تعاملات صهیونیست ها با دربار پهلوی پس از شناسایی اسرائیل

تعاملات صهیونیست ها با دربار پهلوی پس از شناسایی اسرائیل

پس از اعلام به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی از سوی دولت ایران توسعة روابط در زمینه‌های مختلف، مورد توجه طرفین قرار گرفت.

وزارت امور خارجه در فروردین 1329 یعنی چند هفته پس از شناسایی اسرائیل از سوی رژیم شاهنشاهی، در نامه‌ای به نخست‌وزیر وقت، علی منصور در این باره چنین نوشت:

به طوری که خاطر عالی مستحضر است چندی قبل از آن که حکومت اسرائیل به طور Defacto از [سوی] دولت شاهنشاهی به رسمیت شناخته شود حکومت نامبرده کراراً تقاضای برقراری روابط پستی مستقیم بین دو کشور را نموده، چون دولت شاهنشاهی در آن موقع حکومت اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناخت و از طرفی ایجاد چنین روابطی بین دو کشور مستلزم افتتاح باب مکاتبات رسمی بین ادارات کل پست طرفین بود و مبادله این مکاتبات نیز به نوبة خود در حکم شناسایی حکومت اسرائیل تلقی و این موضوع با سیاست کلی که در آن هنگام از طرف دولت ایران اتخاذ شده بود مباینت کلی داشت.^{^[1]} بدین جهت با موافقت هیأت وزیران تصمیم گرفته شد که اصولاً به این قبیل درخواست پاسخی داده نشود[...].^{^[2]}

اخیراً پس از شناسایی عملی حکومت اسرائیل مجدداً درخواست دیگری به منظور استقرار روابط پست زمینی و هوایی و همچنین پست‌های سفارشی بین دو کشور از طرف آن حکومت واصل گردیده و پیشنهاد می‌گردد در صورتی که دولت شاهنشاهی با این تقاضا موافقت نماید مبادله محمولات پستی بین طرفین از طریق کشور ترکیه انجام گردد تا کشورهای عربی واسطه عبور واقع نشوند.

بنابر مراتب فوق، حال که حکومت اسرائیل از طرف دولت شاهنشاهی به طور De Facto به رسمیت شناخته شده است، مستدعی است امر و مقرر فرمایند نظر عالی را نسبت به تقاضایی که [...] به عمل آمده است به وزارت امور خارجه اعلام فرمایند تا از همان قرار رفتار شود.^{^[3]}

اسرائیلی‌ها که به اشکال مختلف درصدد برقراری ارتباط و آغاز همکاری با ایران بودند، هر از چند گاهی، در قالب مطالبات مشخص و به طور مستمر و بی‌وقفه با مقامات ایرانی مکاتبه می‌کردند. درخواست همکاری در بخش کشاورزی و زراعی یکی از نمونه‌های کوچک تقاضای اسرائیلی‌ در این باره است. رضا صفی‌نیا نماینده مخصوص دولت شاهنشاهی در اسرائیل در نامه‌ای به وزارت امور خارجه ایران در این باره اطلاع داد:

[اردیبهشت 1329] وزارت امور خارجه اسرائیل خواهشمند است دستور فرمایند با وزارت کشاورزی [مزاکره شود و] در صورتی که مقتضی بدانند، به طوری که تقاضا شده یک تا پنج کیلو از دو نوع «جو» مورد ذکر، ارسال دارند که به وزارت خارجه [اسرائیل] ارسال شود.^{^[4]}

رژیم صهیونیستی از طریق این مطالعات و مکاتبات، به شدت سعی داشت به هر شکلی شده زمینه همکاری و ارتباط طرفین را فراهم و جای پای اسرائیلی‌ها را به طور رسمی در ایران باز نماید. پی‌گیری موضوع برقراری ارتباط پستی و نیز تأسیس دفتر هواپیمایی اسرائیل در تهران به منظور برقراری ارتباط هوایی بین ایران و فلسطین اشغالی از جمله این تلاش‌ها از سوی دولت اسرائیل بود.

