشف اتفاقی، به شرح زیر است:

«در ساعت 0300 روز 23/7/44 مأمورین گشت شهربانی به یک نفر که حامل کیف مشکی رنگی بوده ظنین و دستور توقف به وی داده و از محتویات کیف پرسش می‌نمایند. حامل کیف اظهار می‌دارد محتویات آن کتب دعا می‌باشد موقعی که مأمورین خواستار کیف می‌گردند حامل با مشت به مأمور حمله و در عین حال کیف را به منزلی پرتاب و خود متواری می‌شود که مأمورین وی را تعقیب و دستگیر نموده و ضمناً کیف را از منزلی که به آن پرتاب شده بود با کسب اجازه از صاحب منزل داخل شده و به دست می‌آورند سپس نامبرده را به کلانتری محل جهت بازجویی‌های اولیه دلالت می‌نمایند ضمن بازرسی کیف چند شماره نشریه به نام (خلق) ارگان حزب ملل اسلامی و همچنین مقادیری اوراق پلی‌کپی شده دیگر به دست می‌آید و حامل خود را به نام محمدباقر فرزند ابوالفضل شهرت صنوبری شاگرد خرازی فروشی معرفی می‌نماید ولی از دادن هرگونه اطلاعی یا توضیح درباره محتویات کیف و سئوالاتی که از وی می‌شود خودداری می‌نماید.

نامبرده با مدارک مکشوفه به اداره اطلاعات اعزام و در اداره مزبور نیز در بدو امر از دادن توضیحات و بازجوئی امتناع ولی در اثر تذکرات لازم   و ادامه بازجویی اعتراف نموده که نامبرده در یکی از حوزه‌های حزب ملل اسلامی عضویت دارد و این حزب هم برابر مدارک مکشوفه از اواخر سال 1343 تشکیل شده است. ... چون حدس زده می‌شد که علاوه بر محتویات کیف در منزل وی نیز اوراق مضره‌ای موجود باشد لذا با تشریفات قانونی منزل نامبرده بازرسی و مقادیری از اوراق مشابه محتویات کیف در منزل وی کشف گردید.  با بررسی اوراق مکشوفه چنین نتیجه گرفته شد که از اواخر سال گذشته حزبی تحت عنوان ملل اسلامی مشغول فعالیت گردیده و در این مدت هر ماه یک نشریه (خلق) که آخرین نشریه آن به شماره 9 و به تاریخ اول مهر ماه 44 می‌باشد به صورت پلی‌کپی تهیه و بین اعضاء خود به‌طور کاملاً سرّی توزیع نموده است... »

در همین مرحله بود که سرنوشت حزب ملل اسلامی به بن‌بست ظاهر‌ی رسید و با دستگیری دیگر اعضای حزب که تعدادی از آنها برای درگیری مسلحانه با مأموران رژیم به تپه‌های دارآباد پناه برده بودند، فعالیت آن در نیمه شب 24/7/1344 خاتمه یافت. پس از این حرکت، نشریات فرمایشی رژیم شاهنشاهی به میدان آمدند تا زمینه را برای محکومیت‌های شدید اعضای حزب ملل اسلامی، آماده نمایند. در این رابطه، روزنامه اطلاعات به تاریخ 2/11/44، پس از شرح مفصل این ماجرا، نوشت:

«رهبران حزب پول زیادی برای وضع مخارج در اختیار داشتند منتهی در بازجویی‌ها اظهار داشته‌اند که از حق عضویت افراد تأمین شده است. باتوجه به کمی تعداد اعضا و عدم تناسب حق عضویت پرداختی آنها با میزان پولی که خرج می‌کردند، باید گفت که بودجه آنها از یک محل نامعلوم تهیه می‌شده است.»

این اظهارات در حالی در این روزنامه نقش بسته است که در گزارش مشروح شهربانی آخرین موجودی حزب پس از دستگیری مبلغ 6000 ریال عنوان گردیده که آن هم به‌عنوان مساعده در اختیار اعضا گذاشته شده است.

در روزنامه مرد مبارز که صاحب امتیاز آن، خلیل اسعد رزم‌آرا ـ فردی معلوم‌الحال و فاسدالاخلاق‌ـ بود و با حمایت ساواک منتشر می‌شد، در تأیید منویات آنان در تاریخ 18/11/44 نوشت:

«گفته می‌شود در دادگاه متهمین حزب مخفی، نام دولت خارجی که به افراد این دسته اسلحه و پول می‌دادند اعلام می‌شود... این شبکه زیرزمینی به دست عوامل چند کشور خارجی اداره می‌شده است... متهمین این پرونده 55 نفر هستند و دادستان دادگاه برای هشت نفر از آنان تقاضای اعدام نموده است.»

