10 شهریور 1399
گفت‌وگوی با نویسنده کتاب «شرمنده رفیق»؛
ادبیات دفاع مقدس پل ارتباطی میان اسطوره‌های ایثار در عاشورا و جنگ تحمیلی است
میرشمس‌الدین فلاح‌هاشمی نویسنده کتاب «شرمنده رفیق» با اشاره به الگوگیری رزمندگان از قیام حسین(ع) و یارانش گفت: حجم بسیاری از آثار درباره شهدا و تصویری که از شهدا در آثار دفاع مقدس مشاهده می‌شود، ناخودآگاه همانند پل ارتباطی، انسان را به عاشورا و نهضت امام حسین(ع) وصل می‌کند.
بخشی از مهم‌ترین آثار ادبی جهان، توصیف جنگ‌ها و بیان قهرمانی‌های ملی و اسطوره‌ای است؛ از این رو ادبیات حماسی که تجلیگاه اندیشه‌های آرمانی انسان است، سهم وسیعی در ادبیات هر قومی دارد. جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، برای ما یک موضوع اعتقادی است که با عالی‌ترین معتقدات ما پیوند دارد. این حادثه ریشه در تاریخ کربلا دارد و شعر دفاع مقدس عهده‌دار تصویر این حماسه بزرگ دینی و ملی است؛ چه اینکه قسمت اعظم شعر دفاع مقدس از قیام خونین سالار شهیدان سرچشمه گرفته است و رشته‌ای است که دفاع رزمندگان ایران اسلامی را به قیام سیدالشهداء پیوند می‌زند.
ادبیات دفاع مقدس مظهر و جلوه‌گاه مضامینی همانند کربلا، نینوا، عاشورا، حرم، فرات، علقمه، علمدار و ... و شعارهای توفنده‌ای مانند «هیهات منا الذله» است و در رأس همه آنها نام سیدالشهداء(ع) و زینب کبری(س) و اصحاب باوفایش همچون حبیب‌ابن مظاهر مانند خورشید می‌درخشند که هریک، بار فرهنگ اسلامی و پیام دینی و حماسی خود را دارد.
کتاب «شرمنده رفیق» با داستانک‌های اعجاب‌برانگیز، بهانه‌ای برای گفت‌وگو با میرشمس‌الدین فلاح‌هاشمی شد. داستانک‌هایی روان از دفاع مقدس و واقعه عاشورا که در کنار هم یک کتاب خواندنی را تشکیل داده است و بیشتر از هر زمانی، این روزها که هفته دفاع مقدس با ایام دهه اول محرم همزمان شده، خواندنش لذت خواهد داشت. با این نویسنده و شاعر خوش‌ذوق همراه شدیم تا بیشتر با نظراتش در حوزه ادبیات دفاع مقدس و ارتباط آن با موضوعاتی مانند محرم و عاشورا آشنا بشویم. حاصل این گفت‌وگو را در ذیل می‌خوانید.
در نگارش کتاب‌های دفاع مقدس همیشه انتخاب سوژه یکی از موضوعات اصلی و کلیدی بوده است. می‌خواهم با شما هم از همین نقطه صحبت را شروع کنم. چطور حس کردید که می‌شود موضوع دفاع مقدس را با محرم تلفیق کرده و اثری را تدوین و خواندنی کرد؟
این کتاب تلفیقی از فرهنگ عاشورایی و دفاع مقدس است. گنجاندن این دو موضوع در یک اثر و در این قالب، سال‌ها جزء دغدغه‌های من بوده است. با توجه به اینکه نهضت عاشورا باعث شکل‌گیری حرکت انقلاب اسلامی شد، حرکت رزمندگان اسلام نیز بر مبنای قیام امام حسین(ع) قرار گرفت در واقع مسیر مشترکی تعریف شده بود و جانفشانی برای انقلاب و فداکاری، اهداف مشترک دفاع مقدس با واقعه عاشورا بود. رزمندگان در هر عملیاتی از امام حسین(ع) و یارانش الگو می‌گرفتند و به حضرت تأسی می‌جستند و به همان سبک و سیاق، دلیری کردند و به شهادت رسیدند.
