روایت حاج احمد خمینی از استعفای دولت بازرگان

تسخیر سفارت آمریکا در ۱۳ آبان ۱۳۵۸، نقطه‌عطفی در مسیر انقلاب اسلامی بود؛ رخدادی که پرده از اختلاف عمیق میان رویکرد انقلابی مردم و گرایش‌های لیبرال دولت موقت برداشت.

مهندس مهدی بازرگان، نخست‌وزیر دولت موقت، که گمان می‌برد امام خمینی با استعفای او مخالفت خواهد کرد، یک روز پس از این واقعه از سمت خود کناره‌گیری کرد. اما برخلاف انتظار بازرگان و اعضای نهضت آزادی، امام بلافاصله استعفا را پذیرفت و اداره کشور را تا برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، به شورای انقلاب سپرد.

روایت این موضوع در صفحات ۱۸۹ تا ۱۹۰ کتاب «ایستگاه خیابان روزولت» منتشر شده است. این کتاب توسط مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی و به قلم محمد محبوبی به رشته تحریر درآمده است. به بهانه سالروز استعفای مهندس بازرگان از نخست وزیری (۱۴ آبان ۱۳۵۸) خواندن روایت پیش‌رو خالی از لطف نیست.

استعفای بازرگان

نخستین پیامد تصرف سفارت آمریکا یک روز بعد در سیاست داخلی ایران پدیدار شد: مهندس مهدی بازرگان، نخست‌وزیر دولت موقت، از سمت خود استعفا داد. [...] امام خمینی هم با پذیرش استعفای مهدی بازرگان، وظایف دولت موقت را به شورای انقلاب محول کردند.^[1] بدین ترتیب شورای انقلاب عملاً وظیفه‌دار ادارۀ کشور تا برگزاری انتخابات ریاست جمهوری شد.

اما چرا مهندس مهدی بازرگان از نخست‌وزیری استعفا داد؟

مهندس بازرگان در پیامی ‌که بعد از کناره‌گیری صادر کرد، اظهار داشت دلیل استعفایش، «ساییدگی‌ها، مقاومت‌ها؛ مخالفت‌ها و مزاحمت‌ها» در برابر دولت موقت بود،^[2] اما روایت حاج سیداحمد خمینی متفاوت است. او که برای بازدید از سفارت آمریکا به تهران آمده بود، در زمان اعلام پذیرش استعفا، در ساختمان نخست‌وزیری و نزد مهندس بازرگان و دکتر یدالله سحابی بود. «سحابی و بازرگان می‌گفتند معلوم است که امام استعفای ما را قبول نمی‌کنند، ولی ما باید با پذیرش جدید شرط و شروط بگذاریم که یکی از آنها آزادی آمریکایی‌هاست!».

رفع خطر بزرگ

در همین ساعات بود که شیخ حسن صانعی، یکی از اعضای دفتر امام در قم، از طریق بی‌سیم خبر پذیرش استعفا را به گوش حاج سید احمد خمینی رساند و او از صادق قطب‌زاده، رئیس وقت رادیو و تلویزیون، خواست که «پس از [پخش خبر] قبول استعفای بازرگان از سوی امام، سرود «خمینی ای امام» را بگذارید تا مردم متوجه شوند یک خطر بزرگ از انقلاب رفع شده است و آن، حاکمیت لیبرال‌ها بود.»^[3]

مطابق این روایت، کناره‌گیری دولت موقت در روز پس از فتح سفارت آمریکا در واقع اهرم فشاری برای تحمیل ارادۀ مهندس بازرگان و هم‌قطارانش در قبال آمریکایی‌ها بود.