پس از برگزاری جلسات دادگاه و انعکاس آنچنانی آن در نشریات، تلاش‌هایی برای نجات دستگیرشدگان آغاز شد که از آن جمله، تلاش آیت‌الله العظمی میلانی (ره) بود. نعمت‌الله نصیری ـ ریاست وقت ساواک ـ با اطلاع از این موضوع برآشفت و در رهنمودی که دارای 4 بند بود، به تحقیق پیرامون ارتباط حزب ملل اسلامی با علماء دستور داد. عین این دستورالعمل به شرح زیر است:

«اداره کل سوم

1ـ ورود پسر میلانی در قم به منزل مهدی حائری تهرانی دلیل بر ارتباط محرمانه و مورد اعتماد بودن سیدمهدی از طرف میلانی است و یقیناً ارتباط‌هایی در گذشته داشته‌اند چه معلومات و اطلاعاتی در این زمینه در آن اداره و در ساواک قم وجود دارد.

2ـ این فعالیتی که اخیراً از طرف روحانیون در مورد این افراد جمعیت ملل اسلامی شروع شده، خود دلیل ارتباط آقایان علما با آنها است که باید در تحقیقات معلوم شود.

3ـ پیشوایی پیشنماز مسجد امام قم که فرزندش جزء دستگیر‌شدگان است یقیناً این جمعیت در قم هم ریشه داشته باید این ریشه‌ها پیدا شود.

4ـ دلیل این که میلانی در این مورد زیاد فعالیت می‌کند باید معلوم شود. »

پس از تلاش‌های بسیاری که صورت گرفت، در تاریخ 15/12/1344، دادگاه عادی شماره 1 اداره دادرسی ارتش، رأی صادره دربارة محکومیت اعضای حزب را به شرح زیر اعلام کرد:

«در ساعت 30/11 روز 15/12/44 دادگاه عادی شماره 1 اداره دادرسی ارتش مأمور رسیدگی به پرونده 55 نفر اعضاء حزب ملل اسلامی تشکیل گردید و رأی صادره درباره محکومیت هر یک از اعضاء حزب مزبور بشرح زیر به محکومین ابلاغ گردید:

1. محمدکاظم موسوی بجنوردی (رهبر حزب محکوم به اعدام)

2. دو نفر به اسامی حسن حامد عزیزی و سیدمحمد سیدمحمودی قمی (به ترتیب دبیر و صندوقدار حزب) محکوم به اعدام ولی به علت جوانی و اظهار ندامت و پشیمانی هریک از آنان محکوم به حبس دائم با اعمال شاقه.

3. پنج نفر به اسامی محمد پیران ـ عباسعلی مظاهری عمرانی ـ ابوالقاسم سرحدی‌زاده ـ علی نورصادقی و محمد میرمحمدصادقی محکوم به اعدام لیکن با توجه به اظهار ندامت و پشیمانی و جوانی هریک از آنان محکوم به 15 سال حبس مجرد.

4. سه نفر از اعضاء حزب محکوم به 8 سال حبس مجرد

5. چهار نفر از اعضاء حزب محکوم به 5 سال حبس مجرد

6. هفت نفر از اعضاء حزب محکوم به 4 سال حبس مجرد

7. سه نفر از اعضاء حزب محکوم به 3 سال و شش ماه حبس مجرد

8. بیست و هفت نفر از اعضاء حزب محکوم به سه سال حبس مجرد

9. سه نفر دیگر از اعضاء حزب چون به سن قانونی نرسیده‌اند هریک به سه سال حبس تأدیبی محکومیت یافته‌اند.»

پس از این اعلام، تلاش خانواده‌های زندانیان نیز برای تقلیل محکومیت آنان آغاز شد. نمونه‌ای از این تلاش‌ها به شرح زیر است:

از: اداره کل سوم 316

به: ریاست ساواک تهران

درباره: حزب ملل اسلامی

به‌طوری که اخیراً مشاهده گردیده اغلب روزها تعداد قابل توجهی از اشخاص مختلف و یا بستگان اعضا حزب اسلامی جلو دادستانی ارتش تجمع و ظاهراً با اظهار عجز نسبت به محکومیت اعضاء حزب مزبور اظهار نارضایتی و بعضاً مزاحمت‌هایی ایجاد می‌نمایند. علی‌هذا خواهشمند است دستور فرمایید به وسیله منابع مربوطه تحقیق شود که آیا اشخاص مزبور محرکینی در مورد انجام این‌گونه اعمال دارند یا خیر؟ در صورت اول نسبت به تعیین مشخصات، نحوه فعالیت و ارتباط محرکین با سایر جمعیت‌ها (سیاسی و مذهبی و غیره) اقدام و نتیجه را اعلام دارند.