به دنبال تقاضاهای یادشده، در خردادماه 1329، از طرف نخست‌وزیر وقت ایران در نامه‌ای به وزارت امور خارجه درباره تقاضای طرف اسرائیلی مبنی بر برقراری روابط پستی بین ایران و اسرائیل، استفسار می‌شود که چه پاسخی به طرف اسرائیلی داده شود.^{^[5]} از سوی وزارت امور خارجه نیز، همان پاسخ‌های قبلی تکرار می‌شود. در هامش نامه یاد شده [ظاهراً از سوی نخست‌وزیری] چنین تصریح شده است: «با نظر [...]^{^[6]} در این نامه موافقم و چون موضوع برقراری روابط پستی بین ایران و فلسطین مربوط به سیاست عمومی دولت شاهنشاهی است، از این رو صلاح است که موضوع در هیأت محترم دولت مطرح [و] مذاکره گردیده و سپس اقدام مقتضی به عمل آید».^{^[7]}

چندی پس از این تاریخ، وزارت امور خارجه در نامه دیگری به نخست‌وزیر وقت،^{^[8]} به صراحت اعلام می‌کند که با توجه به، به رسمیت شناختن اسرائیل از سوی ایران دیگر دلیل و ضرورتی برای مخالفت با برقراری روابط پستی بین ایران و اسرائیل نمی‌تواند وجود داشته باشد:

[...] طبق سیاست کلی که دولت شاهنشاهی در مورد فلسطین و کشورهای عربی اتخاذ کرده بود با برقراری روابط پستی مستقیم با حکومت اسرائیل موافق نبود ولی حال که حکومت نامبرده به طور دوفاکتو از طرف دولت شاهنشاهی شناخته شده است، دیگر موجبی برای مخالفت با تقاضای اداره پست فلسطین [اسرائیل] به نظر نمی‌رسد. مراتب را به عرض می‌رساند تا از لحاظ حفظ سیاست عمومی دولت مقرر فرمایند موضوع در هیأت وزیران مطرح شود و تصمیم متخذه را به این وزارت ابلاغ فرمایند که از همان قرار پاسخ داده شود.^{^[9]}

نماینده مخصوص ایران در اسرائیل نیز، در گزارشی با اشاره به برقراری ارتباط تلگرافی بین ایران و فلسطین اشغالی، ضرورت برقراری ارتباط و همکاری برای مبادلات پستی را یادآوری و تقاضا می‌کند. او در این گزارش، ضمن ارسال بریده نشریه هفتگی «اسرائیل» که از سوی یک یهودی ایرانی همدانی‌الاصل به زبان فارسی در بیت‌المقدس چاپ و منتشر می‌شد، با اشاره به اهمیت حفظ ارتباط بین خانواده‌ها و بازرگانان دو طرف نوشت:

به عقیده بنده حالا که دولت شاهنشاهی دولت اسرائیل را به طور دوفاکتو به رسمیت شناخته، با این آمد و شد زیاد و مخصوصاً مرکزیتی که فرودگاه لیدا برای رفت و آمد هواپیماهای مختلف از ک.ل.م. و ایرفرانس و ال‌عال و غیره پیدا کرده و هفته‌ای یک بار روزهای چهارشنبه پس از پیاده کردن مسافرین و تسلیم پست و امانات، مسافرین این جا را به مقصد تهران رسانده و پنجشنبه‌ها مراجعت می‌نمایند، مناسب به نظر می‌رسد که با جلب نظر وزارت پست و تلگراف، پس از تصویب هیأت دولت اجازه فرمایند قراری ولو به طور موقت با دولت اسرائیل داده شود تا همچنان که روابط تلگرافی میان دو کشور برقرار است، روابط پستی و تلفنی نیز مستقر و مشکلاتی که از این حیث وجود دارد برطرف شود.^{^[10]}

