سرنوشت امام موسی صدر و آینده روابط ایران و لیبی

رویداد
انتشار خبر سفر نخست‌وزیر لیبی به ایران در اواخر فروردین‌ماه، واکنش‌های متعددی را به‌دنبال داشت. این سفر از آن جهت در تیررس رسانه‌های جهان قرار گرفت که از زمان ناپدید شدن امام موسی صدر هیچ مقام بلندپایه‌ای از لیبی به فرمان بنیانگذار انقلاب اسلامی به ایران سفر نکرده است.[1]
برگزاری همایش اندیشه ربوده شده در تهران نیز مسئله امام موسی صدر را در رأس اخبار ایران و جهان قرار داد. در این همایش آقای خاتمی، رئیس‌جمهور ایران مستقیماً دولت لیبی را مخاطب قرار داد و خواستار روشن شدن این پرونده شد.[2]

پیشینه
امام موسی صدر در روز ۱۴ خرداد سال ۱۳۰۷ هجری شمسی در شهر مقدس قم دیده به جهان گشود. پدر ایشان مرحوم آیت‌الله سیدصدرالدین صدر، جانشین مرحوم آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری، مؤسس حوزه علمیه قم و از مراجع بزرگ زمان خود بود. جد پدری ایشان مرحوم آیت‌الله سیداسماعیل صدر، جانشین مرحوم آیت‌الله میرزاحسن شیرازی و مرجع مطلق زمان خود و جد مادری ایشان مرحوم آیت‌الله حاج‌آقا حسین قمی، جانشین مرحوم آیت‌الله سیدابوالحسن اصفهانی و رهبر قیام مردم مشهد علیه رضاخان بود.[3]
امام موسی صدر پس از اتمام سیکل اول و بخش مقدمات علوم حوزوی، در خرداد سال ۱۳۲۲ رسماً به حوزه علمیه قم پیوست و طی مدتی کوتاه، ضمن بهره‌گیری از محضر حضرات آیات سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی، شیخ عبدالجواد جبل عاملی، امام خمینی و سیدمحمد محقق داماد، دروس دوره سطح را به پایان رسانید. وی از ابتدای بهار سال ۱۳۲۶ وارد مرحله درس خارج گردید و تا اواخر پاییز سال ۱۳۳۸، یعنی قریب سیزده سال تمام، از مدرسین بزرگ حوزه‌های علمیه قم و نجف کسب فیض نمود.
امام موسی صدر در کنار تحصیلات حوزوی، دروس دبیرستان خود را به اتمام رساند و در سال 1329 به‌عنوان اولین دانشجوی روحانی در رشته «حقوق در اقتصاد» به دانشگاه تهران وارد و در سال 1332 از آن فارغ‌التحصیل گردید. امام موسی صدر قبل از عزیمت به نجف اشرف، از سوی علامه طباطبایی مسئولیت نظارت بر نشریه «انجمن تعلیمات دینی» را بر عهده گرفت. وی هم‌زمان با تحصیل در حوزه علمیه نجف، به عضویت هیأت امنای جمعیت «منتدی‌النشر» درآمد و پس از بازگشت به قم ضمن اداره یکی از مدارس ملی این شهر، مسئولیت سردبیری مجله تازه تأسیس «مکتب اسلام» را عهده‌دار گردید. از مهم‌ترین اقدامات امام موسی صدر در آخرین سال اقامت در شهر قم، تدوین طرحی گسترده جهت اصلاح نظام آموزشی حوزه‌های علمیه بود، که با هم‌فکری حضرات آیات دکتر بهشتی و مکارم شیرازی صورت گرفت.
امام موسی صدر در اواخر سال 1338 و به‌دنبال توصیه‌های حضرات آیات بروجردی، حکیم و شیخ مرتضی آل‌یاسین، وصیت مرحوم آیت‌الله سیدعبدالحسین شرف‌الدین، رهبر متوفی شیعیان لبنان را لبیک گفته و به‌عنوان جانشین آن مرحوم، سرزمین مادری خود، ایران را به سوی لبنان ترک نمود. اصلاح شئون فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه شیعیان لبنان از یک‌سو و استفاده از ظرفیت‌های منحصر به فرد لبنان جهت نمایاندن چهره عاقل، عادل، انسان‌دوست و سازگار با زمان مکتب اهل بیت به جهانیان از سوی دیگر، اهداف اصلی این هجرت را تشکیل می‌داد. امام موسی صدر برای نیل به این اهداف و با توجه به جغرافیای اجتماعی و سیاسی لبنان در منطقه و جهان، از همان بدو ورود فعالیت‌های خود را در سه حوزه موازی سازماندهی نمود:
الف) بازسازی هویت، انسجام و عزت تاریخی طایفه شیعه لبنان؛
ب) پرچم‌داری حرکت گفت‌وگوی ادیان و تقریب مذاهب در لبنان؛
ج) تأسیس جامعه مقاوم و مقاومت لبنانی در برابر تجاوزات اسرائیل.

امام موسی صدر از سال 1343 و یک سال پیش از تأسیس جنبش فلسطینی فتح، در پی اندیشه تبدیل جامعه مصرفی لبنان به جامعه‌ای مقاوم در برابر تجاوزات آینده رژیم صهیونیستی برآمد. وی در بهار سال 1344 گروهی از جوانان مؤمن شیعه را به مصر اعزام نمود، تا در دوره‌ای شش‌ماهه فنون نظامی را فرا گیرند. با بازگشت این جوانان که اولین کادرهای مقاومت لبنان بودند، عملیات ایذایی مشترک رزمندگان فلسطینی = لبنانی در شمال فلسطین اشغالی آغاز گردید. بخش اعظم نیروهای رزمنده از جوانان شیعه لبنان، و فرماندهی عملیات بر عهده رزمندگان فلسطینی بود. این نوع عملیات مشترک تا اوایل سال 1972 ادامه یافت. اولین شهید شیعه در عملیات ایذایی علیه رژیم صهیونیستی، از جوانان شهر مرزی «ناقوره» بود که در سال 1347 به شهادت رسید.