مدیرکل اداره سوم ـ مقدم

محترماً در اجرای امریه مدیریت کل نامه تقدیمی تهیه شده است. 25/12/46

منبع خبر ـ دادستان ارتش 25/12

متعاقب این تلاشها بود که سیدمحمدکاظم بجنوردی نیز از اعدام‌ رهایی یافت و به حبس ابد محکوم شد. این پرونده که در اداره اطلاعات شهربانی پیگیری می‌شد، در یک گزارش 5 صفحه‌ای، تشریح گردیده است. مطالب این گزارش در پی آمده و پس از آن اصل اسناد گزارش عیناً درج شده است.

 گزارش دربارة کشف سازمان مخفی بنام حزب ملل اسلامی

الف ـ چگونگی و طرز کشف:

1ـ ساعت 3 صبح روز 23/7/44 مأمورین گشت در شهرری به یک نفر عابر که حامل کیف دستی مشکی رنگ بوده مظنون میشوند از محتویات کیف پرسش می‌نمایند حامل کیف ناگهانی به مأمور حمله و ضمن پرتاپ کیف به بام منزلی متواری می‌گردد. مأمورین وی را تعقیب و دستگیر ضمناً کیف را نیز از صاحب منزلی که به آنجا پرتاب کرده بوده اخذ می‌نمایند.

2ـ در بازرسی که از محتویات کیف به عمل می‌آید مقداری اوراق پلی‌کپی شده از قبیل روزنامة (خلق) و نشریات دیگری که مربوط به حزب ملل اسلامی بوده کشف می‌گردد.

3ـ نظربه اینکه تاکنون حزب یا جمعیت یا سازمانی به این نام برای این اداره شناخته نشده بودند لذا از حامل کیف (محمدباقر فرزند ابوالفضل شهرت صنوبری هیجده ساله شاگرد خرازی فروش) یک سلسله تحقیقات و بازجوئی شروع و نامبرده در بدو امر از اظهار هرگونه پاسخ و توضیحی درباره اوراق مکشوفه جداً خودداری می‌نمود تا اینکه در اثر ادامة بازجوئی و تذکرات لازم اعتراف کرد که از چند ماه قبل به عضویت حزب ملل اسلامی در آمده است و رابط بالا دست وی شخصی به نام محمد میرمحمدصادقی می‌باشد و با دو نفر دیگر به نام هادی شمس حائری و جواد منصوری در کلاس (حوزه) به مسئولیت میرمحمد صادقی شرکت می‌نمایند.

4ـ بلافاصله پس از اخذ اعترافات از نامبرده به‌منظور کشف مدارک دیگر منزل وی با تشریفات قانونی بازرسی و مقادیر دیگری از نشریات منظور نیز در منزل بدست آمد و به موازات این بازرسی نسبت به دستگیری‌ هادی شمس حائری و جواد منصوری نیز اقدام گردید ضمناً نسبت به دستگیری رابط بالا دست وی میرمحمد صادقی نیز اقدام و منزل نامبرده اخیر، بازرسی و مقادیر زیادی اوراق مشابه مدارک مکشوفه قبلی کشف ولیکن چون میرمحمد صادقی به مسافرت اصفهان رفته بود ضمن مراقبت منزل به شهربانی اصفهان نیز دستور داده شد که نسبت به دستگیری و اعزام وی اقدام نماید، نامبرده در ساعت 23 روز بعد (24/7/44) پس از مراجعت از اصفهان در حین دخول به منزل به وسیلة مأمورین دستگیر گردید.

