اردشیر زاهدی داماد شاه

نام اردشیر زاهدی با چند ویژگی در تاریخ ایران شناخته می‌شود: دو دوره سفارت ایران در امریکا که دوره دوم آن تا 1357 ش یعنی پیروزی انقلاب اسلامی دوام داشت. دوم به واسطه اینکه داماد شاهنشاه ایران ـ محمد‌رضا شاه (1298 ـ 1359 ش) ـ و به واسطه برپایی مهمانیهای پر زرق و برق و عیاشیهای مفرط و ولخرجیهای گزاف او از سرمایه ملت ایران برای جلب‌نظر آمریکاییها.

اردشیر زاهدی فرزند سپهبد فضل‌الله زاهدی (1271ـ1342ش) به سال 1307 ش در تهران به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی خود را در تهران و اصفهان گذراند و برای ادامه تحصیلات در 1323 ش به دبیرستان اسلامیه بیروت رفت و یک سال بعد عازم آمریکا شد و در 1329 ش در رشته مهندسی کشاورزی و علوم اقتصادی از دانشگاه یوتا فارغ‌التحصیل شد و در این مدت زبانهای انگلیسی و فرانسه را فرا گرفت.

پس از بازگشت به ایران به خاطر موقعیت پدر و دوستان امریکایی‌اش به استخدام وزارت کشاورزی درآمد و معاونت خزانه‌داری کمیسیون مشترک ایران و امریکا برای بهبود امور روستایی اصل چهار ترومن را برعهده گرفت. ترومن، رئیس‌جمهور وقت امریکا، در 1947 م پیشنهاد کمکهای اقتصادی، فنی و نظامی به کشور‌هایی را داد که در معرض خطر نفوذ کمونیسم قرار داشتند. این طرح در ایران به اصل چهار ترومن معروف شده بود. در مأموریتی یک ساله که در 1331 ش برای فراگیری آموزش فنون جدید کشاورزی به امریکا رفت با عوامل سازمان اطلاعات مرکزی امریکا ـ سیا ـ در ارتباط بود و علیه حکومت ملی دکتر محمد مصدق (1261ـ1345ش) ـ که به فرار محمدرضا شاه از ایران انجامید ـ همکاری گسترده‌ای را آغاز کرد. در جریان کودتای 28 مرداد 1332 که منجر به سقوط دولت مصدق شد به همراه پدرش ـ فضل‌الله زاهدی ـ نقش فعالی در برگرداندن محمدرضا شاه به سلطنت ایفا کرد. کرمیت روزولت در خاطرات خود از اردشیر زاهدی و حضور فعال وی در ماجرای 28 مرداد 1332 با اسامی مستعار «مصطفی» و «ویسی» نام برده است. بعد از کودتا، پدرش نخست‌وزیر شد و اردشیر نیز مدال درجه اول رستاخیز گرفت و در 1332 ش سمت آجودان کشوری شاه را به دست آورد و کتابی هم با عنوان قیام ملی 28 مرداد؟! در 1333 ش نوشت. در دوران نخست‌وزیری پدرش بدون داشتن سمتی همه‌کاره نخست‌وزیری بود و خیلی از کارها با نظر و صلاحدید او حل و فصل می‌شد.

زاهدی در 1336 ش با شهناز پهلوی ـ دختر شاه و فوزیه ـ ازدواج کرد و حاصل این ازدواج دختری به نام «مهناز» بود؛ این ازدواج تداوم نداشت و در 1343 ش به طلاق انجامید. با این حال شاه بدون توجه به این امر در بیشتر امور مملکتی با اردشیر زاهدی مشورت می‌کرد و به او اعتماد داشت زیرا تداوم سلطنت خود را به گونه‌ای مدیون خاندان زاهدی می‌دانست.

