در آغاز جنگ ایران و عراق

گزارش تصویری از حمله نیروهای عراقی به تهران

تهران روز دوشنبه 31 شهریور 1359

نیروهای عراقی در سی و یکم شهریور 1359 به نقاط مختلف در ایران از زمین و آسمان حمله کرده و جنگ تحمیلی را آغاز کردند. حدود ساعت دو و ربع بعدازظهر هواپیماهای عراقی به فرودگاه مهرآباد و مناطق اطراف آن در تهران حمله کردند. تعداد عکس‌های منتشرشده مربوط به این واقعه بسیار محدود است. این نوشتار گزارشی کوتاه در مورد عکس‌های منتشرشده و قابل دسترس از طریق اینترنت به اطلاع می‌رساند و پیشنهاداتی جهت جمع آوری عکس‌های احتمالی دیگر ارائه می‌دهد.

یک: عکس‌هایی از داخل فرودگاه

نخستین عکس منتشرشده از حمله عراقی ها توسط آقای عباس فتحی، عکاس روزنامه کیهان گرفته شده است.[1] در این عکس نمایی از بمباران فرودگاه مهرآباد تهران توسط هواپیماهای عراقی به تصویر کشیده شده است. به نظر می‌رسد که عکس از شمال باند فرودگاه به سمت جنوب گرفته شده باشد. دسترسی به سایر عکس‌های آقای فتحی که ممکن است در آن روز گرفته باشند، بسیار ارزشمند خواهد بود. طبق خبر منتشرشده در تسنیم ، آقای عباس فتحی حدود تیر 1393 به رحمت ایزدی پیوستند[2].

1صفحه نخست روزنامه کیهان، اول مهر 1359 - عکس

2 عکس از محل انفجار در فرودگاه مهرآباد توسط آقای عباس فتحی، سی و یکم شهریور 1359- عکس

دو: عکس‌های در شهرک اکباتان

 آقای سعید صادقی که آن روزها عکاس روزنامه جمهوری اسلامی بود، بعدازظهر سی و یکم شهریور 1359 نخستین عکس‌های جنگی خود را در تهران گرفت و تا مرداد 1367 به مدت هشت سال روایت‌گر تصویری دفاع مقدس شد. او که برای نخستین بار عکس‌هایش را از بمباران تهران در آن روز برای انتشار همگانی در سال 1391 در اختیار خبرآنلاین قرارداده است[3]، [4]، درباره آن روز می‌گوید: «در دفتر روزنامه مشغول به کار بودم که خبر حمله را شنیدم. به دلیل دوری ساختمان روزنامه جمهوری اسلامی از فرودگاه مهرآباد، صدای بمباران به گوش ما نرسیده بود و برای همین با کمی تأخیر به همراه خبرنگار خودمان را به محل رساندیم.» 

آقای صادقی با اشاره به اینکه مردم زیادی اطراف فرودگاه جمع شده بودند، ادامه می دهد: «وقتی به زحمت راهمان را از میان جمعیت باز کردیم، نیروهای نظامی و امنیتی که فرودگاه را در میان گرفته بودند، اجازه ورود به محوطه بمباران شده را به ما ندادند. بعد از مدتی که آنجا ایستاده بودیم، یکی از افسران نیروی هوایی از ما پرسید چرا وقتمان را آنجا تلف می کنیم و برای عکاسی به شهرک اکباتان نمی‌رویم که چند بمب هم آنجا افتاده است.»

آقای صادقی در مصاحبه ای با خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) می افزاید: «ساعت نزدیک 2 بود که سریعاً خودم را به فرودگاه مهرآباد رساندم ولی مسئول حراست با دیدن کارت روزنامه جمهوری اسلامی من را به بیرون پرت کرد. با این حال درست همان لحظه خبرنگاران و عکاسان روزنامه کیهان را که تازه رسیده بودند، به داخل راه داد.»[5]

این عکاس جنگ که مجموعه‌ای بی‌نظیر از تصاویر دیده نشده از هشت سال دفاع مقدس را در اختیار دارد، می‌افزاید: «به توصیه آن افسر، خودم را به شهرک اکباتان رساندم و دیدم که میگ‌های عراقی از بس که می‌ترسیده و عجله داشته‌اند، چند بمب خود را آنجا انداخته‌اند. وقتی آنجا رسیدم، زخمی‌ها را به بیمارستان منتقل کرده و نیروهای ارتش و کمیته انقلاب اسلامی حفاظت منطقه را بر عهده گرفته بودند.»[6]

او می‌گوید: «من خیلی سریع دوربین را به دست گرفتم و شروع به عکاسی کردم. بمب‌ها خوشبختانه در جایی از شهرک اکباتان افتاده بودند که کسی هنوز آنجا زندگی نمی‌کرد و تنها به چند ماشین آسیب رسانده بود. عکس‌هایی که بعدازظهر آن روز گرفتم، نخستین تصاویر من از جنگ بود که روی نگاتیو ثبت شدند.»