همزمان با این تلاش‌ها و پی‌گیری‌ها، درباره برقراری روابط پستی، روزنامه اسرائیلی جروزالم پست در پاییز 1329، درباره برقراری سرویس جدید هوایی شرکت اسرائیلی ال‌عال از فلسطین به تهران گزارش‌هایی منتشر کرد. در نامه نماینده مخصوص ایران در اسرائیل در این باره چنین آمده است:

روزنامه ژروزالم پست در شماره 7320 مورخ 1/8/1950 [مرداد 1329]، شرحی راجع به پیشرفت شرکت هواپیمایی EL-AL [ال‌- عال] در نخستین سال تأسیس آن و همچنین درباره نقش‌های آینده و برپا کردن سرویس نوی [جدید] به تهران از راه استانبول و آتن نوشته که عین قطعه آن برای اطلاع به پیوست تقدیم می‌نماید.^{^[11]}

در این ارتباط، وزارت خارجه اسرائیل نیز یادداشتی به دفتر نمایندگی ایران در اسرائیل تسلیم می‌کند.

بر این اساس نماینده مخصوص دولت شاهنشاهی، در گزارشی به وزارت امور خارجه می‌نویسد: «از وزارت امور خارجه اسرائیل یادداشتی^{^[12]} دایر به تأسیس سرویس هوایی اسرائیلی از [فرودگاه] لیدا به تهران و بالعکس رسیده که رونوشت آن را به پیوست تقدیم می‌دارد. متمنی است مقرر فرمایند هر چه زودتر از پاسخی که باید صادر شود این جانب را مستحضر نمایند».^{^[13]}

در همین ارتباط، اداره هواپیمایی کشور نیز طی نامه‌ای به وزارت امور خارجه درباره تأسیس سرویس هوایی بین فرودگاه اسرائیلی لیدا و مهرآباد تهران چنین استفسار می‌کند:

پاسخ نامه شماره 1301/22598، مورخ 29/5/1329، راجع به تقاضای دولت اسرائیل مبنی بر تأسیس سرویس هوایی بین لیدا و تهران خواهشمند است از چگونگی روابط دولت شاهنشاهی و اسرائیل این اداره را مستحضر فرمایند تا بتوان نسبت به تأسیس سرویس هوایی مورد تقاضا اظهارنظر نمود.^{^[14]}

برقراری ارتباط پستی بین اسرائیل و ایران، نه تنها برای رژیم صهیونیستی دستاورد بسیار بزرگ و گرانبهایی به حساب می‌آمد که برای محافل و مجامع یهودی نیز بسیار حائز اهمیت بود. آنچنان که برخی از اشخاص یهودی خوشحالی خود را با تقدیر و تشکر از مقامات ایرانی اعلام کردند. در این ارتباط شخصی به نام خلیل افرا در 26/10/1329 در نامه‌ای به وزارت امور خارجه دولت شاهنشاهی ایران چنین نوشت:

از کمال مساعدت بندگان اعلیحضرت همایون شاهنشاهی و آن وزارت در انجام تقاضای یهودیان ایران که در برقراری روابط پستی با دولت اسرائیل [اقدام] فرموده‌اند نهایت امتنان و سپاسگزاری یهودی‌های ایران حاصل و مراتب وطن‌پرستی و شاه‌دوستی و دولتخواهی را تجدید می‌نماید.^{^[15]}

خلیل افرا، در نامه مشابه دیگری، به وزارت پست و تلگراف و تلفن ارسال و از وزیر وقت آن وزارت‌خانه تقدیر و تشکر می‌کند.^{^[16]}

وزیر پست و تلگراف نیز رونوشت نامه تشکرآمیز یهودی یادشده را که به نمایندگی از یهودیان ایران برای آن وزارت ارسال شده بود برای وزارت امور خارجه می‌فرستد.^{^[17]}

