رئیس موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی: تحلیل مستند تاریخ معاصر دستور کار موسسه است.

مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی در سال 1367 بنیان نهاده شد و در مدت سه دهه فعالیت، تحلیل مستند تاریخ معاصر را سرلوحه فعالیت‌هایش قرار داد. ازجمله مهم‌ترین آثار منتشر شده در این موسسه می‌توان به مجموعه سه جلدی «سازمان مجاهدین خلق»، «شرح اسم» و «الف لام خمینی» اشاره کرد.
 
حجت‌الاسلام والمسلمین احمد خزایی؛ رئیس مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی در مصاحبه با خبرگزاری کتاب ایران با اشاره به فعالیت‌های این مرکز، بیان کرد: فلسفه وجودی موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، تحلیل اسناد است؛ اسناد به‌جای مانده از رژیم گذشته و اسناد تولید شده پس از انقلاب اسلامی که مَلات ضروری برای تاریخ‌نگاری در کشور است. ما در سی‌اُمین سالگرد تولد این موسسه قرار داریم.
 
وی افزود: پس از دفاع مقدس، نیاز به کار در زمینه تاریخ و تاریخ‌نگاری احساس شد، آنهم در شرایطی که گروه‌‌های تاریخ‌نویس حرفه‌ای مثل چپ‌ها و سلطنت‌طلب‌ها وارد مسابقه‌ای در این‌باره شده بودند و بخش قابل‌توجهی از سرمایه‌های خود را به وادی تشکیل موسسه فرهنگی و تاریخ‌نگاری بردند. یادم می‌آید که اشرف پهلوی بخشی از اموالش را برای «بنیاد محوی» وقف کرد که تاریخ پهلوی را بنویسد. کار تاریخ شفاهی هم از سوی بی‌بی‌سی و همچنین در هاروارد آمریکا رونق گرفت. لذا به این فکر افتادیم که کار تاریخ‌نگاری مستند یا به عبارت بهتر، تحلیل مستند تاریخِ معاصر را در دستور کار قرار دهیم. پیش از این، روش اینگونه بود که یک مورخ یا نگارنده، کتاب‌های مختلفی را می‌دید و از دیگران نقل‌قول می‌کرد و خودش هم چیزی بر آن می‌افزود. می‌توان گفت که این موسسه برخلاف موسساتی که اسناد خام را منتشر می‌کردند و یا در زمینه تاریخ شفاهی فعال بودند، به تحلیل مستند تاریخ پرداخت.
 
رئیس مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، در ادامه گفت: مزیت ما میزبانی اسناد طبقه‌بندی شده‌ای بود که کسی به آن‌ها دسترسی نداشت؛ مثل اسناد به‌جای مانده از ساواک یا اسناد موجود در خانه‌های مصادره شده طاغوتی‌ها که امروز بخشی از آن در اختیار موسسه تاریخ معاصر، بخشی در اختیار مرکز اسناد انقلاب اسلامی است و ما هم وارث بخشی دیگر از این اسناد هستیم. البته به اینها بسنده نکردیم و از اسناد وزارت خارجه، مجلس و ریاست‌جمهوری و سازمان اسناد ملی نیز استفاده کردیم. دسترسی به اسناد ساواک و اسنادِ در اختیار وزارت اطلاعات و همچنین اسناد مربوط به گروه‌هایی که قبل و پس از انقلاب فعالیت‌هایی داشتند، تقریبا جزو کارهای ممتاز و منحصر به‌فرد ما است.
 
خزایی با اشاره به اینکه سطح مخاطبان ما بیشتر پژوهشگران و محققان هستند، درباره برخی از کارهای انجام شده در این موسسه، اظهار کرد: سه جلد کتاب درباره سازمان مجاهدین خلق و به همین نام تولید شد که تقریبا 10 سال کار مطالعاتی برد و جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی را از آن خود کرد. دو جلد درباره چریک‌های فدایی خلق نگاشته شد که سر و صدای باقیمانده هواداران آن را در اروپا درآورد. همچنین پژوهش‌های ارزشمند و بی‌نظیری درباره حزب توده و حزب دموکرات تدوین شد. در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیز تحقیقی پیرامون گروهک‌های مائوئیستی عرضه خواهد شد.
 
