25 بهمن 1402
گزارشی از اقدامات شرکت نفت انگلیس و ایران در سال ۱۳۰۲
انگلیسی‌ها نفوذِ مطلق در مناطق جنوب را می‌خواهند!
وزارت جنگ
لشگر جنوب
مورخه ۸ برج جدی ۱۳۰۲
خلاصه موضوع: ارسال سواد راپورت صاحب‌منصب مأمور دشت قیر
ارکان حرب محترم کل قشون
سواد راپورت نمره ۵۰ مورخه هشتم برج قوس صاحب منصب مأمور دشت قیر را که از طرف قسمت فارس ارسال گردیده، برای اطلاع تلواً ایفاد می‌دارد که از عرض مبارک گذرانیده شود. رئیس ارکان حرب لشگر جنوب
******
سواد راپورت صاحب‌منصب مأمور دشت قیر
نمره ۵۰
مورخه ۸ برج قوس ۱۳۰۲
مقام محترم ریاست کل قشون فارس و بنادر دامت شوکته. محترماً مواد ذیل را از لحاظ مبارک می‌گذراند
در یوم چهارم قوس «مستر کلک» عامل سیاسی کمپانی* به طرف محمّره[=خرمشهر] احضار و حرکت، و دیروز صبح «مستر گرین هوس» از گناوه وارد [شد]؛ با مشارالیه ملاقات نموده، و مذاکراتی که با حضرت ریاست نموده بود اظهار داشت؛ من‌جمله فوق‌العادۀ نفرات را غیررسمانه چهار قِران و بنده را دو تومان و دادن روشنایی این قسمت را با توافق نظر آن ریاست محترم عنوان نموده؛ و به طوری که در راپورت‌های سابق عرضه داشته‌ام، به بودن قوای نظامی چندان علاقمند نیستند؛ در صورتی که امنیت کامل طوری در این صفحه حکم‌فرما است که تا حال ابداً سابقه نداشته؛ و مقصود رؤسای سیاسی کمپانی دارای نفوذ مطلق محلی خودشان است؛ که حالیه به واسطه همین قوای کم جلب توجه عموم را نموده و نفوذ سابق ایشان تا اندازه‌ای از میان رفته؛ چنان‌چه در سابق فعال مایشاء بوده و در فحاشی و بدرفتاری با عمله و کارکنان ایرانی هیچ مانعی نداشته و اهالی در سابق آنها را صاحب خود می‌دانسته؛ و حال به کلی تغییر ماهیّت در آنها داده شده؛ معلوم است که نفوذ سابق مایشائی عاملین سیاسی کسر گردیده، از این جهت چندان راضی نیستند؛ و در تعقیب اعلانی که سواد آن از لحاظ مبارک گذشته است «مستر گرین هوس» اظهار می‌داشت بدون اطلاع کمپانی، شما اعلانی ننمایید؛ بنده هم در جواب گفتم البته کارهای داخلی کمپانی با کارکنان خود کمپانی است و کمپانی برای انجام امورات خود امنیت محلی می‌خواهد و سواد اعلان مذکور از وظایف اولیه من و برای حفظ انتظام محلی است چرا که قریب سیصد عمله، کارکنان ایرانی در این منطقه هستند و حفظ حدود آنها جزء وظایف حتمیه من است؛ و مقصود مشارالیه نخوردن لطمه به نفوذ خودشان است؛ حتم است به جز امور تجارتی و اکتشاف نفت، نظریات سیاسی نیز دارند. میرزا محمودخان نامی است به سن پنجاه‌سال و مدتی است در دوائر دولتی انگلیس مشغول خدمت بوده و امروز ایشان را قبل از ظهر نزد اسفندیارخان، «مستر گرین هوس» فرستاده؛ بعد از ظهر اسفندیارخان نزد بنده آمده اظهار داشت [مستر گرین هوس] میرزا محمودخان را برای احوال‌پرسی نزد من فرستاده و خواهش ملاقات نموده بود؛ که مشارالیه[=اسفندیارخان] از بنده اجازه گرفت فردا به ملاقات «گرین هوس» برود؛ و علاوه [بر این] جویای احوالات سردارعشایر شده و قاصدی خواسته که اظهار ممنونیت از مشارالیه[=اسفندیارخان] را برای سردار بنویسد؛ عجالتاً درصدد کشف صحّت و سقم این مطلب هستم؛ و عجالتاً قویاً رُل[=نقش] مخصوص را «گرین هوس» بازی می‌کند؛ و برای وسایل راحتی این قوا چندان اهتمامی ندارند؛ مثل اینکه تا حال نه چراغ، نه نفت داده‌اند، و چند مرتبه اظهار داشته‌ام به تعلل می‌گذرانند؛ در حالتی که به هر یک نفر عمله، علاوه بر اجرت او، وسایل روشنایی و غیره او را متقبل‌اند؛ و دو رأس الاغ برای هیزم‌کشی مدت بیست‌روز است داده بودند، امروز مطالبه نمودند و شرحی نوشته بودند که الاغ‌ها برای مدت کمی داده شده بودند؛ بنده هم برای آنها فرستادم. چنان‌چه در اول ورود بنده کاملاً اظهار همراهی می‌نموده، ورود اولیه مستر «گرین هوس» تمام را برعکس نمود. چاه نفتی را که مشغول حفر آن هستند تا پانصد پا حفر نموده و چاه دیگری نیز درصدد حفر هستند....
-----------------------------------------------------------------------
* کمپانی نفت انگلیس و پرسیا(Anglo-Persian Oil Company): شرکتی انگلیسی بود که در پی کشف میدان نفتی در مسجدسلیمان، با هدف اکتشاف، توسعه میادین، بهره‌برداری و استخراج نفت خام، در فروردین‌ماه ۱۲۸۸ توسط یک مؤسسه بریتانیایی تأسیس شد. پس از آنکه در دی‌ماه ۱۳۱۳ نام رسمی کشور از «پرسیا» به «ایران» تغییر یافت، نام این شرکت نیز به شرکت نفت انگلیس و ایران (Anglo-Iranian Oil Company) تغییر کرد. شرکت نفت انگلیس و ایران، اولین شرکتی بود که از ایران نفت استخراج کرد. این شرکت در واقع ابزاری برای غارت منابع نفتی ایران توسط انگلیسی‌ها طی دوره‌ای بیش از ۴۰ سال بود. شرکت نفت انگلیس و ایران در جریان نهضت ملی‌شدن صنعت نفت و خلع ید از انگلیس، منحل شد. برای مطالعه مطالب بیشتر درباره شرکت نفت انگلیس و ایران به اینجا مراجعه فرمایید.