آیت الله کاشانی پس از کودتای ۲۸ مرداد

ورود ریچارد نیکسون معاون رئیس جمهور آمریکا به تهران در 16 آذر 1332 و همچنین از سرگیری روابط سیاسی ایران و انگلستان که دو روز پیش از آن صورت گرفت، از تبعات کودتای 28 مرداد می‌باشد، کودتائی که 4 ماه پیش از آن صورت پذیرفت.
به مناسبت این دو واقعه تلخ، آیت‌الله کاشانی اعلامیه‌ای صادر کرد و مردم را به پوشیدن لباس سیاه و نصب علامت‌های عزا دعوت کرد. سندهای شماره 1 و 2 مربوط به این موضعگیری است و پاره‌ای از اقدامات عملی و درگیری‌های ایشان علیه امریکا و انگلیس را نشان می‌دهد.
سندشماره 3 مربوط به توزیع اعلامیه آیت‌الله کاشانی در میان کارگران صنعت نفت آبادان و اعلام آمادگی آنان برای اعتصاب و اعتراض به تجدید رابطه سیاسی با انگلستان است.
سند شماره 1
تهران مورخ هجدهم آذرماه 1332 شعبه تجسس
رکن دوم ستاد ارتش
گزارش
محترماً معروض می‌دارد: نتیجه فعالیت منزل کاشانی را به شرح زیر به عرض می‌رساند. از شب جمعه 13/9/32 که آیت‌الله کاشانی به منزل «گرامی» داماد خود واقع در دروازه شمیران خیابان گرامی رفته تا به حال در آنجا توقف نموده و ملاقات‌های او در منزل نامبرده به عمل می‌آید. ملاقات‌های منزل خود کاشانی چندان مؤثر و قابل توجه نیست و نیز اشخاص با سید محمد کاشانی فرزند او ملاقات می‌کنند. امروز ساعت 30/10 (17/9/32) صبح، کاشانی اعلامیه‌ای مبنی بر مخالفت با تجدید روابط سیاسی با انگلستان که متن مصاحبه با مخبر روزنامه منچسر گاردین بود و روزنامه‌ها منتشر نکردند [را] انتشار داده و در آن اشاره نموده است که مردم لباس سیاه و یا علامت سیاه نصب نمایند و در مغازه‌های خود هم علامت سیاه آویزان کنند. این اعلامیه به وسیله سید‌محمد کاشانی در بین چند نفر از بچه‌ لاتهای پامنار منتشر گردید که در پامنار منتشر نمایند...1

سند شماره 2
تاریخ: 18/9/1332 وزارت جنگ
تیمسار فرماندهی نظامی تهران
محترماً معروض می‌دارد: روز گذشته ساعت 30/10 به وسیله ریاست ستاد فرمانداری، در کلانتری 8 اطلاع حاصل شد عده‌ای جلوی منزل آیت‌الله کاشانی اجتماعی کرده تظاهراتی می‌نمایند اینجانب به معیت سرگرد توکلی فرمانده گردان و سرباز لازم، ‌فوراً به محل پامنار مقابل منزل آیت‌الله کاشانی رفته و مشاهده گردید پاسبان شماره 2510 حاجی منصوری، ابتدای کوچه آیت‌الله کاشانی از طرف کلانتری 9 مأمور می‌باشد چون هیچ‌گونه آثار و علایمی که حکایت ازاجتماع و یا دادن شعار باشد، مشاهده نگردید، چگونگی سؤال شد. پاسبان نامبرده در جواب اظهار نمود آیت‌الله کاشانی مدت سه روز است منزل دامادش آقای حسن گرامی در دروازه شمیران، پل چوبی به سر می برد ولی شیخ رضا نامی است که در منزل آیت‌الله بوده این دو سه روزه هر کس به منزل آیت‌الله مراجعه کرد، دستور داده است که برای ورود معاون [رئیس] جمهور امریکا باید سیاه بست آنها هم علامت سیاهی به لباس خود دوخته تا امر آیت‌الله اجرا گردد. 2
سند شماره 3
تاریخ:22 آذر 1332
گزارش
مأمور ویژه گزارش می‌دهد: «ضمانت پناه» کارمند بنگاه راه‌آهن و عضو مجمع مسلمانان مجاهد ضمن صحبت در محلی اظهار داشته است از طرف مجمع مزبور مقداری اعلامیه متضمن مصاحبه 4 آذر ماه آیت‌الله کاشانی برای کارگران آبادان ارسال شده و کارگران مزبور در نامه‌ای به کاشانی نوشته‌اند که منتظر دستورات مشارالیه بوده و در صورت لزوم، برای اعتراض به تجدید روابط سیاسی با انگلستان مبادرت به دادن اعلامیه و تعطیل و اعتصاب خواهند نمود. نامبرده اضافه نموده کاشانی در جلسه اخیر منزل گرامی، ضمن تمجید از دکتر مصدق و ذکر خدمات او گفته است تاکنون هیچ دولتی به اندازه دولت دکتر مصدق به این کشور خدمت نکرده ولی افسوس که در اواخر، اطرافیان او را منحرف نمودند. 3

پی‌نویس‌ها:
1ـ روحانی مبارز، آیت‌الله سید ابوالقاسم کاشانی به روایت اسناد، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ج 2، ص 632.
2ـ همان، ص 630.