وی تاکید کرد: حوزه کار ما در زمینه تاریخ معاصر از زمان مشروطه به این‌سو است. به دو شکل تحلیلی و روزشمار به خاندان پهلوی پرداخته‌ایم. کار روزشمار تاریخ معاصر را از سال 1299 آغاز کردیم که 6 جلد آن در قطع رحلی منتشر شده است. احساس کردیم که در کشور، مأخذی برای مراجعه محققان وجود ندارد. دو کتاب از باقر عاقلی وجود داشت که هم نامعتبر و هم بسیار محدود است. در واقع هر کدام از کتاب‌های ما دربردارنده یک سال است، به اندازه آن دو کتاب است. اسناد دربار رضاخان که اسناد منحصر به‌فرد است و همچنین اسناد وزارت جنگ در اختیار ما قرار دارد و البته از سایر دستگاه‌های نیز کمک می‌گیریم. از خارج هم سند می‌خریم. به اسناد وزارت خارجه آمریکا و موسسه‌ای در لندن دسترسی داریم. همزمان کار روزشمار انقلاب اسلامی را از دوره پس از پیروزی انقلاب شروع کردیم، چون با گذشت 40 سال از انقلاب دیگر زمان آن رسیده که این‌کار انجام شود؛ جلد نخست این مجموعه منتشر شده است.
 
رئیس مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، گفت: پس از انقلاب، اسناد ما بسیار فراوان است و تقریبا هر دو ماه یک جلد رحلی بزرگ را شامل می‌شود. کار بسیار پرزحمت و پردردسری است که کمتر کسی زیر بار آن می‌رود. به‌ویژه اسناد قدیم به این دلیل که ترجمه و بازنویسی می‌خواهد و نیازمند تخصص و شناخت نسبت به الفاظ، ادبیات و فرهنگ آن دوره است. گویاسازی و شرح و توضیح آن نیز جای خود دارد. کارهای روزشمار به‌صورت تیمی انجام می‌شود. پژوهشگرانی که با مرکز همکاری دارند، واقعا با غور در اسناد، آن‌ها را گزینش و پالایش می‌کنند. پالایش اسناد صحیح از ناصحیح کار بسیار دشواری است. مثلا کتاب «حزب دمکرات کردستان ایران» نوشته محمود نادری، حدود چهار سال به‌طول انجامید. کار با پرونده‌ها و اسناد آلوده به انواع میکروب‌ها، واقعا کار سختی است.

خزایی ادامه داد: دو جلد کتاب «الف لام خمینی» شامل زندگی‌نامه امام خمینی (ره) از 1281 تا 1357 و «شرح اسم» زندگی‌نامه مقام معظم رهبری نیز به همت هدایت‌الله بهبودی تدوین و منتشر شده و اگر موانع برداشته شود، اسناد مربوط به پس از انقلاب که دوره‌ای حساس و پرتنش است نیز تدوین خواهد شد.
 
وی همچنین بیان کرد: اسناد ما فهرست‌نویسی شده و برای دیگر پژوهشگران نیز قابل دسترسی است و درصددیم بانک اطلاعاتی غنی موسسه را در اختیار پژوهشگران قرار دهیم. می‌توانیم بگوییم موسسه، تقریبا سبک جدیدی را در تاریخ‌نگاری بنیان گذاشته و آن تبدیل اسناد دولتی و به‌ویژه امنیتی به متنی - تحلیلی است. در همین دو کتاب «شرح اسم» و «الف لام خمینی»، تبدیل انبوه اسناد خشک و بی‌روح ساواک و غیره، به یک ادبیات نرم و عاطفی، کار بسیار دشواری بود. کمتر پژوهشگری حاضر است با اسناد کار کند و بیشتر به روش‌های معمول بسنده می‌کنند، چون کار با اسناد هم تخصص و هم کار و تلاش و صرف وقت و حوصله مضاعف می‌خواهد.
 
رئیس مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی در پایان گفت: علاوه بر کتاب و سایت‌های موسسه تحت‌عنوان psri.ir، دو فصلنامه مطالعات تاریخی با 62 شماره و نیز فصلنامه سیاست خارجی تهران فارسی و عربی در 10 شماره را ارائه و تعدادی همایش نیز برگزار کرده‌ایم که حاصل آن به‌عنوان کتاب ارائه شده که از آن‌جمله می‌توان به سه همایش «ایران و استعمار انگلیس» با چهار جلد کتاب به همین نام اشاره کرد.