در مهر 1348 مؤسسه صنعتی جبل عامل یا کارگاه کادرسازی امام صدر رسماً آغاز به‌کار نمود. در پی بمباران شدید جنوب لبنان توسط رژیم صهیونیستی در سال 1349 و عدم واکنش مناسب دولت وقت، اعتصابی بی‌سابقه به دعوت امام موسی صدر لبنان را فرا گرفت، به‌گونه‌ای که دولت وقت را بر آن داشت برای بازسازی مناطق جنگی و برپایی پناهگاه‌های مناسب در آن، مجلس جنوب را تأسیس نماید. از اوایل سال 1341 عملیات ایذایی جوانان شیعه در داخل فلسطین اشغالی شکلی مستقل به خود گرفت، هر چند تا سال‌ها پس از آن نیز به صلاحدید امام صدر، افتخار آن به نام «نیروهای مخصوص جنبش فلسطینی فتح» ثبت می‌گشت. در شهریور سال 1351 و کم‌تر از 24 ساعت پس از اشغال 48 ساعته دو روستای «قانای جلیل» و «جویا» توسط سربازان رژیم صهیونیستی، نشست فوق‌العاده مجلس اعلای اسلامی شیعه با حضور تمامی اعضاء در روستای جویا برگذار گردید و از همان روز اولین بذرهای «مقاومت لبنانی» توسط امام موسی صدر پاشیده شد. یک ماه پس از این حادثه و به هنگام تجاوز نیروهای صهیونیستی به روستای «فاووق» در جنوب لبنان، اولیت عملیات غیررسمی مقاومت لبنان به اجرا درآمد، که حاصل آن چند کشته و مجروح اسرائیلی بود. از پاییز سال 1351 آموزش نظامی جوانان شیعه شتاب بیشتری گرفت. اولین شهید مقاومت لبنان «فلاح شرف‌الدین»، مؤذن چهارده ساله مؤسسه صنعتی جبل عامل بود که در زمستان 1352 و پس از به هلاکت رساندن چند تن از سربازان رژیم صهیونیستی، در روستای مرزی «بنت جبیل» به شهادت رسید. در خرداد سال 1354 و به‌دنبال وقوع انفجاری در اردوگاه نظامی عین‌البنیه در کوه‌های بقاع، که به شهادت 27 تن از جوانان شیعه انجامید، امام موسی صدر رسماً ولادت «مقاومت لبنان» را اعلان نمود. با پایان یافتن جنگ داخلی لبنان و انتقال دامنه ناآرامی‌ها به جنوب، واحدهای مقاومت لبنان رسماً در نقاط استراتژیک مناطق مرزی مستقر شدند. اولین عملیات بزرگ مقاومت لبنان علیه تجاوزات اسرائیل در اواخر سال 1355 صورت گرفت که پس از چند روز درگیری، به آزادسازی شهرک‌های «طیبه» و «بنت جبیل» منجر گردید. امام موسی صدر اولین شخصیتی بود که در زمستان سال 1356، طرح سازشکارانه توطین پناهندگان فلسطینی در جنوب لبنان را افشا و با مواضع شجاعانه خود از تحقق آن جلوگیری نمود. در حمله گسترده سال 1357 اسرائیل به جنوب لبنان و به‌رغم عقب‌نشینی احزاب چپ و گروه‌های فلسطینی، جوانان مقاومت لبنان و دانش‌آموزان مؤسسه صنعتی جبل عامل در منطقه اشغالی باقی ماندند و به‌رغم امکانات اندک تا به آخر علیه اشغال‌گران صهیونیست ایستادگی کردند.
امام موسی صدر اگرچه لبنان را محل اصلی فعالیت‌های خود قرار داده بود، اما هیچ‌گاه از دیگر مسائل جهان اسلام غافل نبود. انقلاب اسلامی ایران، امنیت حوزه‌های علمیه، اتحادی عربی ـ اسلامی جهت مبارزه با اسرائیل و گسترش تشیع در آفریقای سیاه، مهم‌ترین دغدغه‌های خارج از لبنان ایشان را تشکیل می‌دادند.
در پی دستگیری امام خمینی و در اوایل تابستان 1342، امام موسی صدر راهی اروپا و شمال آفریقا گردید، تا از طریق واتیکان و الازهر، شاه ایران را برای آزادسازی امام تحت فشار قرار دهد. با آزاد گشتن امام در پایان این سفر، آیت‌الله خویی تصریح نمود که این آزادی، بیش از هر چیز مرهون سفر آقای صدر بوده است. در پی تبعید امام به ترکیه در پاییز سال 1343، امام موسی صدر اقدامات مشابهی را به انجام رساند، تا ضمن تأمین امنیت آن بزرگوار، ترتیبات انتقال ایشان به عتبات عالیات را فراهم سازد. در نیمه دوم دهه چهل و پس از آماده شدن اولین کادرهای نظامی مقاومت لبنان، ده‌ها تن از جوانان مبارز ایرانی به لبنان آمدند و زیر نظر آنان فنون نظامی را فراگرفتند. در اواخر دهه چهل و مقارن با تأسیس مجلس اعلای اسلامی شیعه، امام خمینی در پاسخ برخی فضلای ایرانی مقیم نجف، امام صدر را امید خود برای اداره حکومت پس از شاه نامید. در زمستان 1350 و براساس تقاضای مراجع وقت، امام موسی صدر پیرامون برخی زندانیان سیاسی با شاه گفت‌وگو نمود، که بعضی از آنان از جمله حجت‌الاسلام والمسلمین هاشمی رفسنجانی، اندکی بعد از زندان آزاد گردیدند. با به قدرت رسیدن حافظ اسد در سال 1350 و آغاز همکاری‌های تنگاتنگ وی با امام صدر، سوریه به امن‌ترین کشور خاورمیانه برای مبارزین ایرانی بدل گردید. امام موسی صدر در تابستان 1356 جوانمردانه سینه سپر نمود و با اقامه نماز، تدفین و برپایی مراسم چهلمین روز شهادت دکتر شریعتی در بیروت، از سست شدن پیوند جوانان تحصیل‌کرده با روحانیت، جلوگیری به‌عمل آورد.
به‌دنبال درگذشت مرحوم حاج‌آقا مصطفی خمینی در پاییز 1356، وی پسرعموی خود شهید آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر را برآن داشت تا بیش از پیش به حمایت از امام خمینی برخیزد. امام موسی صدر در بهار سال 1357 لوسین ژرژ، نماینده روزنامه لوموند در بیروت را به نجف فرستاد، تا با انجام اولین مصاحبه بین‌المللی با امام خمینی، افکار عمومی را با انقلاب اسلامی ایران آشنا سازد. امام موسی صدر در دیدارهای مکرر سال 1357 خود با رهبران سوریه، عربستان سعودی و برخی دیگر از کشورهای جهان عرب، اهمیت انقلاب اسلامی ایران، پیروزی قریب‌الوقوع آن و ضرورت هم‌پیمانی آنان با این انقلاب را به آنها گوشزد نمود. وی در شهریور ۱۳۵۷ و یک هفته پیش از ربوده شدن خود، با انتشار مقاله «ندای پیامبران» در روزنامه لوموند، امام خمینی را به‌عنوان تنها رهبر انقلاب اسلامی ایران معرفی نمود. بدون تردید بزرگ‌ترین خدمت امام موسی صدر به انقلاب اسلامی ایران آن بود که در سال‌های ۱۳۵۶ تا ۱۳۵۷ و پس از قریب دو دهه ترویج ارزش‌های زیبای اسلام راستین در لبنان، عموم مردم، خصوصاً شیعیان و بالاخص کادرهای مقاومت آن کشور را با این انقلاب آشنا و مرتبط نمود.