5ـ دو نفر دستگیر شده (هادی شمس‌ حائری و جواد منصوری) در بازجوئی گفته‌های صنوبری را تأیید و اعتراف نمودند که از چند ماه قبل به معرفی میرمحمد صادقی به عضویت حزب ملل اسلامی در آمده‌اند. میرمحمد صادقی نیز اعتراف نمود که با عنوان رئیس مدرسه مسئول اداره سه کلاس حزبی است که در هر کلاس چهار نفر عضویت دارند و ضمناً رابط بالا دست خود را فردی بنام محمد سیدمحمودی معرفی و سمت وی را نیز رئیس واحد حزبی قلمداد نمود و در بازرسی بدنی یک جلد دفتر یادداشت که اسامی اعضاء و شماره‌های حزبی آنها به حروف رمز نوشته شده به انضمام مفتاح رمز کشف گردید.

6ـ نسبت به دستگیری و بازرسی منزل سید محمودی نیز اقدام و ضمن دستگیری وی مقادیر زیادی از اوراق مکشوفه قبلی و اوراق مربوط به اعلامیه‌های روحانیون بدست آمد.

7ـ در نتیجة تحقیقات و بازجویی‌های معموله سید محمودی اعتراف نمود که علاوه بر مسئولیت یک واحد حزبی صندوقدار کمیتة مرکزی حزب ملل اسلامی نیز می‌باشد ضمناً اسامی سایر اعضاء کمیتة مرکزی را نیز افشاء نمود نظر به اینکه نامبرده صندوق‌دار حزب بوده در اثر ادامة بازجویی از وی مأمورین به محل اختفای مدارک و وسایل کمیته مرکزی حزب پی برده و با تشریفات قانونی در معیت نامبرده محل مزبور بازرسی و کلیه اوراق و نشریات و روزنامه‌ها و دفاتر دخل و خرج و اسامی اعضاء حزب که به رمز نوشته شده و همچنین دستگاه پلی‌کپی و ماشین تحریر و دستگاه ضبط صوت و وسایل آزمایشگاهی و چند جلد کتاب و غیره کشف گردید.

8ـ پس از اخذ اعترافات از سید محمودی و شناختن تعداد بیشتری از اعضاء فعال حزب ملل اسلامی نسبت به دستگیری سایرین نیز اقدام [شد.] چون اطلاع حاصل شد که در اثر دستگیری چند نفر از آنها سایرین مطلع شده تعدادی به کوهستانهای شمالی تهران با اسلحه پناه برده و تعدادی نیز در تهران مخفی گردیده‌اند لذا در اثر تعقیب و مراقبتهای لازم بدواً سه نفر از مخفی‌شدگان در تهران به نام حسن حامد عزیزی‌ـ علی نورصادقی‌ـ احمد احمد در روز 27/7/44 دستگیر و برای تعقیب متواریان به کوههای شمالی شمیران پنج اکیپ مجهز تعقیبی در ساعت 18 روز 27/7/44 اعزام و شبانه جاده‌های عبور کوهستان مزبور را اشغال و محاصره می‌نمایند، در اثر محاصره و فشار مأمورین تعقیب، شش نفری که به کوهستان پناه برده‌اند به دو اکیپ سه نفری تقسیم می‌گردند که یکی از اکیپ‌ها چون قصد داشته از حلقه محاصره خود را نجات دهد در ساعت 24 روز 27/7/44 ضمن تیراندازی به طرف مأمورین تعقیب با یک قبضه اسلحه کمری والتر و پنجاه و یک تیر فشنگ مربوطه دستگیر و صبح روز 28/7/44 به این اداره اعزام گردیدند، اکیپ سه نفری دیگر که طبق اطلاع آنها نیز دارای یک قبضه سلاح کمری می‌باشند در کوهستان مخفی هستند و تا ساعت تنظیم این گزارش مشاهده نشده‌اند و احتمال می‌رود که قریباً دستگیر شوند.

9ـ رهبر حزب محمدکاظم موسوی بجنوردی از ایرانیان مقیم عراق 24 ساله در چهار سال قبل از عراق به ایران وارد و با استفاده از کمک‌های مالی بنیاد پهلوی در دبیرستان به تحصیل مشغول و سپس دورة وظیفه خود را در سپاه دانش که چهار ماه اولیه آن را در رضائیه و بقیه مدت خدمت را در اطراف قم انجام داده جزء دستگیر‌شدگان کوهستان می‌باشد که به طرف مأمورین تیراندازی کرده است. نامبرده پس از خاتمه سپاه دانش در مرداد ماه سال جاری به عراق عزیمت و پس از یک ماه توقف در آنجا و خرید دو قبضه اسلحه کمری با فشنگ مربوطه به ایران مراجعت نموده است، در بازجویی‌های معموله صریحاً اعتراف کرده که از سال 1341 حزب ملل اسلامی را به طور کاملاً محرمانه تشکیل داده و در صدد جمع‌آوری عضو بوده است و مسئولیت کلیه نشریات و روزنامه‌های حزب نیز با همکاری چند نفر دیگر به‌عهدة وی بوده است.

