فاجعه «دولتو» جنایتی مغفول

بیش از ۵۰ نفر از نیروهای سپاه، ارتش و... در زندان دوله‌تو حزب دموکرات کردستان ایران بر اثر بمباران هوایی با طراحی خلبان مخصوص اشرف پهلوی در ابتدای دهه ۶۰ به شهادت رسیدند.

 17 اردیبهشت سالروز بمباران زندان دوله‌تو در نقطه صفر مرزی ایران و عراق در سال 1360 است. این زندان تحت کنترل حزب دموکرات کردستان ایران بود که بیش از 200 نفر از نیروهای سپاه، ارتش، جهاد سازندگی، بسیج، ژاندارمری و حتی پیشمرگان مسلمان کرد در آنجا محبوس بودند که رژیم بعث عراق با بمباران هوایی آن زندان، بیشتر زندانیان را به شهادت رساند.

زندان دوله‌تو در روستایی به همین نام و در نزدیکی شهر سردشت و در منطقه‌ای کوهستانی قرار داشت. این زندان که در واقع اصطبل حیوانات بود، محل مناسبی برای نگهداری اسرا نبود، چراکه فاقد امکانات حداقلی در رابطه با گرمایش، تغذیه و بهداشت بود و نیروهای صلیب سرخ نیز بر آن نظارت نداشتند. به گفته بازماندگان آن زندان، از اسرا برای انجام کارهایی که به بیگاری تعبیر می‌شود، استفاده می‌شد.

نعمت الله وهابی از اعضای پیشمرگان مسلمان کرد که مدتی در آن زندان بوده است، درباره شرایط آن زندان می‌گوید: "در کنار طویله‌ای که به عنوان زندان استفاده می‌شد، یک ساختمان شیک و تر و تازه نیز ساخته بودند و اعضای گروهک‌ها خودشان در این ساختمان مجهز زندگی می‌کردند. البته این ساختمان مجهز نیز به وسیله زندانی‌ها ساخته شده بود."

بیشتر افرادی که در جریان ناآرامی‌های کردستان از سوی کومله و دموکرات، دستگیر می‌شدند به زندان دوله‌تو برده می‌شدند. رئیس آن زندان فردی به نام سروان امیدی بود که از افسران ارتش شاهنشاهی و خواهرزاده عبدالرحمن قاسملو (دبیرکل حزب دموکرات کردستان ایران) بود. زندان‌بانان این زندان نیز بیشتر از افسران ارتش شاهنشاهی بودند که اقدام به شکنجه زندانیان می‌کردند و بارها برخی از افراد زندانی را مورد بازجویی قرار دادند و تعدادی را به اعدام محکوم کردند. محاکمه‌ زندانیان توسط واحد قضایی حزب دموکرات کردستان ایران انجام می‌شد.

اما چرا و چگونه زندان دوله‌تو بمباران شد؟ گفته می‌شود که پس از آزادسازی بخش‌هایی از سرزمین‌های کردستان توسط سپاه و ارتش از دست کومله و دموکرات، گروهک‌های ضدانقلاب با هماهنگی با حزب بعث عراق به بمباران زندان دوله‌تو پرداختند. از این رو جلسه‌ای با حضور 2 نفر از اعضای کمیته مرکزی حزب دموکرات، 2 نفر از افسران ارتش عراق که کارمند اداره استخبارات کرکوک بودند و خلبان ایرج سلطانی خلبان مخصوص بالگرد اشرف پهلوی و مسئول منطقه اشنویه از سوی حزب دموکرات در دفتر سیاسی حزب دموکرات برگزار و تصمیم گرفته شد تا زندان دوله‌تو بمباران شود. گفته می‌شود که طراح حمله به زندان دوله‌تو هم خلبان ایرج سلطانی بوده است.

صبح روز 17 اردیبهشت 60، زندانیانی که هر روز برای کار به بیرون برده می‌شدند در حیاط زندان نگه داشته شدند. تعداد نگهبانان و افراد مسلح نیز به گفته بازماندگان به شدت کاهش پیدا کرده بود. همان لحظه دو جنگنده عراقی، در ارتفاع کمی از بالای زندان گذشتند و یکی از هواپیماها نزدیکی زندان را بمباران کرد. نگهبانان با دیدن این صحنه، اسرا را به داخل زندان بردند، درها را بستند و خود به اطراف زندان رفتند. هواپیماها چند دقیقه بعد برگشتند و ساختمان زندان را بمباران کردند.