این موضوعات در من انگیزه‌ای برای تألیف کتابی در این زمینه را ایجاد کرد و به این ترتیب در صدد تألیف کتاب «شرمنده رفیق» برآمدم. همچنان که به نوشتن کتاب می‌پرداختم، مطالب نگاشته شده را خدمت اساتیدی مانند امیرحسین فردی ارائه می دادم و پس از تأیید، مشغول نوشتن ادامه کتاب می‌شدم. اینکه قالب داستانک را برای کتاب انتخاب کردم به این دلیل است که هم موضوعات مربوط به عاشورا و دفاع مقدس، بسیار نقطه اشتراک دارند و هم یکی از ویژگی‌های این نوع قالب، این است که نویسنده تصویر کوتاهی از یک حادثه مهم را رقم می‌زند که شاید مخاطب، روزها با این موضوع درگیر باشد و این از ویژگی‌های مثبت قالب داستانک است.
یکی دیگر از علت‌های اصلی پرداختن به موضوع دفاع مقدس و محرم این بود که ایامی در بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس مشغول فعالیت بودم و در آنجا با حجم بسیاری از آثار درباره شهدا مواجه شدم و تصویری که از شهدا در آثار مشاهده می‌شد، ناخودآگاه انسان را به عاشورا و نهضت امام حسین(ع) وصل می‌کرد.
آیا مواردی که در کتاب ذکر شده تماماً واقعیت تاریخی است که شما با رنگ و لعاب ادبی به آنها پرداختید یا مواردی هم به آنها اضافه شده است؟
در موضوعاتی که مربوط به عاشورا هست، خیلی نمی‌شد از تخیل استفاده کرد، گرچه در چند داستانک مثل آنجا که به حضرت رقیه(س) و آن کسی که گوشواره‌ها را می‌رباید و فرار می‌کند، پرداخته، کمی از تخیل بهره گرفته شده است و قدرت تخیل با احتیاط در داستان ورود می‌کند، اما در عین حال تصاویر برای مخاطب کاملاً آشناست و سعی شده بکر باشد. ویژگی اثر در این است که نویسنده درباره حادثه تاریخی مهم صحبت می‌کند، اما به گونه‌ای خلاقانه به داستان می‌پردازد که مخاطب آشنایی‌زدایی می‌کند. در بخش دفاع مقدس هم این گونه است. گاهی از برخی کتاب‌ها یا بعضی از خاطرات نابی که می‌شنیدم، الهام می‌گرفتم. مثلاً موضوعی را فردی در حد 30 ثانیه تعریف می‌کرد، باعث الهام‌بخشی می‌شد و به این ترتیب داستانک‌ها شکل می‌گرفت.
در چه بازه زمانی کتاب را نوشتید و نوع چینش داستانک‌ها چگونه است؟
در آغاز کتاب چند داستانک درباره قبل از اسلام عنوان شده که شامل تابیدن نوری بر خانه حضرت رسول(ص) و کودکی امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و ورود به عاشورا می‌شود.
درج موضوعات در کتاب کاملاً بستگی به شرایط داشت، ممکن بود در یک روز، دو یا سه داستانک بنویسم و گاهی هم چند روز می‌گذشت تا یک داستانک نگاشته شود. در نهایت نوشتن این کتاب که شامل 40 داستانک است، یک سال طول کشید و پس از آن با اشتیاق به ناشر سپرده شد، اما آن طور که باید دیده نشد.
پرداختن نویسندگان به موضوع اتباط دفاع مقدس و ماه محرم را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ نظر شما نسبت به عملکرد نویسندگان در این حوزه چگونه است؟
هیچ‌وقت فضای ادبیات از آثاری که در حوزه عاشورا نوشته می‌شود، ارضاء نمی‌شود و برای همه حوزه‌های دینی هم همین‌گونه است، ولی موضوع عاشورا، موضوعی است که هر نویسنده‌ای به هر طریقی به آن ورود پیدا کند، هم سبب آرامش خود می‌شود و هم مخاطبانی با ذائقه‌های گوناگون را جذب می‌کند.