زاهدی تا مرداد 1338 سرپرست دانشجویان ایرانی خارج از کشور و نماینده مخصوص شاه در امور دانشجویان خارج از کشور بود. در این مدت وظیفه او همراه کردن دانشجویان با نظام سلطنتی پهلوی بود که در این راه موفقیتی به دست نیاورد و از 1338 تا 1340 ش به عنوان سفیر شاه در واشنگتن بود که این انتصاب او از طرف شاه با توجه به سن زاهدی (31 سال) و اهمیت پست سفارت امریکا، مهم‌ترین پست دیپلماتیک در وزارت امور خارجه ایران، نشانگر روابط ویژه شاه و اردشیر زاهدی از یک سو و واشنگتن از سوی دیگر بود. زیرا محمد رضا شاه با این انتصاب قصد داشت از ارتباط قوی زاهدی با سازمان سیا و مقامات امریکایی برای تحکیم پایه‌های سلطنت خود استفاده کند. وی در دوران سفارتش به سال 1340 ش از طرف دانشگاه یوتا دکتری افتخاری در حقوق و علوم گرفت اما به دلیل حساسیت شدید دانشجویان ایرانی و واکنش آنها علیه حرکات زننده زاهدی و نیز نارضایتی دکتر علی امینی (1284 ـ 1371ش) نخست‌وزیر وقت از توطئه‌های زاهدی در واشنگتن علیه دولت، در 1340 ش از سفارت ایران در امریکا بر کنار شد.

در دوران نخست‌وزیری اسدالله علم (1298ـ1357ش) در شهریور 1341 با عنوان سفیر ایران به لندن فرستاده شد که تا آذر 1345 در این پست ماند. با روی کار آمدن کابینه امیر‌عباس هویدا (1295 ـ 1358ش) در دی 1345 ش اردشیر زاهدی به سمت وزیر امور خارجه منصوب گردید که تا 1350 ش ادامه داشت. زاهدی در مدت وزارتش بنابر اسناد ساواک در سالهای 1346 تا 1348 ش تلاش زیادی نمود تا هویدا را کنار زده خود به نخست‌وزیری برسد. این تلاشها سبب بروز ناآرامی در جو داخلی دولت شد و شاه را بر آن داشت تا او را دوباره از تهران دور نماید و در اسفند 1351 به عنوان سفیر کبیر ایران به امریکا فرستاد که تا پیروزی انقلاب اسلامی در این سمت بود. در این دوران (1351ـ1357ش) نام سفارت ایران در واشنگتن مترادف با «خانه فساد» بود. سفارت ایران از مرکزی برای حفظ منافع ایرانیان مقیم امریکا به کانون قرارداد‌های محرمانه ایران و امریکا و دریافت رشوه‌های کلان درآمده بود. اغلب قرار‌دادهای اقتصادی و نظامی مهم در سالهای 50ـ1340 بین ایران و امریکا به نوعی با دخالت و وساطت‌ اردشیر زاهدی انجام می‌گرفت. دوستان امریکایی و انگلیسی‌اش او را به خاطر خوش خدمتیهایش «پسر خوب» good boy خطاب می‌کردند.

در سفر سال 1354 ش شاه به امریکا نقش اردشیر زاهدی در انعقاد معاملات تجاری و بازرگانی بین ایران و امریکا، از جمله ترغیب شاه به خرید سهام شرکت ورشکسته هواپیمایی پان امریکن باعث شد تا مطبوعات بی‌طرف امریکایی، این سفر را، فروش ایران توسط اردشیر زاهدی اعلام کنند، چون در این سفر با وجود هیئت همراه شاه، تنها زاهدی همراه شاه در جلسات و دیدار‌های مهم بود. با ترغیب زاهدی، شاه در این دوره کمکهای اقتصادی عجیبی حتی به کشور‌های توسعه‌یافته غرب از جمله کمک دویست میلیون دلاری به بانک جهانی و کمک 580 میلیون دلاری به صندوق بین‌المللی پول و کشور‌هایی نظیر فرانسه کرد. زاهدی در همین سال در جواب خبرنگار امریکایی گفته بود «هرکس می‌خواهد با ایران معامله کند باید به سفارت بیاید. ما 24 ساعته در اختیار آنان هستیم. با توجه به موافقت کمیسیون مشترک هر دو کشور، ایران می‌تواند تا پانزده هزار میلیون دلار در امریکا خرج کند...»