امام موسی صدر در ۳ شهریور ۱۳۵۷ و در آخرین مرحله از سفر دوره‌ای خود به کشورهای عربی، بنا بر دعوت رسمی معمر قذافی وارد لیبی و در روز ۹ شهریور ربوده گردید. دستگاه‌های قضایی دولت‌های لبنان و ایتالیا و همچنین تحقیقات انجام‌شده از سوی واتیکان، ادعای رژیم لیبی مبنی بر خروج امام از آن کشور و ورود ایشان به رم را رسماً تکذیب نمود. مجموعه اطلاعات آشکار و پنهانی که طی دو دهه پیش به‌دست آمدند، تماماً دال بر آن هستند که امام موسی صدر هرگز خاک لیبی را ترک نگفته است.
در این میان قرائن متعددی حکایت از آن دارند که امام موسی صدر همچنان در قید حیات بوده و چون برخی دیگر از علمای اسلامی، شرایط زندان حبس ابد را می‌گذراند. آخرین خبری که در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۸۰ توسط سایت «جبهه نجات ملی لیبی» بر روی شبکه جهانی اینترنت منعکس گردید، مدعی آن است که امام موسی صدر در اواخر سال ۱۳۷۶ توسط برخی زندانیان زندان ابوسلیم شهر طرابلس مشاهده گردید و اندکی پیش از ماه رمضان گذشته به مکانی دیگر انتقال یافته است.

دیدگاه‌ها و نظریات
سفر پنهانی «سعد مجبر»، نماینده ویژه وزیر امورخارجه لیبی در ایام تعطیلات نوروز به ایران و ارسال پیام ژنرال معمر قذافی، رهبر لیبی به مقامات ایرانی، بازتاب‌های متفاوتی را به‌دنبال داشت.
روزنامه اعتماد در تاریخ ۲۵ فروردین سال جاری، با انتشار بخش‌هایی از نامه قذافی به مقامات ایرانی از قول رهبر لیبی نوشت: من یک شیعه تمام‌عیار هستم.[4]
در همین حال یک مقام مطلع نیز در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کار ایران به جزئیات بیشتر سفر پنهانی سعد مجبر به ایران پرداخت.
این مقام مطلع اعلام کرد: «سعد مجبر»، مسئول سیاست خارجی و نماینده ویژه وزیر امورخارجه لیبی و سخنگوی دولت این کشور به‌منظور رایزنی و هماهنگی سفر نخست‌وزیر این کشور که به زودی برای دیدار و مذاکره با مقامات کشورمان به ایران می‌آید، از سوم فروردین‌ماه جاری در ایران بوده و تا هشتم فروردین‌ماه نیز در ایران حضور داشته است.[5]
وی با اشاره به این‌که «سعد مجبر»، با برخی مسئولان ایرانی نیز دیدار کرده و با آنها به رایزنی پرداخته است، گفت: وی همچنین قصد داشته با مقامات عالی‌رتبه جمهوری اسلامی ایران دیدار کند که موفق به این امر نشده است.
این مقام مطلع اظهار داشت: مجبر در مدت اقامت خود در ایران، نامه ژنرال معمر قذافی، رهبر این کشور را برای یکی از مسئولان ارشد ایرانی به‌صورت شفاهی خوانده است. یکی از روزنامه‌های صبح، بخش‌هایی از این نامه را چاپ کرده بود.
وی با انتقاد از سفر نخست‌وزیر لیبی به ایران، گفت: «سعد مجبر» در این سفر سعی کرده مسائلی مانند ارائه اطلاعات حساس هسته‌ای ایران به آمریکا از سوی مقامات لیبیایی، ربودن امام موسی صدر و معامله بر سر پرونده وی و نیز برقراری رابطه با اسرائیل را توجیه کند.
این مقام مطلع با اشاره به تأکید صریح حضرت امام خمینی (س)، رهبر فقید انقلاب اسلامی مبنی بر نپذیرفتن مسئولان لیبیایی از سوی جمهوری اسلامی ایران تا مشخص شدن سرنوشت امام موسی صدر؛ خاطرنشان کرد: سفر سعد مجبر و دعوت از نخست‌وزیر این کشور در شرایط فعلی عدول از آرمان‌های انقلاب و امام خمینی (س) است.
این مقام مطلع با اشاره به سابقه سفر سعد مجبر به ایران، گفت: زمانی‌که امام (ره) دستور اخراج سعد سعید ثابت، سفیر سابق لیبی در تهران را صادر کرد، رابطه ایران و لیبی تیره شد.
وی افزود؛ سعد مجبر، در سال ۱۳۶۳ نیز یک‌بار به ایران آمده بود که مهدی هاشمی با او تماس گرفت و در خصوص فعالیت دوباره واحد نهضت‌های آزادی‌بخش که امام خمینی (ره) آنها را تعطیل کرده بودند به رایزنی پرداخت.
وی در پایان گفت: امید است تصمیم‌گیران سیاست خارجی ایران از آرمان‌های انقلاب عدول نکرده و عزت جمهوری اسلامی ایران را سرلوحه تصمیمات خود سازند.
انتشار این اخبار، واکنش وزارت امورخارجه ایران را در پی داشت.
سخنگوی وزارت امورخارجه با ارسال نمابری به رسانه‌ها درباره برخی اخبار منتشرشده در زمینه پیام دولت لیبی به ایران گفت: با توجه به حساسیت و توجه جمهوری اسلامی ایران به سرنوشت « امام موسی صدر» و اقدامات و پیگیری‌های فراوانی که کشورمان در این‌باره به‌عمل آورده بود، رهبر لیبی با ارسال پیامی اقدامات و دیدگاه‌های کشورش را در این خصوص اعلام داشت.[6]
به گزارش اداره کل اطلاعات و مطبوعات وزارت امورخارجه، حمیدرضا آصفی افزود؛ دولت لیبی اعلام آمادگی کرده بود با ایران در این خصوص در ارتباط و رایزنی باشد.
سخنگوی وزارت امورخارجه اخبار دیگری که به نقل از منابع دیپلماتیک کشورمان منتشر شده بود را بی‌اساس دانست و گفت: تبادل پیام و انتقال دیدگاه‌های کشورها به یکدیگر پیرامون امور دوجانبه و تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی امری رایج و مستمر می‌باشد.
پیش از این جمع کثیری از نخبگان، شامل مراجع، علما و فضلای حوزه‌های علمیه، رؤسای دانشگاه‌ها و شخصیت‌های فرهنگی، سیاسی و حقوقی کشور، در نامه‌ای از آقای خاتمی رئیس‌جمهور درخواست کردند، تا با در پیش گرفتن چهار راهکار طرح رسمی پرونده از سوی ایران در مجامع بین‌المللی حقوق‌بشر، پیگیری قضایی پرونده از سوی ایران در محاکم بین‌المللی، بسیج اطلاعاتی کشور جهت کشف تمام حقایق ماجرا و اتخاذ تدابیر دیپلماتیک شایسته جهت ابراز نارضایتی ایران از عملکرد دولت لیبی؛ روند پیگیری سرنوشت امام موسی صدر را ساماندهی کند.
این نامه را حضرات آیات سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، جعفر سبحانی، علی مشکینی، عبدالله جوادی آملی، سیدرضی شیرازی، عزالدین زنجانی، سیدعلی محقق داماد، ابراهیم امینی، حسین مظاهری، سیدجلال‌الدین طاهری، ابراهیم جناتی، مسلم ملکوتی، محمدعلی گرامی نیز امضا کرده بوده‌اند.