3سعید صادقی - عکس

4 عکس در شهرک اکباتان، تهران، توسط آقای سعید صادقی، سی و یکم شهریور 1359- عکس

5عکس در شهرک اکباتان، تهران، توسط سعید صادقی، سی و یکم شهریور 1359- عکس

6 عکس در شهرک اکباتان، تهران، توسط سعید صادقی، سی و یکم شهریور 1359- عکس

سه: عکس های مشرف به فرودگاه

ساعت دو و ربع بعدازظهر روز دوشنبه سی‌ویکم شهریور 1359، غلامحسین شیخ‌الاسلامی مشغول مطالعه در خانه خود در طبقه سوم در آپارتمانی در شهر زیبا بود که صدای انفجار مهیبی را شنید. فوراً به طرف بالکن خانه رفته و دود بزرگی را در اطراف فرودگاه مهرآباد مشاهده می‌کند. با توجه به فاصله (مستقیم) هفت کیلومتری تا فرودگاه، انفجار حدوداً 20 ثانیه قبل اتفاق افتاده بود و دود آن کاملاً مشخص بود. بلافاصله دوربین آماتوری خود را برداشته و دو عکس زیر را می‌گیرد. هنوز هیچ ایده‌ای در مورد عامل انفجارها نداشت ولی مشخص بود که آنها در اطراف فرودگاه رخ داده‌اند، چرا که قبلاً بلند شدن یا فرودآمدن هواپیماها را از همان مکانی که دود انفجارها دیده می‌شد، می‌توانست مشاهده کرد.

7عکس از دود انفجار در فرودگاه مهرآباد، تهران، توسط غلامحسین شیخ الاسلامی، سی‌ویکم شهریور 1359- عکس

8 عکس از دود انفجار در فرودگاه مهرآباد، تهران، توسط غلامحسین شیخ الاسلامی، سی و یکم شهریور 1359 - عکس

حجم، رنگ، میزان تراکم دود، ستون‌های دود، و متمایل شدن دود انفجار به سمت شرق بر اثر وزش باد در عکس آقای فتحی (عکس  شماره  2) و عکس‎‌های شماره 7 و 8 مؤید یکدیگر هستند. بررسی دقیق‌ترعکس شماره 7 و مقایسه آن با عکس شماره 2 نشان می‌دهد که در آن دود ناشی از انفجار متراکم‌تر بوده و حجمی کمتر دارد. این نکته و سایر شواهد مربوط به بقیه عکس‌ها نشانگر این است که عکس شماره 7 مابین عکس‌های ارائه شده در این گزارش، زودترین و اولین عکسی است که از حمله نیروهای عراقی گرفته شده و ثبت شده است. این عکس پس از چهل سال در اختیار عموم قرار گرفته است.[7]، [8]، [9]

9نقشه محل تخمینی گرفتن عکس‌ها در مقایسه با محل‌های انفجار – عکس

تصویر بالا نقشه محل تخمینی گرفتن عکس‌ها را در مقایسه با محل انفجارها نشان می‌دهد.

 چهار: پیشنهادها

برای جمع‌آوری عکس‌های احتمالی دیگر از این واقعه تاریخی پیشنهادات زیر ارائه می‌شود:

 ا) برای دسترسی به عکس‌های دیگری که آقای عباس فتحی از داخل فرودگاه گرفته‌اند با بایگانی روزنامه کیهان یا خانواده ایشان تماس گرفته شود. درضمن اگر بتوان از همان موقعیتی که عکس منتشرشده ایشان گرفته شده، عکس جدیدی گرفت تا با چهل سال قبل مقایسه شود، جالب خواهد بود.

ب) اگر بتوان به سایر عکس‌های منتشر نشده آقای سعید صادقی در آن روز دسترسی پیدا کرد، بسیار ارزشمند و از لحاظ تاریخی مهم خواهد بود.

پ) فراخوانی برای عکس‎‌ها یا خاطرات مربوط به آغاز جنگ فرستاده شود تا این وقایع از دیدگاه اشخاص مختلف جمع‌آوری و ضبط شود. حفظ کردن و در اختیار عموم قراردادن این عکس‌ها و خاطرات که در آلبوم‌های شخصی یا ذهن افراد قرار دارند خدمت مهمی برای علاقه‌مندان و آیندگان خواهد بود.  به امید روزی که هرگز جنگی نباشد و همه مردم با صلح، دوستی و آرامش در کنار هم زندگی کنند.

پی نوشت ها

 [1] همشهری آنلاین، 31/6/1392، "نخستین عکس از جنگ تحمیلی"

[2] خبرگزاری تسنیم 5/4/1393، "نصب آثار حجمی عکس‌های ماندگار انقلاب و جنگ در تهران"

[3] خبرآنلاین، 31 شهریور 1391 "روز اول جنگ، هواپیماهای عراقی بمب‌هایشان را کجای تهران انداختند؟ / خاطرات و عکس‌های سعید صادقی از 31 شهریور 1359"

[4] دنیای اقتصاد – "روایتی از نخستین بمباران تهران"، شماره روزنامه 4428، تاریخ چاپ 31/06/1397 ، شماره خبر 3442524

[5] خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، 4/4/1398، " از آن گروه فقط من زنده هستم!/بارها از وحشت به زمین چنگ زدم"، کد خبر 98040402167

[6] خبرآنلاین، 31 شهریور 1391 "روز اول جنگ، هواپیماهای عراقی بمب‌هایشان را کجای تهران انداختند؟ / خاطرات و عکس‌های سعید صادقی از 31 شهریور 1359"

[7] Wikimedia.org, "Iran photographs taken on 1980-09-22"

[8]تابناک، 20/6/1399، "نخستین عکس ها از حمله نیروهای عراقی به فرودگاه مهرآباد"، کد خبر: 1001809

[9]پایگاه خبری و تحلیلی انصاف (انصاف نیوز)، 21/6/1399، "نخستین عکس ها از حمله ی عراق به مهرآباد در شهریور 1359"

سایت تاریخ شفاهی