پس از بمباران زندان توسط هواپیماها، چهار فروند بالگرد توپ‌دار به بالای زندان آمدند و آنانی را که پس از خرابی زندان در محوطه اطراف بودند، با رگبار مسلسل‌های سنگین کالیبر 50 هدف قرار دادند.

خداداد مطلق از بازماندگان زندان دوله‌تو درباره آن حادثه می‌گوید: "ناگهان صدای انفجار بسیار شدیدی به گوش رسید. زندان لرزید و فضای اتاق از خاک و غبار و دود پر شد به حدی که جایی و چیزی دیده نمی‌شد. بچه‌هایی که زنده و سالم بودند شروع کردند به گفتن یا ابوالفضل، یا علی و یا الله. دیدیم هیچ راهی برای رفتن نداریم. ابتدا فکر کردیم زیر آوار مانده‌ایم. کمی‌گذشت و خودم را تکان دادم و دیدم آواری روی من نیست. چند لحظه بعد وقتی خاک و دود نشست روزنه‌ای از دور پیدا شد. این را هم بگویم که وقتی دموکرات‌ها سوت زدند و بچه‌ها را به داخل زندان فرستادند خودشان از زندان فاصله گرفتند به غیر از یک نفرشان که پیرمردی بود و روی بام زندان بود. همه‌شان از زندان دور شده بودند. این نشان می‌داد که دموکرات‌ها از زمان واقعه بمباران باخبر بودند. پیرمرد را هم گذاشته بودند که کشته بشود تا بتوانند ثابت کنند از بمباران بی خبر بوده اند."

پس از دور شدن هواپیماها چهار فروند هلی‌کوپتر توپ‌دار وارد عمل شدند و برادرانی را که مجروح و یا زیر آوار مانده بودند و یا در اطراف ساختمان پراکنده شده‌ بودند، زیر رگبار مسلسل‌های سنگین کالیبر 50 قرار گرفتند. در پی این حملات هوایی بیش از 50 نفر از زندانیان به شهادت رسیدند. بسیاری هم با فرار از زندان و پناه گرفتن در کوه‌ها و موانع طبیعی اطراف، جان خود را نجات بدهند.

همچنین تعدادی از زندانبانان حزب دموکرات کشته شدند که برخی تحلیشان این است که چون حزب دموکرات کردستان به دلیل همکاری با حزب بعث عراق از سوی مردم تحت فشار بود، این تعداد کشته را داد تا عنوان کند که با حزب بعث در تقابل هستند. ضمن اینکه  حزب دموکرات کردستان پس از این حادثه‌ اطلاعیه‌ای صادر کرد که در آن حزب بعث عراق را محکوم کرد.

حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی مجلس در گزارشی از این فاجعه گفت: "تا آن جائی که تحقیقات ابتدائی نشان می‌دهد، روز بمباران زندان، محافظان زندان خودشان رفته بودند به جز عده بسیار کمی از 150 نفر 12 نفر پرچم‌های بلندی افراشته بودند، هواپیماها می‌رسند و به عنوان اطلاع بقیه محافظان هم مطلع می‌شوند و زندانی‌ها که در صحن زندان بودند به دستور محافظان به داخل عمارت منتقل می‌شوند و این‌ها خودشان از محل دور می‌شوند و هواپیماها در برگشت زندان را بمباران می‌کنند و صدها مبارز اسیر که ماه‌ها در دست ضدانقلاب و آشوبگران کردستان باند قاسملو و کومله و دوستان فدائی خلق و مجاهد خلقشان اسیر بودند، شهید و تعداد نامعینی مجروح می‌شوند."

گرچه از این جنایت تاکنون کمتر گفته شده است اما در سال 1363 فیلم سینمایی زندان دوله‌تو توسط رحیم رحیمی‌پور ساخته شده است و مکان زندان نیز به عنوان نقطه یادمانی در شمالغرب کشور شناخته می‌شود.