گفتنی است که در سال‌های اول انقلاب موضوع تمایل سفر ژنرال معمر قذافی، رهبر لیبی به ایران مطرح شد که حضرت امام خمینی (س)، بنیانگذار فقید انقلاب اسلامی با اشاره به ربوده شدن امام موسی صدر در کشور لیبی، تأکید کرده بودند: «قذافی اگر هم به ایران می‌آید نزد من نیاید زیرا هنوز مسئله آقا موسی روشن نشده است».
اظهارات سخنگوی وزارت امورخارجه در همان روز واکنش‌های متفاوتی در پی داشت.
سیدعلی صدر، برادر ارشد امام موسی صدر که سال‌ها در قبال این موضوع سکوت اختیار کرده بود، در نخستین گفت‌وگوی مطبوعاتی خود با ایلنا در پاسخ به اظهارات سخنگوی وزارت امورخارجه کشورمان، به جزئیات سفر پنهانی مقامات لیبی به ایران اشاره و از اقداماتی که برای انجام سفر نخست‌وزیر لیبی به ایران شده انتقاد کرد.
سیدعلی صدر، در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کار ایران، ایلنا، در خصوص سفر «سعد مجبر»، سفیر سابق لیبی در ایران و سخنگوی دولت این کشور به ایران و تسلیم‌نامه‌ای به امضای ژنرال معمر قذافی و اظهار بی‌اطلاعی سفیر ایران در لیبی از وجود، نگارش و یا وصول این نامه گفت: اطلاعات ما در مورد نامه، قابل اعتماد است؛ سعد مجبر، در ایام تعطیلات عید نوروز از سوم تا هشتم فروردین‌ماه در ایران بوده است.
سیدعلی صدر افزود؛ مجبر تلاش بسیاری کرد تا با مقامات عالی‌رتبه ایران دیدار کند و توضیحات لازم را درباره انتقادهای جدی ایران بیان نماید. به تعبیر دیگر وی قصد داشته است تا با توجیهات دیپلماتیک از اشتباهات استراتژیک لیبی در زمینه فروش اطلاعات هسته‌ای به آمریکا، گسترش علنی روابط طرابلس با تل‌آویو عذرخواهی کند.
این عضو ارشد خاندان صدر، در این خصوص تأکید کرد: سعد مجبر می‌خواست در این سفر در مورد واکنش‌های جمهوری اسلامی ایران نسبت به ربودن امام موسی صدر در لیبی جوسنجی کند و به جای تعامل سازنده در صورت امکان، فضای یک نوع معامله را ایجاد نماید و در مجموع زمینه را برای سفر نخست‌وزیر لیبی به ایران و موفقیت هرچه بیشتر آن فراهم آورد و حتی از مطرح شدن دخالت مستقیم لیبی در ربودن امام در مطبوعات و احیاناً اعتراضات مردمی به‌ویژه جوانان و طلاب حوزه و دانشجویان دانشگاه‌ها جلوگیری نماید.
وی با اشاره به درخواست‌های مطرح‌شده از سوی وی برای دیدار با سران نظام، افزود؛ مجبر موفق به دیدار مسئولان اجرایی کشور نشد و نه تنها ریاست محترم جمهوری به وی وقت ملاقات نداد بلکه با وزیر امورخارجه و معاون خاورمیانه‌ای وزارت امورخارجه کشورمان هم ملاقات نکرد.
سیدعلی صدر اضافه کرد: سعد مجبر تنها موفق به دیدار با جناب آقای هاشمی رفسنجانی شد که در این دیدار ضمن توجیه خطاهای لیبی، تقاضاهایی را نیز مبنی بر همکاری ایران برای حل قضیه امام صدر مطرح کرد که ایشان مثل همیشه با صراحت بسیار پاسخ دادند و تأکید کردند که مسئله ربوده شدن امام در لیبی از دایره محدود مسئولان فراتر رفته و امروز مردم ایران و لبنان نیز مدعی هستند.
در همین راستا، دبیرکل نهضت آزادی ایران نیز گفت: امام خمینی (س) در زمان سفر جلود، نخست‌وزیر وقت لیبی به تهران که بدون هماهنگی با دولت جمهوری اسلامی ایران انجام شد، به وی اجازه نداد در مراسم شهید مطهری در مدرسه فیضیه سخنرانی کند.
وی با اشاره به این‌که امام موسی صدر ۲۵ سال پیش به دعوت دولت لیبی و به وساطت دولت الجزایر به لیبی سفر کردند پس از دو روز که ایشان به همراه دو نفر در لیبی ناپدید شده‌اند، یادآور شد: دولت لیبی مدعی است این‌ها لیبی را ترک کرده‌اند اما هیچ‌گاه نتوانست هیچ مدرکی در این خصوص را ارائه دهد.
دکتر ابراهیم یزدی با بیان این مطلب که مقامات ایتالیایی، ادعای لیبی در مورد سفر امام موسی صدر به ایتالیا را تکذیب کرده‌اند، تأکید کرد: دولت الجزایر به‌عنوان واسطه این دعوت و دولت لیبی که دعوت‌کننده اصلی بوده قانوناً مسئول هستند که توضیحاتی در این مورد ارائه دهند اما دولت لیبی هرگز حاضر به دادن هیچ توضیحی نشده است.
وزیر امورخارجه دولت موقت ضمن یادآوری بخش‌هایی از تاریخ انقلاب اسلامی در این مورد، گفت: پس از پیروزی انقلاب اسلامی، برخی گروه‌ها که بعضاً از دولت لیبی کمک‌هایی مالی هم دریافت می‌کردند اصرار داشتند که ایران با لیبی رابطه برقرار سازد اما دولت موقت این کار را مشروط کرده بود.
وی با اشاره به این شروط، اظهار داشت: اولین شرط ما این بود که دولت لیبی وضعیت امام موسی صدر را روشن کند و این در حالی بود که دولت لیبی هم‌زمان تحت نام «جبهه آزادی‌بخش اهواز و عربستان» در نقشه‌های جغرافیایی که در لیبی و همچنین در سوریه به چاپ رسیده بود علاوه بر این‌که نام «خلیج‌فارس» را به «خلیج‌عربی» تغییر داد، منطقه خوزستان را به‌عنوان یک ناحیه عربی که باید به اعراب برگردد، ذکر کرد.
ابراهیم یزدی ضمن یادآوری این مطلب که دولت لیبی از اعلام شفاف موضع خود درباره این گروه‌ها امتناع می‌ورزید، خاطرنشان ساخت: امام خمینی (س) نیز با این سیاست دولت موقت موافق بودند و به همین دلیل هنکامی‌که جلود، نخست‌وزیر وقت لیبی در آن زمان بدون هماهنگی با دولت جمهوری اسلامی ایران به تهران آمد شخص امام خمینی (س) به وی اجازه نداد تا در مراسم یادبود شهید مطهری که از طرف رهبری در مدرسه فیضیه برگزار شده بود، سخنرانی کند.
