بررسی کتاب “سازمان مسعود”

سازمان مسعود (انسان شناسی سازمان مجاهدین خلق (دوره بعد از انقلاب 57) عنوان کتابی است از محسن زال در 384 صفحه و توسط انتشارات کویر در سال 1396 منتشر شد.  محسن زال نویسنده این کتاب  پژوهشگر حوزه های اجتماعی و به ویژه انسان شناسی است که در اثر اخیر خود ساختار فرهنگی و انسان شناختی در جهان مجاهدین خلق را مطالعه کرده است و تمرکز او بر سبک زندگی مجاهدین خلق در دوران پس از انقلاب یعنی دوران تحت رهبری مسعود رجوی است.

وی با ارائه تصویری واقع بینانه و علمی از” زیست جهان مجاهدین و فرهنگی که سبک زندگی آن ها را شکل می دهد” ، نشان می دهد که پس از پیروزی انقلاب در ایران، سرنوشت اعضا و هواداران مجاهدین خلق چنان تلخ رقم می خورد که هر چند حیرت آور و غیر قابل باور باشد به نظر او – بر مبنای مشاهدات و مصاحبه هایش – حقیقت دارد. وی تلاش دارد از ارائه تصویری انحرافی و غیر واقع بینانه از مناسبات درونی فرقه رجوی پرهیز کند و در دیباچه کتاب تلاش خود برای دستیابی به چنین مهمی را به تفصیل شرح می دهد.

به نوشته وی “وقایع آنقدر عجیب و حیرت آور است که پذیرفتن آن به آسانی ممکن نیست، مخصوصا که سازمان دشمنی چون جمهوری اسلامی نیز دارد، و به راحتی می تواند هر نقدی را از سوی این “نظام” بنگارد و هر منتقدی را “عامل و گماشته” آن بنامد. بنابراین هر منتقدی به راحتی می تواند به مزدوری نظام ایران متهم شود. اما نگارنده بر این است که ارزش حقیقت فراتر از مصلحت اندیشی ها و منفعت طلبی های فردی و گروهی است، … کوره های آدم سوزی نازی وجود داشت ولی وجودش آنقدر سنگین و حیرت آور بود که به راحتی پذیرفته نمی شد، این نوشته بر آن نیست تا خواننده را به باور وقایعی حیرت اور قانع کند، بلکه فقط روایت را پیش چشم او می گذارد، روایتی که اگر خطا نیز داشته باشد به نظر پژوهشگر حقیقت نیز دارد.”

نویسنده کتاب “سازمان مسعود” سعی دارد که به خواننده برای فهم و معنا دار کردن زیست جهان مجاهدین خلق کمک کند و تبیین و توضیحی عمیق از چگونگی مناسبات میان مسعود رجوی و اعضای تشکیلاتش ارائه می کند و با روشی مستدل و دقیق و عمیق، لایه‌های معنایی فرهنگ مجاهدین خلق را می‌کاود. با وجود آن که محسن زال مجاهد نبوده است و با زیست جهان مجاهدین خلق ارتباط مستقیم نداشته است سعی کرده است حتی الامکان با مطالعه خود نوشت ها و مصاحبه های اعضای جدا شده “حس آن سبک از زندگی در کمپ های مجاهدین خلق را درونی کند” و به خواننده انتقال دهد.

نویسنده کتاب کنشگر اصلی سازمان در دروان پس از انقلاب را مسعود می داند و به این نتیجه می رسد که سرفصل های مهم و ویرانگر سازمان همچون “عملیات فروغ جاویدان”، و مناسکی چون “نشست غسل”، “عملیات جاری”، “طلاق عمومی” و نهایتا “قله آرمانی” و “رقص رهایی” تاریخی است که رفتار مسعود آن را رقم زده است. به عقیده وی “خطاهای فاحش” مسعود از همان اوایل انقلاب با ورود به فاز مسلحانه رخ می دهد که ریشه آن در شخصیت خود مسعود است. ربطه “خاص” مسعود با ساواک در پیش از انقلاب نگارنده را “سخت” درگیر بررسی  انسان شناسانه مسعود می کند.

زمینه های شخصیتی مسعود و کنش های بیمارگونه وی در راستای جاه طلبی ها سیاسی و غیر سیاسی اش به فاجعه ای می انجامد که محسن زال آن را “بستر فرهنگی مسموم” می خواند که در آن عده ای اراده خود را وا می گذارند و به ابزاری تبدیل می شوند در دستان مسعود تا از آنان هر چه اراده می کند بسازد. هر چند که مولف کتاب اعضای مجاهدین خلق را قربانی می داند اما آن ها را کنشگرانی می داند که در این بستر فرهنگی مسموم “به راحتی” از مقاومت تن می زنند و خود را وا می گذراند. که البته بر این جمله آخر نقدی جدی وارد است که با مطالعه دقیق ساز و کار عملکرد فرقه ها می توان دریافت که مقاومت در برابر سازکار شستشوی مغزی و کنترل ذهن در فرقه های مخرب چندان هم “راحت” نیست.

به هر روی کتاب ” سازمان مسعود” از این جهت قابل تحسین و خواندنی است که تلاشی خود آگاهانه و بی طرفانه برای یافتن حقیقت درونی سازمان مجاهدین خلق و شخص مسعود رجوی است که در دستیابی به این مهم موفق بوده است.