انجمن هایی با اهداف متدانی

شانزدهم مهر ماه سال 1341 بود که لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی به تصویب کابینه اسدالله علم رسید. این امر زمانی محقق شد که حدود یک سال و نیم از فوت بزرگ عالم جهان اسلام، حضرت ‌آیت‌الله بروجردی (ره) -فروردین ۱۳۴۰ـ می گذشت و حکومت تصور می‌کرد نیروی روحانیت از نظر مرجعیت سیاسی رو به ضعف نهاده است. اما غافل از انیکه خداوند هیچ گاه جامعه را بدون رهبر رها نکرده و نمی کند. اعلام تصویب این لایحه به مثابه جرقه‌ای برای مشتعل کردن حرکت انقلابی مردم ایران بود؛ زیرا طی سال های بعد از کودتای 28 مرداد، مقدمات این قیام به تدریج شکل گرفته بود و تصویب این لایحه، کلید آغاز این حرکت را به گردش درآورد.1

به موجب لایحه انجمن‏های ایالتی و ولایتی که در 16 مهر 1341 به تصویب دولت رسید و در راستای اهداف اصلاحات ارزی مورد نظر شاه و در پی آن انقلاب سفید بود، شرط اسلام و سوگند به قرآن از شرایط انتخاب شوندگان حذف شده بود و به زنان حق رأی داده می‏شد. اما باید توجه داشت که هدف از تصویب این لایحه آزادی زنان نبود بلکه توطئه آمریکا و اسراییل برای از بین بردن عفت عمومی و ترویج فساد و فحشا در میان زنان بود. به طور کلی اهداف رژیم از تصویب این لایحه را می توان اینگونه تقسیم بندی کرد:

1. یک زورآزمایی با روحانیت و هواخواهان مذهب بود که آنها را برای همیشه کنار گذارند و دیگر مجبور به محافظه کاری در برابر مراجع دینی نباشند و این زمان ، زمان مناسبی تشخیص داده شده بود.
2. با برداشتن مذهب رسمی و سوگند به قرآن، به گروه های صاحب نفوذ غیر معتقد به قرآن و اسلام که عملاً سیاست کشور را در اختیار داشتند، فرصت دهد تا موجودیت خود را اعلام دارند.
3.  با عنوان کردن آزادی زنان، دلیل عقب ماندن و محرومیت گذشته آنها را به عهده اسلام و قانون اساسی بگذارد.
4. آخرین مانعی که در سر راه پیوستگی کامل به غرب است، از بین برداشته شود .

اسد الله علم به منظور بیان چگونگی تصویب این لایحه که پس از سفر موشه دایان (وزیر وقت کشاورزی اسراییل)2 عملی شد، در کتاب یادداشتهای خود می‌نویسد: «سالیان درازی بود که زنان، خواستار برابری حقوقی و سیاسی با مردان بودند. بعد از مطرح کردن این لایحه، آنان حس می‌کردند، هنگام برداشتن گامی دیگر به سوی آزادی بعد از دوره رضاخان (مسئله کشف حجاب) هر چه بیشتر فرا رسیده است. سرانجام نیز با سخنرانی شاه در اسفند 1341 در کنفرانس اقتصادی - که در آن به لزوم مشارکت زنان در انتخابات صریحاً اشاره کرد - به این هدف دست یافتند. مدت ها بود جامعه ایرانی چنین تحولی را به خود ندیده بود. بازیگران اصلی صحنه همچنان شاه و ارسنجانی بودند.»3

اما اگر کسی اندکی با تاریخ معاصر ایران آشنایی داشته باشد می داند که دولت طبق معمول، درصدد بود با این طرح، وعده‌ای به مردم بدهد، تبلیغاتی برای خود انجام دهد و برای مدتی، مردم را سرگرم کند تا بهتر بتواند به مقاصد شومش دست یابد. دیگر اینکه دولت با این کار می‌خواست برنامه بازیچه قراردادن ناموس دینی و ملی مردم را ـ که خواسته استعمار و ضامن دوام و توسعه استعمارگران بر ملت بود ـ  چند قدم دیگر پیش ببرد.4

این لایحه از نظر مخالفان مذهبی، نقطه آغاز هجوم شاه به ارزش های مذهبی محسوب می‌شد و به فرموده امام خمینی(ره) مقدمه از رسمیت انداختن اسلام بود؛ زیرا اگر در کشوری به جای یک مذهب خاص رسمی، مذاهب دیگر نیز رسمیت یابند، کشور به تدریج، به سوی غیرمذهبی شدن می‌رود.5