وی ادامه داد: پس از استعفای دولت موقت، دوستان حزب جمهوری اسلامی ایران که اکثریت را در شورای انقلاب به‌دست آورده بودند برقراری روابط دیپلماتیک با لیبی را در سطح کاردار تصویب کردند و همچنین تصویب شد که هم‌زمان با دولت لیبی، هیأتی از نمایندگان خانواده امام موسی صدر و برخی از گروه‌های علاقه‌مند به ایشان در لبنان و ایران برای بررسی وضعیت پرونده ربوده شدن ایشان به لیبی سفر کنند اما طرابلس از قبول این هیأت امتناع ورزید. دبیرکل نهضت آزادی ایران افزود؛ درست در همین هنگام بود که روابط دیپلماتیک بین ایران و لیبی در سطح کاردار برقرار شد و مسئله سرنوشت امام موسی صدر بدون پاسخ باقی ماند.
وی با اشاره به تحولات فاحش اخیر در سیاست‌های دولت لیبی تصریح کرد: لیبی مدعی است که عصر تازه‌ای در تاریخ این کشور آغاز شده است که علائم آن با پرداخت جریمه‌های سنگین برای فاجعه سقوط هواپیمای لاکربی و پرداخت مجدد غرامت به بازماندگان هواپیمای فرانسوی که لیبی در سقوط آن دست داشته شروع شده است.
یزدی افزود؛ دولت لیبی نه تنها برنامه تحقیقات انرژی هسته‌ای خود را متوقف کرد بلکه تمامی تأسیسات و فناوری هسته‌ای خود را رایگان در اختیار آمریکایی‌ها قرار داد و اکنون دولتمردان لیبی بر این اعتقادند که گذشته‌ها گذشته و مصمم هستند تا مسئله امام موسی صدر را حل کنند و این در حالی است که دولت لیبی هنوز هیچ‌گونه گزارش یا اطلاع دقیق و موثقی به خانواده امام موسی صدر ارائه نداده است.
وی اظهار داشت: لیبیایی‌ها حتی در مورد ادعای خود نیز آمادگی ارائه اسناد و مدارک را از خود نشان نداده‌اند بلکه صرفاً گفته‌اند دولت لیبی هر میزان غرامت که خانواده امام موسی صدر مطالبه کنند، خواهد پرداخت.
از سوی دیگر، آقای خاتمی، رئیس‌جمهور ایران در همایش اندیشه ربوده‌شده گفت: ساده‌اندیشی است که اگر ناپدیدی امام موسی صدر را یک اتفاق و حادثة ساده تلقی کنیم و بدون تردید با هر زاویه‌ای که به این مسئله نگاه کنیم ربوده شدن وی ناشی از یک توطئة بزرگ است؛ توطئه‌ای عظیم که بعد از ۲۶ سال همان دست‌هایی که وی را ربودند مانع از این می‌شود که این مسئله رازگشایی شود و نمی‌توان در برابر سرنوشت کلی جامعه، منطقه و امت اسلامی و جامعه بشری پیوند خورده است، بی‌تفاوت بود. همچنان که بی‌تفاوت هم نبوده‌ایم. گام‌هایی به جلو رفته‌ایم ولی عظمت حادثه و آثاری که این حادثه دارد، مانع پیشرفت سریع‌تر برای حل مشکل است و امیدواریم با تأمل و واقع‌بینی باز هم بتوانیم گام به جلو برداریم.[7]
معاون رئیس‌جمهور ایران در امور حقوقی و پارلمانی نیز در گفت‌وگو با روزنامة الحیات دربارة اخبار انتشار یافته مبنی بر پیشنهاد لیبی جهت بازگرداندن بقایای پیکر امام موسی صدر به ایران گفت که این‌گونه اخبار صحت ندارند.[8]
ابطحی همچنین اظهار داشت: گزارش‌هایی که اخیراً در رسانه‌های خبری در این زمینه انتشار یافته‌اند مستند بر واقع نیستند و موضع دولت ایران و لیبی دربارة این مسئله باید به‌صورت رسمی اعلام شود، بنابراین آنچه که رسانه‌های خبری در این زمینه منتشر می‌سازند، نمی‌توان بر آن اعتماد کرد.
ابطحی تصریح کرد: ما همگی در ایران و لبنان امیدواریم که امام صدر را در میان خود ببینیم، اما آنچه را که ما هم‌اکنون انجام می‌دهیم تلاش برای رسیدن به حقیقت است.
روزنامه الحیات همچنین به نقل از خانوادة صدر نوشت: خانوادة صدر اخبار مربوط به کشته شدن وی را رد می‌کند.[9]
این روزنامه به نقل از حوراء الصدر، دختر امام صدر نوشت: اخبار مربوط به وفات صدر صحت ندارد و این اخبار اولین‌بار نیست که منتشر می‌شود و آخرین‌بار هم نخواهد بود و تنها با هدف گمراه کردن افکار عمومی انجام می‌گیرد.
حوراء تأکید کرد: اطلاعاتی که به ما می‌رسد از جمله سخنان رئیس‌جمهور ایران تأکید بر سلامتی صدر و وجود وی در زندان‌های لیبی دارد.
حوراء همچنین دربارة نامة لیبی به ایران مبنی بر آمادگی این کشور برای تحویل بقایای پیکر امام صدر گفت: ما با وزارت خارجة ایران در این زمینه تماس گرفته‌ایم. ما با وزارت خارجة ایران، دفتر رئیس‌جمهور و نیز با ابطحی تماس گرفته‌ایم و تمام این افراد به ما تأکید کردند که این اخبار عاری از صحت است.
وی همچنین تحویل گرفتن هرگونه نامة کتبی یا شفاهی به‌صورت مستقیم و یا غیرمستقیم طی سال‌های گذشته را رد کرد.
فرزند صدر در پایان این گفت‌وگو به سخنان خاتمی در کنفرانس امام موسی صدر اشاره کرد و گفت: دستانی که ۲۶ سال گذشته صدر را ربودند تاکنون نیز مانع تلاش‌ها برای آزادسازی وی می‌شوند و در این راه سنگ‌اندازی می‌کنند.
دکتر سیدحسین میرمحمد صادقی، استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی و رئیس دانشگاه علوم قضایی در همایش «امام موسی صدر، اندیشه ربوده‌شده» گفت: به‌دلیل اهمیت موضوع است که کمیسیون حقوق‌بشر سازمان ملل متحد اولین گروه کاری‌اش را در رابطه با بحث ناپدید شدن اجباری تشکیل داد.[10]
وی ادامه داد: یکی از راه‌های پیگیری امام موسی صدر نزدیکی با این کمیته است که لزوماً اقدام دولت را نمی‌طلبد و حتی خانواده ایشان نیز می‌تواند این موضوع را پیگیری کند. راه دوم مراجعه به دیوان دادگستری بین‌المللی ICG است که یا دولت ایران یا دولت لبنان باید این موضوع را در آنجا مطرح کنند.