پس از برقراری روابط پستی بین ایران و اسرائیل، وزارت پست در نامه‌ای به وزارت امور خارجه درباره مبادله تمبر میان طرفین می‌نویسد:

چون معمول است کشورهای داخل در اتحاد پستی [عضو اتحادیه بین‌المللی پست] در هر مورد که تمبر پستی جدید به طبع می‌رسانند سه سری از آن برای کشورهای مزبور [عضو اتحادیه] توسط دفتر اتحاد پستی بین‌المللی ارسال دارند و طبق بخشنامه که اخیراً از دفتر فوق‌الذکر به این وزارت رسیده و یک نسخه از آن به ضمیمه ایفاد می‌شود، کشور اسرائیل را هم که داخل در اتحاد پستی شده، در صورت [فهرست] قلمداد نموده است، متمنی است دستور فرمایند اطلاع دهند آیا سهمیه کشور مزبور [اسرائیل] را می‌توان جزو سهمیه سایر کشورها ارسال داشت یا خیر و چنانچه فوقاً به استحضار رسید، چون اخیراً رابطه پستی با آن کشور [اسرائیل] برقرار گردیده و در اتحاد پستی هم داخل شده است، ارسال تمبر از لحاظ پستی مانعی ندارد.^{^[18]}

جالب توجه و شگفت‌آور این است که وزارت امور خارجه در پاسخ به نامه وزیر پست و تلگراف و تلفن، ضمن این که برقراری روابط پستی بین ایران و اسرائیل را به خصوص پس از به رسمیت شناختن آن رژیم از سوی دولت شاهنشاهی بلامانع ارزیابی و اعلام می‌کند با این حال از چگونگی و زمان برقراری این ارتباط اظهار بی‌اطلاعی و بی‌خبری می‌نماید:

بازگشت به نامه شماره 71/18089/16775ک، مورخ 1/11/1329، راجع به ارسال تمبر پست ایران برای دولت اسرائیل به استحضار می‌رساند، به طوری که در نامه شماره 2178/39508، مورخ 5/9/1329 که رونوشت آن پیوست نامه شماره 2287/21/42821، مورخ 14/9/1329 به آن وزارت ارسال گردید، ملاحظه فرموده‌اند، نظر وزارت امور خارجه مبتنی بر این بود که چون دولت اسرائیل از طرف دولت شاهنشاهی به طور دوفاکتو شناخته شده است، دیگر موجبی برای مخالفت با تقاضای اداره پست فلسطین موجود نبوده و برقراری رابطه پستی بین ایران و اسرائیل مانعی ندارد. لیکن وزارت پست و تلگراف، پیوست نامه شماره 10/5319-19/10/29 رونوشت نامه مورخ 18 دیماه 13295 آقای [خلیل] افرا را که به نمایندگی یهودیان برای برقراری رابطه پستی ایران و فلسطین اظهار تشکر کرده بود به وزارت امور خارجه ارسال داشته بودند و دیگر در نامه آن وزارت از چگونگی تصمیمی که در مورد برقراری رابطه پستی بین دو کشور اتخاذ گردیده و همچنین تاریخ برقراری این رابطه اشاره نشده بود، بنابر مراتب فوق از تصمیمی که هیأت دولت و وزارت پست و تلگراف در این خصوص اتخاذ فرموده‌اند تاکنون کتباً اطلاع صریحی به وزارت امور خارجه واصل نگردیده است. از نمایندگی شاهنشاهی در فلسطین نیز گزارشی به شماره 1689 در همین زمینه واصل گردیده و از چگونگی برقراری رابطه پستی بین ایران و فلسطین اظهار بی‌اطلاعی کرده‌اند. رونوشت گزارش مزبور تلواً برای مزید استحضار ایفاد می‌گردد. ضمناً خاطرنشان می‌نماید هرگاه برقراری رابطه پستی بین دو کشور با موافقت هیأت دولت به عمل آمده باشد، وزارت امور خارجه مانعی نمی‌بیند که سهمیه تمبر ایران توسط دفتر اتحادیه بین‌المللی پستی برای حکومت اسرائیل فرستاده شود. به هر حال خواهشمند است از تصمیمی که برای برقراری پستی با کشور اسرائیل از طرف آن وزارت اتخاذ شده و تاریخ شروع این ارتباط وزارت امور خارجه را مستحضر فرمایند.^{^[19]}

