20 شهریور 1400
نمونه‌هایی از سانسور در مطبوعات عصر پهلوی دوم
دو سند ذیل نمایانگر تنها بخش بسیار کوچکی از فضای سانسور حاکم بر مطبوعات در دوران پهلوی دوم است. سانسوری که پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ همراه با خفقان موجود در فضای سیاسی و اجتماعی جامعه، گام به گام پیش رفت و در نهایت به اوج خود رسید. همان‌گونه که در یکی از این سندها مشاهده می‌کنیم دامنه این سانسور حتی به مصاحبه شاه با خبرنگاران خارجی هم کشیده می‌شده است!
***
سند شماره ۱
تاریخ سند: ۷ تیر ۱۳۵۵
سرّی
از: ۳۰۲
به: عرض میرسد
درباره: سپهبد بازنشسته پرویز خسروانی
شخصی بنام آقاخانی تلفنی با نامبرده فوق در باشگاه تاج تماس حاصل و پس از احوالپرسی اظهار داشت دستور بدهید که مطالب زیر در نشریه ورزشی تاج منعکس نشود:
۱ـ سرلشگر شهیر مطلق به فرماندهی لشگر خراسان منصوب شده، خبر انتصاب وی چاپ نشود.
۲ـ مصاحبه شاهنشاه آریامهر با تلویزیون مصر قابل چاپ نیست.
۳ـ نماینده آذربایجان غربی در مجلس پیشنهاد کرده که نام استان آذربایجان غربی به استان رضائیه تغییر کند که خبرش نباید چاپ شود.
۴ـ خبر خبرگزاری فرانسه در مورد این که پرزیدنت سادات در دیدار خود از ایران یک میلیارد دلار وام خواهد گرفت قابل چاپ نیست.
۵ـ مصاحبه‌ای داشته آقای بهبود با احمد شاملو در کیهان بیست‌و‌هفتم در آن ویژه‌نامه بفرمایید که آن را نگیرند و هیچ مطلبی از آقای شاملو کمافی‌السابق چاپ نمی‌شود و همان‌طور ممنوع‌القلم است.
۶ـ آقای جک رابرتسون طراح و ناظر شهرستان پهلوی در یک مصاحبه رادیو تلویزیونی مطالبی درباره آپارتمان‌سازی بیان داشته که اگر خواستید استفاده بفرمایید در حد روزنامه رستاخیز روز بیست‌و‌نهم فقط باشد.
۷ـ از مصاحبه‌های انورالسادات[=انور سادات] که شما چیزی چاپ نمی‌کنید چون یکی دو مطلب باید اصلاح شود(سوژه جواب داد از ایشان ما مطلبی چاپ نمی‌کنیم).
۸ـ یکی دو سؤال از کنکور اشتباه بوده بفرمایید چاپ نشود.
۹ـ راجع به محدوده و خارج از محدوده حتی یک کلمه مطلب نباید نوشت.
۱۰- هیچ‌گونه خبر و مطلبی از هیچ منبعی در مورد وام‌دادن به مصر از طریق ایران قابل چاپ نیست.
۱۱- پیام شاهنشاه آریامهر به مناسبت دویستمین سال استقلال آمریکا در مجله تایمز چاپ شده که دستور بفرمایید نقل نکنند.
۱۲- خبرگزاری‌ها و همچنین رادیوهای خارجی گزارش داده‌اند که در شمال عراق بار دیگر جنگ بین ارتش عراق و کردها به طور پراکنده شروع شده که از هر منبع و مأخذی به دست شما رسید نباید چاپ شود.
۱۳- خبرگزاری فرانسه به شماره ۱۱۶ خبری می‌دهد که شیخ‌نشین‌های متحده عرب قراردادی امضاء کرده‌اند برای تأسیس خبرگزاری مشترکی به نام خبرگزاری خلیج که باز به هیچ‌وجه قابل چاپ نیست.
