از مرکز اطلاعات ایران تا روزنامه اطلاعات

روزنامه‌ها در جهان معاصر منبع اساسی و مهمی برای تحقیق در تاریخ، فرهنگ و هنر یک ملت به شمار می‌روند. با مطالعه و بررسی یک نشریه در طول دوره انتشار آن، می‌توان تصویری نسبتاً گویا و ملموس از جریانات و فضای حاکم در آن دوره را به‌ دست آورد و با مقایسه آن با احوال کنونی مشخص می‌کند که هر یک از جریانات و وقایعی که اتفاق افتاده از کجا آغاز شده و چگونه شکل گرفته و به کجا رسیده است.

مجوز انتشار روزنامه اطلاعات ابتدا به «میرزا علی اکبر خان سلیمی» داده شد اما به دلیل اینکه وی در مدت شش ماه مهلت قانونی، نتوانست روزنامه را منتشر کند امتیاز مشارالیه ملغی شد. با درخواست «میرزا عباس خان مسعودی» شورای عالی معارف در چهل و نهمین جلسه خود به تاریخ 15 تیر 1305 ه.ش با پیشنهاد وزارت معارف و دایره تعلیمات عالیه اداره کل معارف، مجوز انتشار روزنامه‌ اقتصادی، ادبی، سیاسی و خبری به نام روزنامه اطلاعات را صادر کرد. در مجوز انتشار این روزنامه آمده: «این روزنامه به‌طور یومیه و مرتب انتشار خواهد یافت و حاوی اخبار و حوادث کلیه نقاط ایران و تفصیل پاره حوادث مهم دنیا و اخبار خارجه و بعضی مطالب سودمند است». مؤسس و مدیر روزنامه اطلاعات در زمان انتشار این روزنامه 25سال داشت وی تحصیلات مقدماتی و متوسطه خود را در مدرسه دارالفنون تهران گذراند و سپس وارد فعالیت‌های مطبوعاتی و خبرنگاری شد. روزنامه نگار و سیاستمدار دوره پهلوی ابتدا در روزنامه «کوشش» به مدیریت «شکرالله صفوی» کار می‌کرد.

مسعودی سه سال قبل از انتشار روزنامه اطلاعات «مرکز اطلاعات ایران» را در خیابان علاءالدوله (فردوسی) تهران دایر کرد. مرکز اطلاعات که در واقع زمینه‌ای برای به وجود آمدن روزنامه اطلاعات بود از سال 1302تا 1305دایر بود و اخبار داخله و خبرگزاری‌های خارجی را گردآوری و در اختیار نشریه‌ها و مجلات آن زمان قرار می‌داد. او که در طول زندگی از کارگری و حروفچینی گرفته تا تصحیح و خبرنگاری را تجربه کرده بود، در زمان تأسیس خبرگزاری هنوز به سمت نمایندگی مجلس شورای ملی و مجلس سنا نرسیده بود، سمت‌هایی که بعد‌ها در سنین میانسالی‌اش به آنها رسید.

مسعودی را فردی پرتلاش توصیف کرده‌اند. «بزرگ‌ترین رنج او، کار نکردن و از فعالیت باز ایستادن بود...» همین روحیه هم بود که مسعودی را در توسعه فعالیت‌های مرکز اطلاعات ایران یاری می‌کرد. در زمانی که «همه مردم پایتخت در زیرزمین‌های خنک استراحت می‌کردند، مسعودی تمام وزارتخانه‌ها و ادارات را پیاده پرسه زده و اخبار روز را جمع‌آوری کرده و مشغول تنظیم آن می‌شد که در ساعت چهار یا پنج بعد از ظهر به ادارات جراید تحویل دهد...»روزنامه‌های تهران یکی پس از دیگری نیازمند خبرهای داخلی و اخبار خارجه که او از خبرگزاری‌های معتبر دنیا دریافت و پس از تنظیم در اختیار آنان قرار می‌داد می‌شدند او برای جلب توجه روزنامه‌هایی که اخبار او را می‌خریدند، مجبور بود مضمون اخبار‌ را تغییر دهد و هر موضوعی را به چند شکل درآورد. با همه این تلاش‌ها، به دلیل موانع مختلف از جمله خلف وعده روزنامه‌ها در پرداخت حق اشتراک اخبار و در نتیجه بروز مشکلات اقتصادی و... مرکز اطلاعات که مسعودی آن را به زحمت پیش می‌برد، آن چیزی نشد که او انتظارش را داشت.