در 15 تیر 1358 مجله اطلاعات هفتگی به انعکاس اعترافات منشی امریکایی اردشیر زاهدی پرداخت. بنا به اعترافات او، زاهدی به حدود چهار هزار نفر از رجال و شخصیتها و روزنامه‌نگاران امریکایی، از طرف شاه سابق رشوه می‌داد. او به خاطر حاتم‌بخشیهایش از سرمایه ملت ایران به کشور‌های خارجی و سرسپردگی محض به خاندان پهلوی، حدود هیجده نشان از کشور‌هایی چون: لبنان، مراکش، برزیل، عراق و... و هشت نشان داخلی با نامهای نشان تاج درجه سه، نشان همایون درجه دو، نشان تاج درجه دو، نشان همایون درجه یک، نشان فرهنگ درجه یک، نشان رستاخیز درجه یک، نشان 28 مرداد و نشان درجه یک تاج به او اعطا شد و علاوه بر این در 1348 ش از دانشگاه چونگانگ سئوال و در 1352 ش از دانشگاه کامرس امریکا دکتری افتخاری در رشته حقوق دریافت نمود.

هم‌زمان با اوج‌گیری انقلاب اسلامی در سالهای 57ـ1356 ش و ناکار‌آمدی حربه‌های گوناگون سیاسی و نظامی رژیم چون تغییر کابینه‌ها، دستگیری ظاهری چهره‌های بنام رژیم به بهانه مبارزه با فساد و رشوه‌خواری، برخورد نیرو‌های نظامی ـ انتظامی در شهر‌ها با تظاهرات مردم مسلمان، حضور ارتش در خیابانها، اعلام حکومت نظامی و... زاهدی تصمیم به بازگشت به ایران گرفت. او می‌خواست همانند پدرش که در کودتای 28 مرداد، شاه را به ایران بازگردانده بود، این بار او منجی شاه شود و مانع از برافتادن سلطنت پهلوی گردد. او که در این زمان مقام سفارت ایران در امریکا را برعهده داشت بنا به توصیه سیاستمداران امریکایی به ایران آمد. چون با توجه به موقعیت اردشیر زاهدی در نزد شاه او را منبع خوبی برای کسب اخبار و اطلاعات دست اول از اوضاع ایران می‌دانستند و به همین خاطر تا آخرین روزهای حضورش در تهران مدام با او در تماس بودند. تلاشهای او راه به جایی نبرد و به ناچار از کشور گریخت.

در خارج از ایران، هم در لندن و هم در امریکا با تأسیس کلوپ«پان امپریال» به همراه ارتشبد اویسی و با خرید میلیونها دلار اسلحه و قرار دادن آن در اختیار سپهبد پالیزبان، تلاشهایی برای اتحاد ایرانیان مقیم امریکا و اروپا علیه جمهوری اسلامی به راه انداخت که نهایتاً به شکست انجامید. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، حکم اعدام غیابی اردشیر زاهدی توسط آیت‌الله خلخالی رئیس دادگاه انقلاب اسلامی صادر شد.

اردشیر زاهدی هم‌اکنون (1382ش) در ویلای مجلل 25 میلیون دلاری‌اش در بورلی هیلز (لس‌آنجلس) زندگی می‌کند و بعضی از امور سیاسی و اقتصادی فرح و فرزندانش را اداره می‌کند. مأموران دولت امریکا به خاطر خدمات وی به امریکاییها از این ویلا حفاظت می‌کنند.