وی ادامه داد: کشوری را می‌توان تحت پیگرد در آنجا قرار داد که صلاحیت دیوان را پذیرفته باشد که تاکنون دولت لیبی این کار را نکرده است.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: یک راه‌حل دیگر این است که اینجا به یک مرجع کیفری داخلی یا بین‌المللی مراجعه کنیم تا به دادگاه کیفری مراجعه شود. نکته کمک‌کننده در این زمینه این است که جرم ناپدید کردن اجباری، یک جرم مستمر است و تا زمانی‌که وضعیت فرد ناپدید شده اعلام نشود، ادامه دارد و دیوان امکان رسیدگی به جرم را دارد.
میرمحمد صادقی تصریح کرد: در این‌که این اقدام به‌طور کلی می‌تواند جنایت علیه بشریت باشد، شک نیست اما در صورتی این عمل جنایت علیه بشریت است که سازمان‌یافته انجام شود، پس باید با توجه به ماهیت رژیم لیبی تلاش کرد.
وی بیان داشت: مراجعه به دادگاه‌های داخلی ایران، لیبی و حتی لبنان هم راهکارهای دیگر است. این استاد دانشگاه یادآور شد: باید به این نکته پرداخت که اساساً چه نیازی به این پیگیری پس از گذشت ربع قرن وجود دارد. امروزه بعضی‌ها معتقدند در پیگیری امام موسی صدر باید تأمین منافع مالی و ورابط خودمان را با لیبی مدنظر قرار دهیم.
دکتر سیدمحمد هاشمی، استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی و عضو کمیتة بازداشت‌های خودسرانه سازمان‌ملل نیز، در همایش «امام موسی صدر؛ اندیشه ربوده‌شده» گفت: یکی از مسائلی که حیات و سعادت جامعه به آن بستگی دارد اصل مسئولیت انسان است. این مسئولیت یا فردی است و یا اجتماعی که مسئولیت فردی در مقابل پدیده‌های اجتماعی از مظاهر موجودیت انسان است و در مقابل پدیده‌های اجتماعی نمی‌توان بی‌تفاوت بود.[11]
وی ادامه داد: مسئولیت امام موسی صدر نیکوکاری، حساسیت نسبت به مسائل پیرامون خود، اهتمام نسبت به امور مظلومان خاورمیانه به‌ویژه فلسطین و مردم لبنان بود.
وی با اشاره به این‌که مؤمن واقعی کسی است که با ایثار جان خود راهبردی جامعه را بر عهده داشته باشد، گفت: امام موسی صدر از نمونه‌های بارز این جهاد مقدس با ایثار جان خود است.
هاشمی در ادامه گفت: در طول تاریخ شاهد پدیدة شوم ناپدید شدن اجباری بوده‌ایم، خصوصاً این‌که دولت‌های سیطره‌جو با توسل با زور عمل می‌کنند، اما گاهی برای موجه نشان دادن ظاهر خود از حیله‌های ناجوانمردانه همچون ناپدید شدن اجباری استفاده می‌کنند.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: لیبی کشوری است که رئیس آن با تظاهر، شیطنت‌آمیزترین کارها را انجام می‌دهد که یکی از آنها ربوده شدن امام موسی صدر است.
وی افزود؛ نظام حقوقی بین‌المللی برای این موضوع حساسیت نشان می‌دهد که می‌توان به اعلامیه حمایت از تمامی افراد در مقابل ناپدید شدن قهری و اجباری اشاره کرد که خطاب آن به دولت‌هاست تا با تدوین قوانین در قبال این کردار زشت، اقدام شایسته انجام دهند و ثانیاً خود مبتکر این اعمال نباشند.
وی با اشاره به این‌که تأسیس یک گروه کاری بین‌المللی متشکل از پنج عضو در مقابل ناپدید شدن‌های اجباری وجود دارد، گفت: این گروه ضمن تلاش برای بازیابی ربوده شده، حمایت از خانواده او،اقدام بین‌المللی در این‌باره را بر عهده دارد.
وی با طرح این سؤال که آیا برای بازیابی امام موسی صدر این اقدام بین‌المللی صورت گرفته، گفت: از نظر حقوق بین‌المللی، افراد همه دارای منزلت برابرند اما با توجه به تأثیرگذاری او در جامعه می‌توان به این نتیجه رسید که تعقیب نسبت به ناپدید شدن یک فرد یک اقدام جمعی باید باشد. هاشمی خاطرنشان کرد: دولت لیبی از جمله دولت‌هایی است که در قبال این عمل خود می‌تواند مسئولیت بین‌المللی داشته باشد. ظاهراً ایشان هنوز در لیبی است و گمان می‌رود زنده باشند. اگر لیبی متعهد نباشد دولت‌های لبنان و ایران می‌توانند مدعی باشند.
وی افزود؛ با تئجه به وضعیت خاص رهبر لیبی، دولت ایران باید در این زمینه اقدام شایسته کند و حتی از طریق دادگاه کیفری لاهه این اقدام را انجام دهد.
در عین حال سفیر جمهوری اسلامی ایران در لیبی در ارزیابی روابط ایران و لیبی گفت: روابط جمهوری اسلامی ایران و لیبی همیشه خوب بوده و الان هم خوب است و امیدواریم با سفر نخست‌وزیر لیبی به ایران، جهشی هم در روابط اقتصادی دوطرف ایجاد شود.[12]
محمد منهاج، سفیر جمهوری اسلامی ایران در لیبی اظهار داشت: ما تاکنون از نظر سیاسی مشکلی با لیبی نداشته و در زمینه‌های مختلف و مجامع بین‌المللی موضع‌گیری‌های قابل قبول و مشترکی داشته‌ایم، به‌عنوان مثال در اوپک، غیرمتعهدها، کنفرانس اسلامی و سازمان‌ها دیدارها و رفت‌وآمدها خوب بوده، هم‌فکری و همکاری خوبی داشته‌ایم و در کل روابط هر چند ایده‌آل نیست، ولی مطلوب است.
وی در ارتباط با تعیین وضعیت امام موسی صدر افزود؛ این مسئله توسط کانال‌های خاصی دنبال می‌شود و همکاری‌هایی صورت گرفته و ادامه دارد ولی هنوز به نتیجه‌ قطعی نرسیده و امیدواریم که ان‌شاءالله در آینده با همکاری مسئولین مربوطة دو کشور این مسئله روشن شود.
منهاج دربارة برخی اخبار مبنی بر این‌که احتمالاً وزیر خارجه لیبی حامل پیامی برای ایران خواهد بود، با بیان این‌که قرار است نخست‌وزیر لیبی به ایران سفر کند نه وزیر خارجه گفت: ما از نامه یا پیام هیچ اطلاعی نداریم و هنوز هم اعلام نشده که ایشان حامل نامه یا پیامی هست یا خیر؛ طبعاً ایشان با مسئولان عالی‌رتبه ملاقات، دیدار و مذاکراتی خواهد داشت، اما این‌که آیا پیامی از طرف رهبری لیبی برای مسئولان ایرانی داشته باشد یا نه؛ هنوز چیزی اعلام نشده است.
