گزارشی از وضعیت جزایر ایرانی خلیج‌فارس در سال ۱۳۰۲

تاریخ سند: ۱۱ جمادی‌الثانی ۱۳۴۲ (۲۸ دی‌ماه ۱۳۰۲)

«...بنده یکی از بلدچی‌هایی(پیلُت) هستم که در شعبه بحریه[=نیروی دریایی]انگلیس در بین‌النهرین[=عراق] مستخدم شده و در امورات بحریه خصوصاً خلیج‌فارس و شط‌العرب[=اروندرود]، معلومات کافی و تجربیات شایان دارم. زبان انگلیسی را نیز به طور لازم می‌توانم بنویسم و بخوانم و اباً جدّا دریانبرد بوده[ام]....شعبه بحریه کنونی دولت علیه[ایران] در خلیج‌فارس بسیار ناقص و اصلاحات زیادی لازم دارد و از آن طرف هم بحریه مزبور به دست اشخاص بی‌کفایتی است که تاکنون مصدر هیچ کاری نبوده، بلکه برعکس خیانت هم می‌کنند....مثلاً این همه جزایر که در خلیج‌فارس است و هرکدام از حیث مرکزیت بحری و موقعیت پلوتیکی[=سیاسی]، یک دنیا اهمیت دارد، هیچ‌کدام دارای چوبه عَلَمی نیستند. اینها همه وظیفه امیرالبحر است، که راپورت داده و تهیه کند. چه می‌ترسم که جزیره شیخ شعیب، هندرابی، گیس[=کیش]، فُرور، تم[=تمب]، شیری[=سیری]، هنجام[=هنگام]، قشم، هرمز و جزیره خارگ و خارگو[=خارک و خارکو] به واسطه نداشتن چوبه عَلَم ایرانی مانند جزیرة‌البحرین در تصرف انگلیس‌ها درآید. اگرچه جزیره قشم و هنجام فعلاً همه‌طور در تصرف انگلیس‌ها است و در رموز بحریه آنها اهمیت تامّی دارد...چندین هزار کشتی باری در خلیج[فارس] هست که یک شاهی از طرف آنها در جیب دولت داخل نمی‌شود و به واسطه عدم اداره بحریه صحیحی، دیگران از آنها استفاده می‌کنند. در مشرقِ عبادان[=آبادان] مرکز نفت جنوب جایی است موسوم به «بوارده» که اداره جدید کمپانی نفت[جنوب] در آنجا است. انگلیس‌ها چوبه عَلَمی در دست گرفته و تاکنون نصف آن را نصب نموده‌اند....اگرچه انگلیس‌ها این را بهانه کرده‌اند که چوبه مزبور برای اشاره دادن به کشتی‌های وارده از خلیج[فارس] است، ولی این عذر نباید پذیرفته شود، زیرا در بصره چوبی که برای اشاره دادن به کشتی‌ها معین شده از چوب تخته و بر بالای بام نصب شده است. چرا باید در خاک ایران چوب عَلَم جهت اشاره کشتی‌ها از آهن و بر روی زمین نصب شود؟ سابق بر این چوبی که برای اشاره دادن به کشتی‌ها در عبادان نصب شده بود از تخته بود و پشت بام آفیس[=دفتر] کمپانی بود. الحال آن را برای همین بهانه کنده‌اند. چوبه مزبور متعلق به کمپانی نیست بلکه متعلق به شعبه بحریه[ایران] است که در عبادان می‌باشد. جزیره گصبه[=اروندکنار] در دهنه فو چوبه عَلَم لازم دارد. استدعا می‌کند که به شیخ آن جزیره شیخ سلطان توسط ناخدا عباس سابق‌الذکر امر فرمایید که در مقابل چوب عَلَم انگلیس که در دهنه فو نصب شده، او نیز در گصبه چوبه عَلَمی برپا نماید. جهاز[=کشتی کوچک] شاهین که جهاز شخصی سیر ویلسن[=سر آرنولد ویلسن] است، روزی دو سه مرتبه از محمّره[=خرمشهر] به بصره می‌رود و چیزهای بسیار مهم با خود می‌برد و می‌آورد و ابداً گمرک محمره آن را تفتیش نمی‌کند، و از قرار شیوع سیر ویلسن از تهران خواهش کرده است که این جهاز تفتیش نشود. بسیار حیرت‌انگیز است و حال آن‌که حقیر شخصاً شنیده‌ام که حامل دو صندوق بمب بوده و پوست[=پُست] مخصوص کمپانی را هم به بصره می‌برد. دیروز که روز دهم شهر جمادی‌الثانی بود یک نفر مهندس با جهاز کمپانی نفت موسوم به «هرالد» به جزیره خارگ رفت و از قرار مسموع خیال دو ماه توقف دارد...».