در سال‌های اخیر خیلی‌ها درباره عاشورا و دفاع مقدس نوشته‌اند. از شعر گرفته در همه قالب‌های شعری تا داستان و پژوهش، آثار خوبی در زمینه دفاع مقدس و محرم منتشر شده است. به عنوان مثال کتاب «آیینه‌داران آفتاب» اثر محمدرضا سنگری که سال‌هاست به عنوان پژوهشگر عاشورایی معرف حضور مخاطبان است، از جمله این آثار است. نویسنده در این اثر که پژوهشی است، وقتی درباره شهدایی مثل حضرت عباس(ع) صحبت می‌کند از تکنیک‌های ادبی استفاده کرده و به این موضوع پرداخته و همین امر باعث جذاب‌تر شدن اثر شده است. همچنین سیدمهدی شجاعی سال‌هاست در این عرصه با سبک ویژه خودش قلم می‌زند که سبک ادبی و دلبرانه دارد و این‌ها باعث شده مخاطبان خاص خود را جذب کنند.
با توجه به اینکه فرهنگ عاشورا و عاشوراپژوهی دریچه‌ای جدید به روی دفاع مقدس گشوده است، آیا می‌توانیم به این آثار به‌عنوان یکی از گونه‌های پرمخاطب جهانی فکر کنیم؟
این ضعف ما بوده که نتوانسته‌ایم آن گونه که باید این نهضت را معرفی کنیم. مثلاً گاندی که یک هندی و متعصب نسبت به مذهب خود است، می‌گوید: «آزادگی را از امام حسین(ع) یاد گرفتم»، ویژگی ظلم‌ستیزی و تاب نیاوردن در برابر ظلم می‌تواند الگوی همه آزادیخواهان جهان و همه افراد در سراسر دنیا باشد تا در برابر استکبار مبارزه کنند و این شور حسینی صرفاً برای اهل تشیع و مسلمانان نیست و اگر بشود بدون تعصب و بدون اینکه برای خودمان سهم بالایی بخواهیم و امام حسین(ع) را صرفاً برای مسلمانان نبینیم و با نگاه غیر تعصبی به این موضوع بپردازیم، اتفاقات خیلی مهمی حداقل در هنر به وجود می‌آید، یعنی هم آثار خوبی نگاشته خواهد شد و هم باعث می‌شود در هنر هم اتفاقات نابی بیافتد.
معرفی شخصیت‌های برجسته دوران دفاع مقدس در آثار مربوط به این حوزه، باعث شده در خیلی از کشورهایی که مقاومت را دنبال می‌کنند، مثل افغانستان، پاکستان، سوریه و عراق و ...، بزرگان دفاع مقدس ما برای آنها هم یک اسطوره باشند. مثلاً درباره سردار قاسم سلیمانی چنان با تعصب صحبت می‌کنند که نشان می‌دهد، این شهید، بین‌المللی و جهانی است و هرشخصی که خواهان مبارزه با ظلم و استکبار است، حتماً باید از آنها به عنوان یک الگو و رهبر مقاومت یاد کنیم.
سؤال آخر را نیز به بهانه کتاب «شرمنده رفیق» درباره رمان و ادبیات داستانی می‌پرسم. سؤال این است که چرا ادبیات داستانی دفاع مقدس وارد دوران نزول شده است. چرا این سال‌ها و روزها داستان اساسی با محوریت جنگ و موضوعات مرتبط با آن مانند محرم و عاشورا کم داریم و اگر داریم جایی در خاطره جمعی مردم مانند خاطره باز نمی‌کند؟
ما در شعر، سوگواره عاشورایی داریم که ممکن است بدلیل کرونا تعطیل شده باشد، اما درباره داستان نداریم، ما داستان انقلاب یا داستان دفاع مقدس را داریم که خاطره، داستان و ... را شامل می شود، ولی جا دارد یک سوگواره سالانه درباره نهضت عاشورا و موضوعات مرتبط با آن مانند دفاع مقدس داشته باشیم که آثار تجمیع شود و نویسندگان تشویق شوند که قلم‌فرسایی کنند. حتی در عرصه بین‌الملل در زبان عربی هم آثار فاخری داریم و در ادیان دیگر هم درباره امام حسین(ع) کارهای بسیار خوبی ارائه شده که این‌ها باید به مخاطب عرضه شود.
کتاب «شرمنده رفیق»، تألیف میرشمس الدین فلاح هاشمی در 60 صفحه، شمارگان 1000 نسخه از سوی انتشارات نشرناد منتشر شده و در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)