سفیر ایران در لیبی درباره تاریخ سفر نخست‌وزیر لیبی به کشورمان افزود؛ در ملاقاتی که چند روز پیش با نخست‌وزیر لیبی داشتیم، ایشان گفتند در روزهای آینده تاریخ دقیق را مشخص می‌کنیم و تا الان تاریخی را مشخص نکرده‌اند، ولی به زودی این سفر انجام خواهد شد. وی همچنین اظهار داشت در ارتباط با مسئله امام موسی صدر هم هیچ صحبتی صورت نگرفته، برای این‌که امام موسی صدر کانال خاصی را دارد که مسئولانی از طرف دو کشور مشخص شده‌اند، آنها مذاکره می‌کنند و همکاری‌ها در این رابطه جدای از روابط دوجانبه ادامه دارد.
غلامحسین الهام نیز درباره وضعیت امام موسی صدر اظهار داشت که اگر وزارت خارجه، دولت لیبی را به‌عنوان دولت ناقض قوانین علیه جمهوری اسلامی اعلام کند، این موضوع قابل پیگیری خواهد بود.[۱۳]
سخنگوی قوه قضائیه افزود؛ طرف این دعوا فعلاً دولت لیبی است و اگر وزارت خارجه دولت لیبی را به‌عنوان دولت ناقض حقوق قوانین علیه جمهوری اسلامی اعلام کند قابل پیگیری خواهد بود ولی تا آنجا که من اطلاع دارم اعلام نشده است که دولت لیبی مشغول اقدامات متقابل مدنی از سوی قوه قضائیه باشد؛ بنابراین گمان نمی‌کنم این دعوا در دادگستری جمهوری اسلامی قابل طرح باشد زیرا این نامه خطاب به دولت است و در آن مطالبه‌ای از قوه قضائیه ندارد.
در عین حال سخنگوی وزارت امورخارجه کشورمان از ارسال پیامی از سوی دولت لیبی به ایران مبنی بر اعلام آمادگی این کشور جهت ارتباط و رایزنی با کشورمان در خصوص تعیین سرنوشت امام موسی صدر خبر داد.[۱۴]
دکتر حمیدرضا آصفی، سخنگوی وزارت امورخارجه کشورمان درباره برخی اخبار منتشره در زمینه پیام دولت لیبی به ایران تصریح کرد: با توجه به حساسیت و توجه جمهوری اسلامی ایران به سرنوشت امام موسی صدر و اقدامات و پیگیری‌های فراوانی که کشورمان در این‌باره به عمل آورده بود، رهبر لیبی با ارسال پیامی اقدامات و دیدگاه‌های کشورش در این خصوص را اعلام داشت.
وی ادامه داد: دولت لیبی اعلام آمادگی کرده بود با ایران در این خصوص در ارتباط و رایزنی باشد.
آصفی اخبار دیگری که به نقل از منابع دیپلماتیک کشورمان منتشر شده بود را بی‌اساس دانست و افزود؛ تبادل پیام و انتقال دیدگاه‌های کشورها به یکدیگر پیرامون امور دوجانبه و تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی امری رایج و مستمر می‌باشد.
وی همچنین در خصوص پیشنهاد دولت لیبی مبنی بر تحویل پیکر امام موسی صدر و بستن این پرونده گفت: ما چنین پیشنهادی دریافت نکردیم اما سرنوشت این پرونده و شخص امام موسی صدر باید روشن شود.
وی تاکید کرد: مسئله پیگیری سرنوشت امام موسی صدر، موضوعی نیست که ما به سادگی از آن بگذریم و جمهوری اسلامی ایران این موضوع را تا روشن شدن کامل آن دنبال می‌کند.
الحیات نیز گزارش کرد، به اطلاعات غیررسمی دست یافته است که نشان می‌دهد دولت لیبی سعی دارد تا پرونده امام موسی صدر را مانند مسئله لاکربی ببندد؛ اما این امری است که هنوز موفقیتی در آن حاصل نشده است.[۱۵]
این روزنامه فرامنطقه‌ای با انتشار این خبر نوشت: براساس اطلاعات به‌دست‌ آمده از نزدیکان خانواده امام موسی صدر یکی از مقامات بلندپایه لیبی به دولت ایران اعلام کرده است که ممکن است با توجه به برخی شروط، پرونده موسی صدر بسته اعلام شود که از جمله آنها: عدم انتقاد به رهبر لیبی از سوی روحانیون شیعه، عدم ارجاع این مسئله به محافل بین‌المللی از جمله دادگاه بین‌المللی لاهه و پیشنهاد مبلغ مناسب برای پرداخت غرامت به خانواده امام موسی صدر می‌باشد. الحیات به نقل از برخی تحلیل‌گران نوشت که این اطلاعات و اخبار چیزی شبیه مسئله لاکربی بین لیبی و آمریکا برای پرداخت غرامت به خانواده قربانیان و بسته شدن پرونده است.
این روزنامه در ادامه به نقل از خانواده امام موسی صدر، بر زنده بودن وی تأکید کرد.
الحیات به نقل از سیده حوراء صدر، دختر امام موسی نوست: دولت لیبی و همچنین معمر قذافی، رهبر لیبی مسئولیت حفظ کامل جان امام موسی را بر عهده دارند.
این در حالی است که دولت لیبی اتهامات وارده را رد کرده است.
الحیات به‌منظور دستیابی به توضیحات رسمی لیبی به مسئله حل پرونده امام صدر از مسئولان سفارت لیبی در تهران تلاش‌هایی انجام داد، اما سفارت این کشور از توضیح در این‌باره خودداری کرد.
الشرق‌الاوسط به نقل از سازمانی که برای پیگیری سرنوشت امام موسی صدر در بیروت تشکیل شده است، ایران، لبنان و حزب‌الله را به سکوت در قبال سرنوشت امام موسی صدر متهم کرد.[16]
این روزنامه چاپ لندن به نقل از این سازمان که به «اولویت با امام موسی صدر» موسوم است، ادعا کرد: کشورهای ایران، لبنان و حزب‌الله در طول ۲۶ سالی که از ربوده شدن امام موسی صدر در لیبی می‌گذرد، هیچ فعالیتی نکرده‌اند.
الشرق‌الاوسط به نقل از این سازمان که هر از چند گاهی بیانیه‌هایی از آن به دفتر این روزنامه ارسال می‌گردد، مدعی شد: این سه گروه در روشن شدن این جنایت، کاری جز نوشتن نامه و تهیه گزارش انجام نداده‌اند.
روزنامه یادشده به نقل از این سازمان از این سه طرف خواست تا به‌منظور حل این مسئله از زبان زور در قبال لیبی استفاده کرده و این کشور را به دادگاه بین‌المللی لاهه بکشانند.
الشرق‌الاوسط درباره امام موسی صدر نوشت: وی بنیانگذار مجلس اعلای شیعه لبنان بود که در اگوست سال ۱۹۷۸ به همراه دو تن از همراهانش به لیبی سفر کرد اما پس از ورود آنها به طرابلس، سرنوشت‌شان در هاله‌ای از ابهام فرو رفت.