با این حال او مصمم بود که فعالیت رسانه‌ای خود را ادامه دهد. به همین دلیل پس از دو سال از تأسیس مرکز اطلاعات ایران، به دنبال راهی تازه رفت و تصمیم گرفت اخباری را که تهیه می‌کند خود در قالب روزنامه منتشر کند. به این ترتیب عباس مسعودی صاحب امتیاز روزنامه اطلاعات شد؛ روزنامه‌ای که قرار بود عصر‌ها منتشر شود. مسعودی پس از تصویب امتیاز روزنامه در شورای عالی وزارت معارف، نخستین شماره روزنامه اطلاعات را به تاریخ روز یکشنبه، نوزدهم تیر ماه سال ۱۳۰۵ با یک برگ (پشت‌و رو)  به قیمت ۴ شاهی در ۵۰۰ نسخه به چاپ رساند. در بالای صفحه اول آن شماره، گوشه سمت راست، اطلاعات شناسنامه‌ روزنامه آمده بود: صاحب امتیاز و مسئول: ع. مسعودی. نشر: مرکز اطلاعات ایران. محل اداره: خیابان لاله‌زار کوچه وثوق نظام. در گوشه سمت چپ، قیمت اشتراک روزنامه: طهران یکساله ۵۰ قران، شش ماهه ۳۰ قران، سه ماهه ۱۵ قران. ولایات یکساله ۶۰ قران، شش ماهه ۳۵قران، سه ماهه ۱۸ قران، خارجه: به اضافه قیمت پست، به چشم می‌خورد.

در یادداشت شماره نخست با عنوان «مرکز اطلاعات و نظریات آن» ضمن معرفی کوتاهی از مرکز اطلاعات ایران و شرح کم و کیف اداره آن مؤسسه، درباره انتشار روزنامه آمده:«... کارکنان این اداره در دومین قدم برای پیشرفت و توسعه مؤسسه اطلاعات به اتکای توجه و علاقه عموم هموطنان مبادرت به نشر روزنامه‌ای به نام «اطلاعات» خواهند کرد...»
روزنامه اطلاعات پس از انتشار نخستین شماره به مدت یک ماه یعنی تا عصر  چهارشنبه نوزدهم مرداد ماه، منتشر نشد و از آن تاریخ بود که انتشار دائمی آن آغاز شد. این فاصله البته پیش‌بینی شده بود و دلیل آن هم در صفحه دوم شماره نخست ذکر شده بود: «این روزنامه پس از انتشار این شماره برای مدت کمی تعطیل شده سپس انتشار آن به طور یومیه شروع خواهد شد. در این مدت تعطیلی روزنامه، مرکز اطلاعات مشغول مقدمات و تنظیم کارهای مربوط به روزنامه خواهد بود که از ابتدای انتشار به طرز مطلوب و جامعی شروع به نشر گمارد...»

روزنامه اطلاعات پس از مدتی پرشمارگان ترین روزنامه کشور شد و این باعث شد  مسعودی با مقامات بزرگ کشور از نزدیک آشنا شده، از این طریق به مجلس شورای ملی راه یافت و در دوره دهم مجلس شورای ملی به‌عنوان نماینده شهر تهران انتخاب و برای شش دوره متوالی یعنی تا پایان دوره پانزدهم نماینده تهران بود. با ورود رقیب جدیدی به نام روزنامه کیهان در سال1321، مسعودی مجلات اطلاعات هفتگی، اطلاعات ماهانه، اطلاعات بانوان و مجله «الاخا» را به زبان عربی انتشار داد. او در سال 1328 در جریان نخستین انتخابات مجلس سنا به‌ عنوان سناتور تهران انتخاب شد و تا سال 1353 که بر اثر سکته قلبی درگذشت، نماینده مجلس سنا بود.

به این ترتیب نود و دو سال روزنامه اطلاعات با پشت سر گذاشتن سال‌هایی پر از حادثه در تاریخ این مرز و بوم، تبدیل به قدیمی‌ترین روزنامه کنونی کشور شد.
پی‌نوشت‌ها:
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، پرونده شماره 297034750
روزنامه اطلاعات، ۲۹ خرداد ۱۳۵۳
اطلاعات در یک ربع قرن، عباس مسعودی و...، مؤسسه اطلاعات، ص۷
اطلاعات ۸۰ سال، مؤسسه اطلاعات، جلد۱، ص۲۷
درکتانیان، غلامرضا و محمد محبوبی، روزشمار تاریخ معاصر ایران، جلد6، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1395، ص176
روزنامه اطلاعات، ۱۹ تیر ۱۳۰۵  / روزنامه ایران