رضا صفی‌نیا وزیرمختار و نماینده فوق‌العاده دولت شاهنشاهی در اسرائیل نیز در گزارشی به وزارت امور خارجه از چگونگی و زمان آغاز برقراری ارتباط و همکاری پستی میان ایران و اسرائیل اظهار بی‌خبری و بی‌اطلاعی کرده و می‌نویسد:

در تعقیب گزارش مورخ 18/7/1329، شماره 1131، راجع به روابط پستی میان اسرائیل و ایران معروض می‌دارد که تاکنون پاسخی زیارت نشد و از تصمیم و نظر اولیای دولت شاهنشاهی بی‌اطلاع است ولی اخیراً ادارات پست اسرائیل نامه‌های هوایی را به تهران قبول می‌کنند و پاکت شماره 30 وزارت متبوعه نیز با پست اسرائیل واصل گردید. از قرار بازجویی [پی‌گیری] که به عمل آمد، شرکت هوایی انگلیسی B.O.A.C که اخیراً ارتباط هوایی لندن را از راه اسرائیل و تهران برقرار کرده، حمل پست را از تهران به اسرائیل و بر عکس عهده‌دار شده است. ضمناً به استحضار اولیای امور می‌رساند که چون در اسرائیل حالت جنگ برقرار است کلیه نامه‌ها سانسور می‌شود و بنده اطلاع ندارم که بر روی چه پایه و اصلی روابط پستی برقرار گردیده است؟^{^[20]}

در هر حال ایرانیان این کشور و یهودیان و تجار که به واسطه نبودن روابط پستی در مضیقه بودند، از افتتاح روابط پستی بسیار خوشحالند. متمنی است مقرر فرمایند از هر ترتیبی که داده شده این نمایندگی را نیز مستحضر دارند.^{^[21]}

برقراری روابط پستی با ایران، گام دیگری در گسترش زمینه‌های همکاری میان طرفین و موفقیتی برای اسرائیل در نزدیک‌تر شدن به هدف برقراری روابط کامل سیاسی و طبیعی شدن در منطقه بود.

[1]. این ادعا در زمان و شرایطی بود که دولت شاهنشاهی ایران از طریق نماینده مخصوص خود در فلسطین اشغالی با اسرائیلی‌ها ارتباط و مکاتبه داشت.

[2]. در این بخش از نامه به عضویت اسرائیل در اتحادیه بین‌المللی پست اشاره شده است.

[3]. سند وزارت امور خارجه، نامه شماره 1311/1745، مورخ 20/1/1329 [امضا از طرف] وزیر امور خارجه [به] نخست‌وزیر؛ شماره بخش‌کار 1، شماره رشته کار 15، شماره پرونده 15.

[4]. سند وزارت امور خارجه، شماره 209، مورخ 29/2/1329، نامه رضا صفی‌نیا، وزیرمختار و نماینده مخصوص دولت شاهنشاهی ایران در اسرائیل، موضوع: ارسال جو برای وزارت امور خارجه اسرائیل؛ شماره بخش‌کار 2، شماره رشته‌کار 33، شماره پرونده 14.

[5]. نامه نخست‌وزیر، مورخ 31/3/1329، شماره 4/933. یادآور می‌شود که در این دوران علی منصور نخست‌وزیر و رئیس کابینه دولت شاهنشاهی بود.

[6]. عبارت ناخوانا.

[7]. نامه مورخ 17/4/1329، اداره عهود و حقوقی وزارت امور خارجه به نخست‌وزیر، شماره بخش کار 1، شماره رشته کار 15، شماره پرونده 15.