10ـ دبیر حزب حسن حامدی عزیزی نیز مانند موسوی از ایرانیان مقیم عراق بوده و به ترتیب فوق در ایران به تحصیل اشتغال داشته و فعلاً نیز آموزگار دبستان قائمیه تهران می‌باشد نامبرده نیز که در تهران مخفی شده بود روز قبل دستگیر شده است و ضمن تحقیقات اعتراف کرده که کلیه کارهای دبیری و تنظیمات حزب به عهده وی بوده است.

ب ـ سازمان حزب ملل اسلامی:

1ـ برابر مدارک مکشوفه سازمان حزب ملل اسلامی به ترتیب عبارتند از:

کلاس                               دارای چهار عضو

مدرسه                             شامل سه کلاس

واحد                                 شامل دو مدرسه

شاخه                               دارای دو واحد

دسته                               شامل دو شاخه

گروه                                 شامل دو دسته

کادر

شبکه

کمیته مرکزی

2ـ از بررسی دفاتر اسامی اعضاء که بدست آمده و به رمز نوشته شده معلوم می‌گردد که در حدود 129 نفر تاکنون به عضویت این حزب در آمده‌اند که تعدادی از آنها به‌علت تخلفات حزبی و عدم اطمینان طرد گردیده‌اند که در حال حاضر در حدود 70 الی 80 نفر عضو رسمی دارند.

3ـ برای اختفاء جهت هر یک از اعضاء رسمی یک شماره حزبی از طرف کمیته مرکزی تعیین شده است و جهت اعضاء کمیتة مرکزی به جای شمارة حزبی اسم مستعار انتخاب گردیده است.

4ـ فعلاً غیر از تهران در سایر شهرستانها شعبی تشکیل نگردیده فقط چند نفر در قم و عراق عضو دارند.

5ـ با بررسی دفاتر ثبت اسامی اعضاء و تحقیقاتی که به‌عمل آمده سن متوسط اعضاء فعلی این حزب 25 ساله بوده و به ندرت اشخاص 30 ساله در بین آنها دیده می‌شود.

6ـ معمولاً‌ اعضاء فعلی حزب ملل اسلامی اکثراً از طبقه‌ای هستند که علاقه وافری به مطالعه دارند و برابر آمار تقریبی از لحاظ شغل ذیلاً طبقه‌بندی می‌شوند:

دانش‌آموز دبیرستانی             21 نفر

دانشجو                             7 نفر

آموزگار                              15 نفر

دیپلمه بیکار                        7 نفر

کارگر                                 8 نفر

پیشه‌ور و متفرقه                  20 نفر

7ـ سه نفر از اعضاء حزب ملل اسلامی بشرح زیر در واحدها‌ی ارتشی مشغول انجام خدمت وظیفه عمومی‌ می‌باشند.

(1) محمدحسن یا محمدحسین شهری مهندس برق در پادگان سلطنت‌آباد

(2) رئیس دانائی مهندس مکانیک افسر وظیفه در شیراز

(3) محمد پیران گروهبان وظیفه در بیمارستان لشکر رضائیه

پ ـ نظریات و افکار گردانندگان و وابستگان حزب ملل اسلامی:

1ـ از بررسی نشریه‌ها و روزنامه‌های مکشوفه همچنین اقاریر و اعترافات صریح دستگیرشدگان استنباط گردیده که هدف آنها از تشکیل چنین حزبی ضدیت با رژیم سلطنتی و برقراری حکومت جمهوری از طریق انقلاب توده‌ای می‌باشد و برای نیل به‌منظور خود ظاهراً جنبة دینی را عنوان نموده‌اند.

2ـ برای ایجاد قدرت در صدد ازدیاد عضو و بدست آوردن اسلحه و ساختن مواد تخریبی از قبیل نارنجک بوده‌اند و برای این منظور دستورات متعدد حزبی در نشریه‌ها به اعضاء حزب داده شده است.

ت ـ امکانات مالی:

1. از اعضاء حزب ماهیانه وجوهی به نام حق عضویت که حداقل آن پنجاه ریال است دریافت می‌دارند.

2. برای مخارج تهیه اسلحه و دستگاههای پلی‌کپی و ماشین تحریر و وسایل گران‌قیمت علاوه بر حق عضویت مبالغی نیز بعضی از گردانندگان و اعضایی که وضع مالی بهتر دارند کمک می‌نمایند.

