«احسان طبری‌» نظریه پرداز حزب توده‌

احسان طبری نظریه پرداز حزب توده، 1295 ش. در ساری متولد شد. سال 1314 فعالیت سیاسی خود را با همکاری در انتشار مجله «دنیا» آغاز کرد. در 1316 به عنوان یکی از اعضای گروه 53 نفر دستگیر وزندانی شد. پس از شهریور 1320 از مؤسسین حزب توده بود ودر همین دوران‌، مدتی در شرکت نفت مشغول به کار شد. پس از آن به عنوان مترجم در خبرگزاری تاس به کار پرداخت‌. در کنگره اول حزب توده (1323ش.) به عضویت کمیته مرکزی انتخاب شد و بعد از غیرقانونی شدن فعالیت حزب در 1327 به اتحاد جماهیر شوروی گریخت‌. او در دوران حکومت استالین‌، مالنکوف و خروشچف تا 1336 در شوروی به سر برد و در این کشور به عنوان شاعر و گوینده در رادیو مسکو به کار پرداخت‌. وی مجموعه‌ای از اشعار شعرای مشهور روس رابه شعر کلاسیک فارسی ترجمه و منتشر کرد. طبری از مدرسه عالی حزب کمونیست شوروی در رشته تاریخ فلسفه فارغ‌التحصیل شد و پایان نامه خود را درباره فلسفه ابن‌سینا به رشته تحریر درآورد. در این دوران نام طبری به عنوان اندیشمند مارکسیست ایرانی در دایره المعارف بزرگ شوروی سابق ثبت شد و با نام مستعار «شاد» مقالاتی از او درج گردید.
احسان طبری از بدو تأسیس حزب توده همواره در رأس تشکیلات و رهبری آن قرار داشت‌. او به عنوان ایدئولوگ حزب برای مدت طولانی مسئولیت شعب آموزش وتبلیغات آن را برعهده داشت وتقریباً تمامی بیانیه‌ها و اعلامیه‌های حزبی به وسیله او تنظیم وتدوین می‌شد. گذشته از رسائل حزبی‌، تحقیقات او در زمینه‌های تاریخ و فرهنگ وتلاش وی برای مطابقت دادن تئوریهای مارکسیستی با تاریخ و ادبیات ایران از اهمیت بسیاری برخوردار است‌.
طبری با انتشار مقالاتی دربارة رفتار وکردار استالین در آکادمی علوم اجتماعی شوروی به تحصیل ادامه داد و در رشته تاریخ فلسفه به مقام علمی «نامزد علوم فلسفی‌» دست یافت‌. او سپس در 1336ش. عازم لایپزیک در آلمان شرقی شد و تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران در این شهر اقامت گزید. طبری در آلمان شرقی موفق به دریافت عالی‌ترین مدرک تخصصی در رشته فلسفه از آکادمی علوم اجتماعی برلین شد. او پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران همچون بسیاری دیگر از سران حزب توده وارد ایران شد. اما افشای توطئه‌های حزب توده و دستگیری سران آن در ایران ضربه نهایی را بر اندیشه طبری وارد ساخت و حصارهای پولادین تقید و وابستگی ذهنی او را فروپاشید. طبری در 1364 ش. پس از یک دوره تحقیقات پیرامون اسلام و اندیشه های متفکران اسلامی به اسلام گروید. او که از زندانِ «مصلحت گرایی حزبی‌» رهایی یافته بود با نگارش کژراهه به خود افشاگری دست زد. شناخت وسنجش مارکسیسم‌، تداوم این خودافشاگری در پهنه نظری بود که طبری باقلم نقاد خود و با اتکاء به دانش مارکسیستی‌اش و با پشتوانه قریب به نیم قرن فعالیت‌های نظری در تمامی عرصه‌های مارکسیسم، آن را به اسلام و مردم تقدیم کرد. گفتنی است طبری آخرین اثر خود ـ آورندگان اندیشه خطاـ را که به کاوش در اندیشه‌های فکری‌، سیاسی کسروی‌، صادق هدایت‌، فریدون آدمیت و تقی‌زاده می‌پردازد، در دست نگارش داشت که با مرگش ناتمام ماند.
احسان طبری از 25 اسفند 1367 به دلیل ناراحتی کلیه در بیمارستان بستری شد و سرانجام روز شنبه نهم اردیبهشت 1368 در 72 سالگی درگذشت‌.