[8]. در این زمان سپهبد حاجیعلی رزم‌آرا نخست‌وزیر و رئیس کابینه دولت شاهنشاهی بود.

[9]. سند وزارت امور خارجه، شماره 1297/22584، مورخ 29/5/1329، نامه وزیر امور خارجه به نخست‌وزیر در پاسخ به مرقومه 4/933، مورخ 31/3/1329 در خصوص برقراری روابط مستقیم پستی [...]، شماره بخش کار 1، شماره رشته کار 15، شماره پرونده 15.

[10]. سند وزارت امور خارجه، شماره 1131، مورخ 18/7/1329، رضا صفی‌نیا، وزیرمختار دولت شاهنشاهی در اسرائیل، به وزارت امور خارجه؛ شماره بخش کار 1، شماره رشته کار 15، شماره پرونده 15.

[11]. سند وزارت امور خارجه، شماره 759، مورخ 22/5/1329، نامه رضا صفی‌نیا، وزیرمختار و نماینده فوق‌العاده دولت شاهنشاهی در اسرائیل به وزارت امور خارجه.

[12]. یادداشت وزارت امور خارجه اسرائیل به زبان انگلیسی، به شماره Fo/t/67601/10/3939285 ، مورخ 9^th August 1950 [اواسط مرداد 1329] به دفتر نمایندگی ایران در اسرائیل ارسال شده است.

[13].سند وزارت امور خارجه، شماره 754، مورخ 23/5/1329، نامه وزیرمختار – نماینده فوق‌العاده دولت شاهنشاهی – رضا صفی‌نیا به وزارت امور خارجه.

[14]. سند وزارت امور خارجه، نامه شماره 3368، مورخ 19/6/1329، اداره کل هواپیمایی کشوری به اداره عهود و امور حقوقی وزارت امور خارجه.

[15]. نامه خلیل افرا، مورخ 26/10/1329، به وزارت امور خارجه دولت شاهنشاهی ایران.

[16]. نامه خلیل افرا به وزیر پست و تلگراف و تلفن، مورخ 18/10/1329.

[17]. نامه وزیر پست و تلگراف و تلفن، شماره 10/5319، مورخ 19/10/1329، به وزارت امور خارجه، [با امضای] مهندس اشراقی.

[18]. نامه وزارت پست و تلگراف و تلفن، شماره 71/18089/16775، مورخ 1/11/1329، به وزارت امور خارجه، [امضای] وزیر پست و تلگراف و تلفن.

[19]. سند وزارت امور خارجه، شماره 2935، شماره بایگانی 54475، مورخ 6/12/1329، نامه وزارت امور خارجه به وزارت پست و تلگراف و تلفن؛ شماره بخش کار 1، شماره رشته کار 15، شماره پرونده 15.

[20]. با این ادعاها و اظهارات و نیز اعتراف صریح و رسمی وزارت امور خارجه نسبت به بی‌خبری و بی‌اطلاعی درباره زمان و چگونگی برقراری و آغاز روابط پستی بین ایران و اسرائیل، می‌توان پذیرفت که دست‌های پنهان و مرموزی در سطوح بالای دستگاه سلطنت در این باره و فعال بوده و عمل کرده‌اند که حتی مصلحت ندانسته و ندیده‌اید که بعضی مقامات بلندپایه حتی دستگاه دیپلماسی و ذی‌ربط در وزارت امور خارجه نیز از اسرار و رموز آن آگاه و باخبر باشند.

[21]. سند وزارت امور خارجه، شماره 1689، مورخ 1/11/1329، نامه وزیرمختار – نماینده فوق‌العاده دولت شاهنشاهی در اسرائیل [امضا] ‌رضا صفی‌نیا، به وزارت امور خارجه؛ شماره بخش کار 1، شماره رشته کار 15، شماره پرونده 15.

موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی