نخست وزیری برای بسترسازی کودتا

فرمان تشکیل دولت به فتح الله اکبر، در پنجم آبان 1299 که تا کودتای سوم اسفند بیشتر به طول نکشید، یکی از فصول مهم فهم پروژه انگلستان برای تغییر سلطنت در ایران است.
روایت این دوره را که در صفحات 24 تا 44 کتاب «معماران نظری حکومت خودکامه» به قلم دکتر حسین آبادیان آمده است، باز می‌خوانیم:

چهار روز بعد از اینکه هرمان نورمن به عنوان وزیرمختار وارد ایران شد، وثوق الدوله استعفا کرد. وثوق، تحول در سیاست بریتانیا را درک کرده بود. استعفای او اولین گام جدی انگلستان به سوی کودتا بود. بهار، بعدها از وثوق الدوله انتقاد می کرد که چرا «نخواست یا جرأت نکرد که طرز کار آتاتورک یا موسولینی را در پیش گیرد و این کار بعدها صورت گرفت....ولی به دست عده ای قزاق نه! [بلکه] به دست عده ای عالم و آزادی خواه!»
از این به بعد نورمن در گزارشهای ارسالی برای وزارت امور خارجه انگلیس، دائماً بر خطر بلشویسم تأکید می کرد. از مهر سال 1299 نیروهای احسان الله خان، کمونیستی که با کمیته مجازات و گروههای افراطی دوره مشروطه به بعد همکاری می کرد، اقدامات افراطی خود را در رشت آغاز کردند. آنها به عنوان بلشویسم مزارع مردم را آتش میزدند، علیه باورهای مذهبی مردم، و حجاب زنان سخن می گفتند. مظالم و جنایات این طرفداران «خلق های زحمتکش»، خلق زحمتکش رشت را به زحمت مضاعف انداخت و از خانه و کاشانه آواره کرد. 
 مردم رشت و مناطق همجوار این شهر دسته دسته به سوی قزوین می گریختند. «هنگامه بود. هر کس به حالی وارد میشد. یکی سربرهنه، یکی پای برهنه، با لباس، بی لباس، زنها با چادر، بدون چادر، یکی بچه گم کرده ناله می کند، یکی شوهر مفقود نموده گریه می کند. همین قسم مردها عکس آن.» حدود بیست و پنج هزار تن از اهالی رشت و اطراف آن، خانه و کاشانه خود را ترک کرده و آواره شده بودند. در قزوین عده ای از کسانی که تمکن مالی کافی داشتند، آوارگان را در خانه ها و  کاروانسراها و مدارس جای دادند و رسیدگی کردند.» به طور کلی «هیجان و ترس غریبی مردم را گرفته»، همه از این بیم داشتند که قزوین هم مغشوش شود. 
در این بین لرد آیرونساید نزد مشیرالدوله پیرنیا، رئیس الوزرا، رفت و از او خواست فرماندهان روسی قزاق را برکنار کند. انگلستان، ماهانه کمک هزینه ای از محل درآمد نفت به دولت ایران پرداخت می کرد و حقوق و هزینه های قوای قزاق نیز از همین محل تأمین می شد. بنابراین انتظار انگلیسی ها بر این بود که مشیرالدوله به سفارش و خواست آنها عمل کند. مشیرالدوله حاضر به این کار نشد و استعفا کرد. در ملاقات با شاه، نورمن، فتح الله خان اکبر مشهور به سپهدار رشتی را برای رییس الوزاریی پیشنهاد کرد. اکبر از دوره جوانی برای منافع بریتانیا در گیلان فعالیت کرده بود و از آنها مدال هم گرفته بود. او پسر عموی میرزاکریم خان رشتی بود. 
در این زمان رضاخان از فرماندهان اردوی قزاق اعزامی به گیلان برای سرکوب جنبش جنگل بود. جنبش جنگل نیز در این زمان با اقدامات افراطی چپ گرایان به رهبری احسان الله خان دوستدار و حیدرخان عمواغلو، موجب ترس و نگرانی مردم در گیلان و حتی تهران شده بود. در این میان میرزا کریم خان رشتی با هر دو طرف، رضاخان و احسان الله خان، ارتباط و همکاری داشت. سابقه دوستی احسان الله خان و میرزاکریم خان به دوره مشروطه می رسید.
در تهران، فتح الله اکبر کاندیدای مورد نظر آیرونساید و نورمن برای رییس الوزرایی ایران بود. او در حقیقت مأموریت داشت تا زمینه های لازم برای ورود نیروی قزاق را به تهران مهیا کند. کودتا روز سوم اسفند روی داد؛ لیکن تمهید مقدمات آن از مهرماه آن سال شروع شده بود. 
وقتی فتح الله اکبر رئیس الوزرا شد، سفارت بریتانیا به بانک شاهنشاهی دستور داد پول لازم در اختیار قوه قزاق قرار دهد تا جنبش جنگل را سرکوب کند. این پول باید زیر نظر صاحب منصبان انگلیسی خرج میشد. در همین گیرودارها، از مهرماه 1299 سلیمان میرزا اسکندری، وحیدالملک شیبانی و سیدمحمد کمره ای به اتفاق عده ای دیگر از بقایای گروه دمکراتهای ضدتشکیلی، سیاستی دیگر در پیش گرفته بودند. آنها تلاش می کردند همچنان مانع برگزاری انتخابات مجلس چهارم در حوزه هایی شوند که هنوز انتخابات در آنجاها برگزار نشده بود. همچنین تلاش میکردند زندانیان کمیته مجازات از بند رهایی یابند.

نخستین خواست سپهدار رشتی از احمدشاه این بود که اجازه دهد آن عده از مخالفان قرارداد 1919 که به  کاشان تبعید شده بودند، به تهران برگردند. اینها همه هواداران همان خط افراطی دوره مشروطه و از دمکراتهای ضدتشکیلی بودند. چهارتن از اعضای کابینه سپهدار رشتی نیز از افراطیهای دوره مشروطه و بعد از آن بودند. وزیر عدلیه کابینه او سلیمان میرزا اسکندری، از بحران سازان و تندروان مشهور دوره مشروطه به بعد بود و با دمکراتهای ضد تشکیلی همراه و همسو بود. همو، پس از کودتای 1299  از همراهان سردار سپه و از کوشندگان تغییر سلطنت از قاجار به پهلوی بود.