حرص و طمع رضاخان به روایت اسناد وزارت خارجه آمریکا

در سال ۱۹۲۶، سپرده‌های رضاخان در بانک‌های خارجی به چنان سطحی رسیده بود که شخص شاه نیز انکار آن را ضروری دید. هافمن فیلیپ (Hoffman Philip)، وزیرمختار آمریکا، به اعلامیه‌ای نظامی مورخ ۲۹ آوریل ۱۹۲۶، یعنی فقط چند روز بعد از تاجگذاری رضاشاه، اشاره می‌کند که «هرگونه سپرده‌گذاری از سوی شخص شاه و یا اعضای خانواده سلطنتی در بانک‌های خارجی یا داخلی را شدیداً تکذیب و، بدین ترتیب، افسران ارتش را اکیداً از انجام کارهایی که برخلاف مصالح مملکت است، منع می‌کرد. صدور این بیانیه از طرف شاه به حدس و گمان درباره منشأ ثروت هنگفت شاه دامن زده است.»(۱) در سال ۱۹۲۴، کمتر کسی، از جمله والاس اس. موری، کاردار موقت آمریکا، شک و تردیدی درباره حرص سیری‌ناپذیر رضاخان در دل داشت:«در حالی که همگان اذعان دارند که او [رضاخان] با ۱۰ میلیون دلاری که سالیانه بدون حساب و کتاب در اختیارش گذاشته می‌شود کمتر از آنچه که ممکن بود خیلی‌های دیگر در موقعیت مشابه او بدزدند دست به دزدی زده است، با این حال واقعیت این است که او در طول دو سال گذشته به بهای ورشکست کردن مملکت، ثروت هنگفتی به جیب زده، و چنان رعب و وحشتی به جان همه انداخته است که هیچ‌کس جرأت مخالفت با چپاول‌های او را ندارد، و حتی مستشاران مالی آمریکایی نیز نتوانسته‌اند از او حساب بکشند.» ۱۰ میلیون دلاری که موری به آن اشاره می‌کند بودجه سالیانه وزارت جنگ است، که تقریباً معادل نیمی از بودجه کشور بود؛ هیچ حساب و کتابی هم بابت چگونگی هزینه آن به کسی پس داده نشده است. موری در گزارش خود می‌افزاید:«اطمینان دارم اطلاع از گفتگویی که روز ۲۵ سپتامبر با روح‌الله‌ خان یاور [سرگرد]، آجودان رئیس‌الوزرا، داشتم برای وزارت امور خارجه خالی از لطف نیست. این روح‌الله خان همان کسی است که پس از ماجرای ایمبری، در گزارش‌های سفارت به کرّات از او یاد شده است. در کمال حیرت و شگفتی من، روح‌الله خان یاور از نقشه‌هایش برای آینده صحبت کرد، و گفت که به سردارسپه [رضاخان] دیگر هیچ امیدی نیست. رضاخان یک تریاکی بیچاره است که همه فکر و ذکرش این شده که ثروت هنگفتی به هم بزند، و در اروپا سرمایه‌گذاری کند، تا هر وقت گند قضیه درآمد، به خارج فرار کند.»(۲) این پیش‌بینی دقیقاً همان است که در سال ۱۹۴۱ اتفاق افتاد.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پانوشت‌ها:

۱- فیلیپ؛ گزارش شماره ۱۸۸، مورخ ۷ اکتبر ۱۹۲۶.

۲- موری؛ گزارش شماره ۶۶۳، مورخ ۲۸ سپتامبر ۱۹۲۴.

منبع: رضاشاه و بریتانیا (بر اساس اسناد وزارت خارجه آمریکا)؛ دکتر محمدقلی مجد؛ مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی؛ صص ۶۲ تا ۶۴