ایده‌های هیچ کدام از متفکران به ثمر نرسید جز اندیشه‌های سیاسی امام(ره)

اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)، جزیی از اندیشه کلان وی و متاثر از ابعاد مختلف اندیشه‌های وی است. از آن‌جا که امام خمینی شخصیتی چندبعدی است، آثار متعددی در حوزه مباحث عرفان، فقه، فلسفه، کلام و سیاست از ایشان برجای مانده است و به دلیل آن که وی بنیانگذار و رهبر نظامی مبتنی بر اندیشه‌های اسلامی بوده، بدیهی است که بررسی و واکاوی اندیشه سیاسی وی اهمیتی اساسی دارد. 

درباره اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) کسانی که در حوزه سیاست و مسایل سیاسی می پردازند، آثار فراوانی به رشته تحریر در آورده‌اند. یکی از جدیدترین کتاب‌هایی که در این زمینه به رشته تحریر درآمده است، کتابی است با عنوان «اندیشه سیاسی امام خمینی (ره)» نوشته غلامرضا ذاکرصالحی. مولف در این اثر در 5 مقاله، افزون بر ارایه ارکان اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)، ریشه‌های نظری تفکرات ایشان را در آموزه‌های دینی بررسی می‌کند و می‌کوشد از خلاءها و آسیب‌های پیش‌گفته دوری کند.

ذاکرصالحی در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) درباره محتوای کتاب و فصل‌بندی‌های هر کدام گفت: کتاب حاوی پنج مقاله مستقل و تحلیلی است. در مقاله اصلی مجموعه مبانی مشروعیت حکومت در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) به عنوان یک مبحث بحث‌برانگیز و چالشی مطرح و با دیدگاه‌های برادران اهل سنت مقایسه شده است. 

نویسنده کتاب «مبانی مشروعیت حکومت» با بیان این‌که در این کتاب یک بازسازی تاریخی از اندیشه سیاسی متفکران اسلامی در دوران معاصر ارایه شده است، تصریح کرد:‌ از سال 1923 میلادی که حکومت (خلافت) عثمانی به عنوان آخرین میراث حکومتداری به نام اسلام منقرض شد تا سال 1979 که انقلاب اسلامی ایران به پیروزی رسید، 56 سال به طول انجامید. در این شش دهه متفکرانی چون محمد عبده، رشیدرضا، اقبال لاهوری و ابوالاعلی مودودی ایده‌ها و آلترناتیوهایی برای حکومتداری دینی ارایه کردند که عمدتا ریشه در آموزه‌های متفکر بزرگ شافعی، ابوالحسن ماوردی داشت. این آلترناتیوها در عرصه عمل هیچ‌کدام به ثمر نرسید. 

وی افزود: امام خمینی (ره) در مقطع پایانی این شش دهه با تاثر از معارف شیعی و برخورداری از شبکه خطبا الگوی دیگری را طرح کرد که صبغه انقلابی‌تری داشت. اندیشه سیاسی ایشان آبشخورهای متعدد میان رشته‌ای دارد. در عرفان و فلسفه متاثر از ابن عربی و ملاصدرا، در فقه متاثر از عوائدالایام ملا احمدنراقی است که بحث ولایت فقیه را به شکل امروزی و گسترده مطرح کرده است. همچنین از نظر شخصیت استبدادستیزی و سلوک عملی، حضرت امام (ره) از مرحوم سید حسن مدرس بسیار تاثیر پذیرفته‌اند. در اثر حاضر به این نکته اشاره کرده‌ام که شناخت ارکان اندیشه سیاسی امام بدون مطالعه ظرف تاریخی آن و راه حل‌های رقیب در جهان اهل سنت دشوار بلکه ممتنع است. 

این دانشیار موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، انگیزه اصلی خود را از تالیف این کتاب چنین گفت: در 20 سال گذشته چند کنگره بین‌المللی پیرامون اندیشه‌های امام برگزار می‌شد که مقالات و سخنرانی‌های بنده در این کنگره‌ها دستمایه تکمیل و تدوین این اثر شد. البته اکنون مقاله‌هایی به آن‌ها افزوده شده است. 

ذاکر صالحی در پایان در پاسخ به این سوال که «با وجود کثرت منابع موجود در این زمینه، چه موضوع یا موضوع‌هایی هنوز جای بحث دارد که کمتر به آن‌ها پرداخته شده است؟» ‌عنوان کرد: به نظر می‌رسد پارادوکس جمهوریت - اسلامیت هنوز چالش‌برانگیز است. نشانه آن این‌که هر چند سال یکبار دوباره این مبحث سرباز می‌کند. گاهی با عنوان دموکراسی دینی و گاهی ذیل مبحث مشروعیت - مقبولیت و گاهی با چهره‌ای دیگر قدعلم می‌کند. این‌ها نشان می‌دهد که مساله هنوز حل نشده است. مشروعیت از غامض‌ترین مباحث علوم سیاسی است. موضوع دیگری که جای کار دارد اخلاق سیاسی در منش امام (ره) است و موضوع دیگر مباحث حقوق بشری یا حقوق بنیادین.

غلامرضا ذاکرصالحی، متولد ۱۳۴۰ و دارای دکتری حقوق از دانشگاه تهران است. وی دانشیار مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، مدیرگروه مطالعات تطبیقی و نوآوری مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی از سال ۱۳۸۴ تاکنون، عضو حقیقی کمیسیون علوم انسانی شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری از سال ۱۳۸۹ تا کنون و عضو شورای سردبیری فصلنامه «نامۀ آموزش عالی» از سال ۱۳۸۰ تاکنون است.

«دانشگاه ایرانی: درآمدی بر جامعه‌شناسی آموزش‌عالی»، «مهاجرت نخبگان»، «دانشگاه، جامعه و فرهنگ»، «سیر تحول شصت سال آموزش عالی، پژوهش و فناوری در ایران»، «مبانی قراردادهای نامعین»، «مبانی مشروعیت حکومت: نظریة ابوالحسن ماوردی»، «تقلب علمی: جنبه‌های اجتماعی و حقوقی»، «راهبردهای مبارزه با فساد اداری»، «کتابشناسی پژوهش در آموزش عالی-۱۳۸۹» و ویرایش علمی کتاب «مهاجرت نخبگان، پدیده‌ای برای تأمل» را در کارنامه خود دارد.