الایام به نقل از آیت‌الله تسخیری نوشت که دولت لیبی باید حقایق مربوط به ربوده شدن امام موسی صدر را فاش کند.[17]
روزنامه الایام، چاپ بحرین به نقل از آیت‌الله تسخیری، دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی افزود؛ ما از دولت لیبی می‌خواهیم تا شبهات مربوط به مسئله ربوده شدن امام موسی صدر در دهه ۷۰ را روشن کند.
روزنامة القدس العربی اعلام کرد، وزیران امورخارجة اتحادیة عرب موضوع ناپدید شدن امام موسی صدر در لیبی را در نشست هفتة آیندة خود به بررسی می‌گذارند.[18]
روزنامه القدس العربی ـ چاپ لندن ـ نوشت امیل لحود، رئیس‌جمهور لبنان از جان عبید، وزیر امورخارجه این کشور خواسته است که موضوع ناپدید شدن امام موسی صدر را در نشست اتحادیه عرب به بررسی و گفت‌وگو بگذارد.
وی تأکید کرد، باید حقیقت موضوع ناپدید شدن امام صدر در لیبی آشکار شود.
از سوی دیگر، عبید در این‌باره اظهار داشت: «امام صدر تنها یک مرجع دینی و مذهبی در لبنان محسوب نمی‌شود، بلکه وی به‌عنوان یک مرجع ملی و فرهنگی بزرگ در لبنان محسوب می‌شود و باید حقیقت ناپدید شدن این شخصیت بزرگ کاملاً مشخص شود».
شبکه خبری العربیه از اقدام دولت لیبی برای قطع روابط دیپلماتیک خود با لبنان خبر داد.
شبکه تلویزیونی العربیه به نقل از منابع رسمی از بیروت اعلام کرد دولت لیبی به‌دلیل اتهامات موجود مبنی بر دست داشتن معمر قذافی، رهبر این کشور در موضوع ناپدید شدن امام موسی صدر رسماً قطع روابط دیپلماتیک با لبنان را به دولت این کشور ابلاغ کرد.[19]
با گذشت کمتر از یک روز از سخنان مهم رئیس‌جمهوری اسلامی ایران درباره وضعیت پیگیری پرونده امام موسی صدر، روزنامه فرامنطقه‌ای الحیات چاپ لندن به نقل از آنچه منابع نزدیک به خانواده امام موسی صدر خواند، نوشت: یک مقام بلندپایه لیبیایی که مسئولیت تغییر سیاست‌ها و بازگرداندن جایگاه لیبی در سطح بین‌المللی به حد مقبول است، برای پایان دادن به پرونده امام موسی صدر، شروطی را برای مقامات جمهوری اسلامی ایران تعیین کرده است. به گزارش سرویس بین‌الملل ایلنا به نقل از وی به اطلاع مقامات جمهوری اسلامی ایران رسانده که پرونده امام صدر ممکن است پس از حصول شرایط لیبی از جمله جلوگیری از آنچه بی‌احترامی تمامی مراجع تقلید شیعه به ژنرال معمر قذافی، رهبر لیبی خوانده‌اند و نیز عدم ارجاع پرونده موسی صدر به مراجع بین‌المللی از قبیل دادگاه لاهه و همچنین عدم پرداخت غرامت به خانواده امام صدر، مختومه شود.[20]
این در حالی است که مقامات لیبی ادعا کرده‌اند در حال تلاش برای پایان دادن پرونده امام موسی صدر هستند.
به نوشته روزنامه صدی البلد براساس گزارش یک منبع دیپلماتیک رئیس‌جمهور تونس، زین‌العابدین بن‌علی، تصمیم دارد طی سفری به لبنان، میان لبنان و لیبی در قضیه امام موسی صدر و دو همراهش، شیخ‌محمد یعقوب و استاد علی بدرالدین میانجی‌گری نماید. سفر رئیس‌جمهور تونس که قرار بود فردا انجام شود، برای مدتی به تعویق افتاده است.[21]
این گزارش به این نکته اشاره دارد که طرف لیبیایی، قضیه امام صدر را با تونس مطرح نموده و از رئیس‌جمهور تونس خواسته است که تمایل رهبر لیبی، معمر قذافی، را برای پایان دادن به این قضیه به اطلاع مسئولین لبنانی برساند. طرف لیبیایی ضمناً اعتراف کرده است که امام و دو یارش به سبب شرایطی که آن هنگام در لیبی حکمفرما بوده، توسط افراد غیرلیبیایی ربوده شده‌اند و لیبی آمادگی پذیرش مسئولیت مادی و معنوی این قضیه را دارد.
گفته می‌شود که حساسیت این قضیه رئیس‌جمهور تونس را ناگزیر کرد تا دیدار خود از لبنان را به فرصت دیگری مؤکول کند، تا این‌که بتواند با آخرین اطلاعات به میانجی‌گری در حاشیه این دیدار بپردازد.

ارزیابی
پس از ۲۵ سال از ربوده شدن امام موسی صدر سرنوشت وی همچنان در هاله‌ای از ابهام است. دولت لیبی به‌عنوان متهم ردیف اول این پرونده مطرح است که با توجه به شخصیت معمر قذافی که در اقدامات خیانتکارانه در جهان مشهور است چنین امری دور از ذهن نیست که وی در این پرونده دخالت مستقیم داشته است.
با توجه به فرمان بنیانگذار انقلاب اسلامی مبنی بر روابط در سطوح عالی با دولت لیبی تا روشن شدن سرنوشت امام موسی صدر این امر امروزه باید در دستور کار مقامات عالی‌رتبه ایران قرار گیرد.
از سوی دیگر، ایران باید این پرونده را به‌شدت در مجامع بین‌المللی پیگیری کند و دولت لیبی نشان داده است که در مقابل فشارهای بین‌المللی سر تسلیم را بالاخره فرو خواهد آورد.
پیگیری این مسئله از سوی نهادهای اطلاعاتی ـ امنیتی ایران نیز گزینه دیگری است که دولت ایران باید به آن اهتمام ورزد.

پی‌نوشت‌ها
1. http://www.ilna.ir, Apr 16,2004
2. http://www.isna.ir, May 18, 2004
3. http://www.imamsadr.com
4. http://www.ilna.ir, Apr 16,2004
5. Ibid
6. Ibid
7. http://www.ilna.ir, May 18, 2004
8. http://www.alhayate.com, May 18, 2004
9. http://www.alhayate.com, May 19, 2004
10. http://www.isna.ir, May 18, 2004
11. Ibid
12. Ibid
13. Ibid
14. Ibid
15. http://www.alhayate.com, May 21, 2004
16. http://www.asharqalawsat.com, May 21, 2004
17. http://www.isna.ir, May 09, 2004
18. http://www.ilna.ir, Sep 07, 2003
19. http://www.isna.ir, Sep 03, 2003
20. http://www.ilna.ir, May 19, 2004
21. http://www.imamsadr.com, Apr 04, 2004