3. با بررسی دفتر دخل و خرج معلوم گردید غیر از وجوه مذکور در بندها‌ی 1 و 2 از طرف مقامات یا سازمانهای دیگر کمک‌های مالی به این حزب نشده‌ است.

4. آخرین رقم موجودی حزب (23/7/44) در حدود شش هزار ریال بوده که آن هم به‌طور قرض در اختیار اعضاء کمیته مرکزی گذارده شده است.

ث ـ اسلحه:

طبق تحقیقاتی که به‌عمل آمده و با بررسی دفاتر مربوطه تاکنون فقط توانسته‌اند دو قبضه اسلحه کمری با یکصد‌وپنجاه تیر فشنگ تهیه نمایند.

ج ـ وسایل تبلیغاتی:

1. روزنامة خلق که از اول بهمن ماه 1343 تا اول مهر ماه 1344 نه شماره چاپ و فقط بین اعضاء رسمی توزیع شده است.

2. پانزده نشریه حاوی مطالب سیاسی و انقلابی و تحریک‌کننده برای بالا بردن سطح معلومات عمومی اعضاء منتشر ساخته‌اند.

3. چهار نشریه دیگر نیز به‌عنوان سوسیالیسم، کاپیتالیسم، تاریخ اسلام، تعلیماتی از قرآن و بزرگان اسلام چاپ و بین اعضاء توزیع کرده‌اند.

4. برای حزب پرچمی قرمز رنگ که در وسط آن ستاره هشت‌پر در داخل دایرة سفیدی قرار گرفته انتخاب ولی هنوز رسمیت آن به تصویب کمیته مرکزی نرسیده است.

تبصره: توضیح‌ اینکه از تحقیقات و بررسی‌های معموله استنباط گردیده که از نظر اختفاء و حفظ اسرار تاکنون به غیر از اعضاء رسمی به‌ هیچ وجه از نشریات مزبور برای سایرین ارسال نگردیده و حتی چند نفر از اعضاء که از نشریه‌های مزبور را به دوستان نزدیک و غیر حزبی خود ارائه داده‌اند مطرود شناخته شده‌اند و از حزب اخراج گردیده‌اند.

چ ـ پیوست نمونه مدارک مکشوفه:

1.  نه شماره روزنامه خلق از شماره 1 تا 9

2. پانزده نشریه (از نشریه اول تا شماره پانزده)

3. چهار جلد نشریه: سوسیالیسم، کاپیتالیسم، تعلیماتی از قرآن و بزرگان اسلام، تاریخ اسلام

4. نشریه مواد تنظیمی حزب ملل اسلامی (شامل 25 ماده)

5. برنامه حزب ملل اسلامی

6. پرسشنامه

7. دستورالعمل قرائت نشریات در کلاسها

8. دو نمونه مفتاح رمزهای مکشوفه (رمز دبیر حزب ـ رمز یکی از مدارس)

پی‌نوشت‌ها

1. در عبارت «تذاکرات لازم»، اعمال حشیانه‌ترین شکنجه مستتر است که با کمی دقت در جملات آن، قابل درک می‌باشد.

2. انتساب تأسیس حزب ملل اسلامی به سال 1343 توسط شهربانی، شاهد این است که نیروهای اطلاعاتی شهربانی و ساواک هنگام فعالیت و عضوگیری حزب، هیچ‌گونه اطلاعی از آن نداشته‌اند.

3. در سند دیگری که در همین باره تنظیم گردیده، ضمن آنکه آقای محمدباقر صنوبری را «دارای ریشی شبیه فدائیان اسلام» معرفی کرده، اقلام کشف شده را به شرح زیر، نوشته است:

شماره 9 که در آن ایران را مانند عروسکی تشبیه [که] در دست امریکا می‌رقصد. کتاب اسلام و دیگران نوشته سید قطب. کتاب درویش عرفانی از مکتب علوی یا اخلاق مرتضوی، کتاب عشق یا به یادگار عشق. کتاب یکصد برگی با خط درشت. نشریه 2 انضباط شرط پیروزی است.»

«سند 19656/21 الف ـ 26/7/44»

4. بایگانی مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی ـ سند 2375ـ 24/7/44.

5. پیشین ـ سند پی‌نوشت نصیری.

نشست تخصصی حزب ملل اسلامی ، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی ، چاپ اول : بهار 1385