پیشرفت نشر الکترونیک یعنی برداشتن دیوار کتابخانه‌ها

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ دکتر حمیدرضا جمالی در ابتدای این نشست با طرح این پرسش که چه نیازی به ناشران سنتی است؟ گفت: تا سال 2015 بیش از 50 درصد از مجله‌ها به صورت الکترونیکی منتشر خواهند شد و نیمی از نشریات علمی و غیرعلمی دنیا در قالب مجله‌های دیجیتال منتشر می‌شوند. یکی از دلایل رشد نشر الکترونیک مشکلات زیست‌محیطی و گرانی کاغذ است. تمایل ناشران ایرانی به نشر الکترونیک در حال افزایش است.

وی افزود: با توجه به تمایل ناشران به انتشار دیجیتال باید اذعان کرد که نشر کاغذی مجلات علمی نیز با ضعف مواجه است، بنابراین این تمایل قابل پیش‌بینی است که با رشد مجلات الکترونیکی به سوی پدیده کتابخانه بدون دیوار حرکت کنیم.

جمالی ادامه داد: در نشر دیجیتال، ریسک اقتصادی در مقایسه با نشر سنتی چندان قابل اهمیت نیست؛ زیرا در این روش تولید و بازتولید و توزیع بسیار ارزان است.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: در حوزه نشر سنتی تجهیزات الکترونیکی و فناوری امکان حضور پررنگ‌تر ناشران را در بازار نشر فراهم کرده است. در نشر الکترونیکی حتی اگر شمارگان اندک باشد ناشر سود نهایی را به دست خواهد آورد.

وی تاکید کرد: در حوزه نشر الکترونیکی و سنتی شاهد الگوهای متفاوت اقتصادی هستیم. کار کنترل کیفیت در حوزه نشر الکترونیک برای کتابداران سخت شده است و با توجه به ارزانی تولید و بازتولید در حوزه نشر دیجیتال شاهد چالش‌های و فرصتهایی مانند بحث کپی رایت هستیم.

جمالی ادامه داد: در حوزه نشر الکترونیک برآورد میزان استمرار به دلیل بازتولید مشکل است، زیرا این امکان وجود دارد که تنها یک نسخه از اثر مولف به فروش برسد.

وی در پاسخ به پرسشی درباره نوع انتشار مجلات علمی دانشگاهی به صورت چاپی گفت: در وزارت علوم اصرار بر انتشار کاغذی مجلات است. این نگاه متاثر از آیین نامه‌ها و وجود سیستم امتیازدهی علمی به استادان مولف است. این نگاه وزارت علوم در طول زمان و گرایش مخاطب به نشر دیجیتال برطرف می‌شود، زیرا نهادهای داخلی باید واقعیت نشر دیجیتال را بپذیرند.

در ادامه این نشست، دکتر غائبی درباره تاثیر نشر دیجیتال در آینده کتابخانه‌ها گفت: معتقدم با دو قشر ذینفعان و کاربران مواجهیم. با وجود گسترش نشر دیجیتال باید توجه داشت برای مخاطبان چه انتظاراتی ایجاد می‌شود. دسترسی آسان و بیشتر به منابع اطلاعاتی و دیگری سهولت در بازیابی آنها از جمله توقعاتی است که برای کاربر امروز ایجاد شده است. این مجموعه انتظارات، مسوولیت کتابداران را افزایش می‌دهد.

وی ادامه داد: با توجه به تمایل دانشجویان به دانلود اطلاعات، این سوال مطرح می‌شود که کتابخانه‌ها باید چه تغییراتی را ایجاد کنند. دانشجویان خواهان صرف هزینه کمتر و در اختیار گرفتن اطلاعات بیشتر هستند. در هر حال حاضر 300 نشریه کاغذی به یکهزار مجله الکترونیکی ارتقا پیدا کرده است.

غائبی افزود: در هیچ جای دنیا برای استفاده پژوهشی و آموزشی محدودیتی وجود ندارد بلکه گزینه‌های تشویقی هم اعمال می‌شود. ما باید مجوزهای استفاده از منابع کتابخانه‌ها را ایجاد کنیم که این امر نیاز به مدل‌سازی دارد. این مقوله‌ها در آینده به عنوان چالش اصلی کتابخانه‌ها به حساب خواهند آمد.

وی اظهار کرد: نشر الکترونیکی در کشورها به شکل جزیره‌‌ای وارد کتابخانه‌ها شده است. نشر الکترونیکی در دو شکل آثار دیجیتالی و منابعی که ما آنها را به صورت دیجیتالی تبدیل کرده‌ایم نیازمند یکپارچه‌سازی‌اند و یکپارچه‌سازی نیز به تامین زیرساخت‌های مناسب نیاز دارد.

جمالی درباره تاثیر نشر الکترونیک بر عملکرد کتابخانه‌ها گفت: نشر الکترونیک ارزش افزوده را برای کاربران ایجاد کرده است، به عبارت دیگر فراهم کردن ابزار اکتشاف و پیدا کردن اطلاعات نمونه‌ای از این ارزش افزوده است.

وی در پاسخ به پرسشی درباره ارایه راهکاری برای بی‌توجهی دانشجویان به نشریات کاغذی در زمانی که تمایل به نشریات دیجتالی افزایش پیدا کرده گفت: به اعتقاد من باید همه اشتراکات به نشریات کاغذی در دانشگاه‌ها قطع شود. زیرا این امر دلیلی جز دسترسی آسان دانشجویان به این نشریات در فضای وب نیست. روزنامه‌ها از این جریان مستثنی هستند. زیرا بارها مشاهده شده اعضای کتابخانه اگر سراغ مجلات کاغذی نروند روزنامه‌ها را تورق می‌کنند.

غائبی افزود: با حذف نسخه‌های چاپی مخالفم زیرا این نشر در مواقعی از پتانسیل‌های بالاتری نسبت به نشر دیجیتال برخوردار است.

وی در پاسخ به پرسشی درباره چرایی مراجعه کم به نسخه‌های چاپی در کتابخانه‌ها اظهار کرد: کتابداران باید به نیازسنجی مخاطبان دقت کنند. بنابراین استقبال کم نباید منجر به حذف نشریه چاپی شود.

غائبی درباره اهمیت نقش کتابدار و کاربر و اولویت نقش این دو گفت: ما باید نقش خودمان را با خواسته‌های کاربران تطبیق دهیم. به عنوان مثال ارتقای تخصص از جمله این تغییرات است، یعنی آنگونه که شیوه سنتی را با روش بازیابی تغییر دهیم. علاوه بر این، باید از یکپارچه شدن نشر الکترونیک مباحثی مانند کپی رایت و هزینه‌های این نوع نشر استقبال کنیم.

غائبی در پاسخ به پرسشی درباره دلایل اختصاص نشر الکترونیک به مجلات در مقایسه با کتاب گفت: این مقوله به اوضاع اقتصادی ارتباط دارد. ناشران تحقیق می‌کنند که مخاطب در فضای مجازی دنبال نشریه الکترونیکی است یا کتاب الکترونیکی است؟ اگر ناشر احساس کند مخاطب به کتاب الکترونیکی اقبال پیدا کرده به طور قطع در این حوزه سرمایه‌گذاری خواهد کرد.