۱۴- در مجلس شورای ملی دیروز(۱/۴/۳۵) نمایندگان مجلس در مورد خاموشی برق سؤالاتی کرده‌اند دستور فرمایید چاپ نشود.(آقاخانی در جواب سوژه که اظهار داشت دیروز تمام کارخانه‌های ورامین به علت قطع برق تعطیل بوده و اگر هیچ‌کس چیزی چاپ نکند که اینها همین‌طوری می‌نشینند و دست روی دست می‌گذارند، پاسخ داده که فقط در مورد مطالبی که در مجلس گفته شده چیزی نوشته نشود)، سپس سوژه با آقاخانی مطالبی در مورد وضع نشریه تاج و مطالب مندرج در آن که از روی بی‌طرفی و بدون غرض چاپ می‌شود صحبت کرد.
***
سند شماره ۲
تاریخ سند: ۱۲ تیر ۱۳۵۵
سرّی
از: ۳۰۲
به: عرض میرسد
درباره: سپهبد بازنشسته پرویز خسروانی
شخصی به نام آقاخانی از وزارت اطلاعات[و جهانگردی] با نامبرده فوق در باشگاه تاج تلفنی تماس حاصل و اظهار داشت:
۱- در تاریخ دوم تیرماه ۲۵۳۵ در مراسم آغاز عملیات ساختمانی خوابگاه دانشجویان دانشگاه اصفهان والاحضرت شاهدخت فاطمه پهلوی کلنگ شروع ساختمان را به وزیر اطلاعات و جهانگردی مرحمت فرمودند که برای آغاز ساختمان ایشان کلنگ بزنند، این مسأله را دستور بفرمایید منعکس نکنند(در نشریه تاج).
۲- راجع به گرانی بلیط سینما و تجزیه و تحلیل و علت آن به هیچ‌وجه مطلبی نوشته نشود.
۳- پیام شاهنشاه آریامهر را به مناسبت دویستمین سال استقلال آمریکا نقل بفرمایید(درج آن بلامانع است).
۴- به هیچ‌وجه و به طور کلی هیچ‌گونه مطلبی راجع به نرخ تاکسیرانی چه به نقل از روزنامه‌ها و چه از منابعی دیگر قابل چاپ نیست.
۵- راجع به افزایش قیمت هر نوع کالا و خدمات دستور بفرمایید زیاد ننویسند.
۶- [روزنامه] آیندگان پنجم [تیر] خبری زیر عنوان چهل هزار زندانی سیاسی در هند چاپ کرده بود که دستور بفرمایید این خبر را نگیرند.
۷- مطلبی از اسماعیل شاهرودی در [روزنامه] رستاخیز پنجم [تیر] نقل شده است که قابل چاپ نیست.
۸- طی چند روزی که حضرت رئیس جمهوری هند در ایران تشریف دارند و میهمان اعلیحضرت شاهنشاه آریامهر هستند هیچ‌گونه مطالب ضد هندی چه از منابع داخلی و چه از منابع خارجی نقل نمی‌شود.
۹- به طور کلی هیچ‌گونه شعر و نوشته‌ای از علی باباچاهی نقل نشود.
۱۰- روز جمعه گذشته یک سپاهی دانش در فارس ضمن شنا غرق می‌شود که این خبر قابل چاپ نیست. ضمناً دستور بفرمایید خبرهایی که مربوط به حوادثی می‌شود در اردوی عمران ملی، اینها را قبل از چک کردن با وزارت اطلاعات چاپ نکنند.
۱۱- هیچ‌گونه مطلبی هم از منوچهر شوکت صدری درج نمی‌شود.
۱۲- از داریوش خواننده هم آگهی تکی چاپ نمی فرمایید ولی اگر در کاباره‌ای و یا جای دیگری برنامه‌ای با چند نفر داشته باشد ایشان هم اسمش جزو آنان باشد بلامانع است. ضمناً هر آگهی از داریوش خواننده به شما رسید دستور بفرمایید با ما چک کنند.