مبارزه امام خمینی (ره) با شاه از همین نقطه آغاز شد. در پیِ اعلام تصویب نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در جراید عصر تهران، امام بی‌درنگ، علمای طراز اول قم را به نشست و گفتگو درباره آن دعوت کرد. ساعتی بعد، نخستین نشست علمای قم در منزل مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری تشکیل شد. امام خمینی(ره)، آیت الله گلپایگانی و شریعتمداری در این جلسه تصمیم گرفتند، طی تلگرافی به شاه، مخالفت علمای اسلام را با مفاد تصویب نامه مزبور، اعلام و لغو فوری آن را طلب کنند.6

نقش حضرت امام (ره) در آشکار ساختن اهداف واقعى پهلوی دوم و گوشزد کردن رسالت خطیر علما و حوزه هاى علمیه، در این شرایط بسیار مؤثر و کارساز بود. تلگراف ها و نامه هاى سرگشاده اعتراض آمیز علما به شاه و اسداللّه علم موجى از حمایت را در اقشار مختلف مردم برانگیخت. رژیم در ابتدا قصد مقاومت در برابر جریان‏های مخالف داشت امّا زمانی که رژیم، استواری روحانیت و مردم را دید و علائم قیام عمومی را مشاهده کرد، در دهم آذر همان سال، با تصویب هیأت دولت اعلام کرد که تصویب‏نامه 1341/7/16 قابل اجرا نیست.7

اما نکته ای که با صراحت تمام باید به آن پرداخته شود این است که مخالفت علما و در پی آن ها مردم با ماده ای از آن که به منظور نقش زنان در انتخابات گنجانده شده بود، مخالفت با آزادی زنان نبود، بلکه مخالفت با توسعه فساد بود که رژیم در جهت آن پیوسته گام برمی‌داشت. به همین جهت امام خمینی (ره) در همان تاریخ  با هوشمندی تمام، ضمن بیان نگرش خود نسبت به جایگاه زنان در حوزه سیاست، جامعه را متوجه بندهای دیگر لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی کرد و اعلام داشت: "ما با ترقی زن ها مخالف نیستیم؛ ما با فحشا مخالفیم. مگر مردها در این مملکت آزادی دارند که زن ها داشته باشند؟! مگر آزاد مرد و آزاد زن با لفظ درست می شود؟! "8

این امر ماهیت ضد اسلامی رژیم را آشکار نموده و انگیزه رژیم شاه از این تغییر و تبدیل که چیزی نبود جز  آماده‌کردن زمینه جهت تجاوز به اساس قرآن و الغای مذهب رسمی در کشور و هم‌چنین، تحریف قانون اساسی و تغییر و تبدیل بعضی از مواد قانونی که مانع اغراض دربار و هیئت حاکمه فاسد بود، بر همگان واضح و مبرهن گردید.

منابع و پی نوشت ها:

*. متضاد متعالی می باشد.

1. (منصوری، جواد؛ سیر تکوینی انقلاب اسلامی، تهران، وزارت امور خارجه موسسه چاپ و انتشارات، 1375ش، چاپ دوم، ص 152.)

2. (وی که از 27 شهریور تا 5 مهرماه در ایران به سرمی برد، در این سفر با شاه، نخست‌وزیر و دیگر مقامات بلندپایه ایران دیدار و گفت‌وگو کرد. این سفر موشه دایان به ایران، در واداشتن رژیم شاه به رویارویی آشکار با اسلام و عالمان دینی و دست‌زدن به دگرگونی سیاسی و استعماری تحت پوشش "‌انقلاب سفید‌" و پدید آوردن زمینه برای برقراری روابط همه جانبه میان رژیم شاه و اسرائیل و بازگذاشتن دست صهیونیست‌ها در همه شئون سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی در ایران، نقشی برجسته داشت.)

3. (علم، اسدالله؛ یادداشت های اسدالله علم، ویراستار: علی نقی عالیخانی، تهران، انتشارات مازیار- معین، 1377ش، چاپ اول، ج1، ص 62 و 63.)

4. (ایران و تاریخ، انتشارات زرین، 1364ش، چاپ اول، ص 306.)

5. (بادامچیان، اسدالله و بنایی، علی؛ هیئت‌های موتلفه اسلامی، تهران، انتشارات اوج، 1362ش، ص 68.)

6. (روحانی (زیارتی)، سید حمید؛ بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی، تهران، انتشارات راه امام، 1360ش، چاپ یازدهم، ص 149.)

7. (امام خمینی (ره) از ولادت تا رحلت، تارنمای مقام معظم رهبری به آدرس اینترنتی: http://farsi.khamenei.ir/FA/Imam/index.jsp)

8. (صحیفه‌ی امام، جلد اول، ص 306)