چکیده مقاله‌های پنجمین همایش تاریخ مجلس ارایه شد

    از ضربه اساسی شاه بر پیکر زمینداران تا تصویب قانون «از کجا آورده‌ای؟»

رضا بیگدلو، استادیار پژوهشگاه مطالعات اجتماعی ناجا معتقد است مجالس نوزدهم و به ویژه بیستم طلیعه سیاست دولت پهلوی بود که سرانجام توانست ضربه اساسی بر پیکر نظام ایلاتی و زمیندار ایرانی وارد و موجبات کاهش نخبگان را در قوه مقننه و مجریه فراهم سازد.

پنجمین همایش «تاریخ مجلس با نگاهی به ساختار و کارکرد دوره‌های نوزدهم و بیستم مجلس شورای ملی» با حضور دکتر محمد رجبی، رییس کتابخانه مجلس، دکتر منصوره اتحادیه، دکتر محمود کاشانی، دکتر محمدحسن رجبی، دکتر محسن خلیلی، دکتر حسن زندیه، دکتر مجید تفرشی، دکتر علیرضا ملایی توانی و جمعی از علاقه مندان و پژوهشگران حوزه تاریخ به ویژه تاریخ پارلمان برگزار شد.

در جلسه نخست این همایش با حضور هیات رییسه این همایش (منصوره اتحادیه، نویسنده و تاریخ‌نگار، حسن زندیه، مدیرگروه تاریخ دانشگاه تهران و محمدحسن رجبی، مورخ و پژوهشگر ایرانی) چهار مقاله از سوی پژوهشگران ارایه شد.

ضربه اساسی شاه بر پیکر نظام ایلاتی و زمین‌دار ایرانی

نخستین مقاله با عنوان «تاثیرات نوسازی دولت پهلوی بر ترکیب نمایندگان دوره 19 و 20 مجلس شورای ملی» از سوی رضا بیگدلو (استادیار پژوهشگاه مطالعات اجتماعی ناجا) ارایه شد.

وی گفت: مدرنیزاسیوم (نوسازی) در دهه‌های 40 و 50 شمسی به مهم‌ترین و مسلط‌ترین مکتب توسعه در سطح جهان تبدیل شد. ظهور ایالات متحده به عنوان یک ابرقدرت و گسترش جهانی کمونیسم و نیز تجزیه امپراتوری‌های استعماری اروپایی در آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین، موجب ظهور شماری از دولت ـ ملت‌های جدید در جهان سوم شد. این کشورهای نوظهور هر یک دنبال الگویی برای رشد و توسعه اقتصادی خود بوده‌اند و در چنین زمینه تاریخی بود که مکتب نوسازی از سوی کسانی چون «والت روسو » و دیگران طراحی شد و در راستای چنین اهدافی بود که امریکا بعد از جنگ جهانی دوم از نظریه نوسازی به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان سیاست خارجی خود بهره‌برداری می‌کرد.

با توجه به ماهیت وابستگی دولت پهلوی به امریکا در دهه 40، ساخت یک طبقه متوسط ایرانی که نسبت به اقتضائات قرن بیستم حساس بوده و با اهداف اساسی امریکا همسو باشد در اولویت برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی شاه با امریکا قرار گرفت. شاه و دربار با اقدامات و زمینه‌سازی‌های خود به تدریخ خاستگاه خانوادگی و طبقاتی نخبگان سیاسی را تغییر دادند. این امر با بررسی خاستگاه خانوادگی و شغل وزرا و نمایندگان مجلس شورای ملی در دهه 30 و 40 کاملاً آشکار می‌گردد. شاه که خواهان در هم شکستن قدرت عمده مالکان بود، به تدریج زمینه برای ورود کارمندان دولتی و نخبگان جدید به عرصه دیوان‌سالاری فراهم کرد. مجالس 19 و به خصوص بیستم طلیعه این سیاست دولت پهلوی بود که سرانجام توانست ضربه اساسی بر پیکر نظام ایلاتی و زمیندار ایرانی وارد و موجبات کاهش نخبگان ایشان را در قوه مقننه و مجریه فراهم سازد.

کوروش صالحی (استادیار دانشگاه سیستان و بلوچستان) و رضا بیگدلو (استادیار پژوهشگاه مطالعات اجتماعی ناجا) نویسنده مشترک این مقاله بودند.

همزمانی مجلس نوزدهم با جنگ سرد و مسایل آن

چکیده مقاله بعدی با عنوان «مجلس نوزدهم و تحولات سیاسی خاورمیانه» از سوی حمید بصیرت‌منش (استادیار پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی) و لیلا حیدری باطن (کارشناس ارشد تاریخ انقلاب اسلامی) ارایه شد.

در این مقاله آمده است: دوره نوزدهم مجلس شورای ملی با تحولات وسیعی در خاورمیانه مصادف شد که در دوران جنگ سرد روی داد و به ناچار ایران نیز تحت‌الشعاع آن قرار گرفت. در این میان، نمایندگان مجلس نوزدهم نیز این تحولات و تصمیم‌گیری‌های کشورهای خاورمیانه را رصد می‌کردند و به مخالفت با موافقت با آن‌ها می‌پرداختند. این چالش‌ها بی‌تردید بر روابط سیاسی ایران با این‌گونه کشورها بی‌تاثیر نبود تا در جهت منافع بلوک غرب و نه منافع ملی گام بردارد. با خروج عراق از پیمان بغداد، که توامان تیرگی روابط عراق و مصر با ایران و دشمنی بلوک شرق را نیز به همراه داشت، ایران در اردوگاه غرب از اهمیت مضاعفی برخوردار شد.

اهمیت مسایل خارجی مذبور، نگارندگان را بر آن داشت تا تحولات خاورمیانه و تاثیر آن بر سیاست خارجی ایران را از زاویه نگاه از نمایندگان مجلس نوزدهم بررسی کند و براساس نظرات آن‌ها شرایط بین‌المللی ایران و خاورمیانه پس از این تحولات واکاوی کرده و تاثیر آن را بازیابند.

نقش پایگاه اجتماعی نمایندگان مجلس نوزدهم در تصویب قوانین

«پایگاه طبقاتی نمایندگان مجلس نوزدهم شورای ملی و نقش آنها در عملکرد این مجلس» مقاله دیگری بود که از سوی علی‌اکبر جعفری، استادیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان، مینا معینی، دانشجوی کارشناس ارشد تاریخ دانشگاه اصفهان و بهناز قائد شرفی، دانشجوی کارشناس ارشد تاریخ دانشگاه اصفهان ارایه شد.

دوره نوزدهم مجلس شورای ملی یکی از ادوار مهم قانونگذاری به لحاظ تصویب قوانین سرنوشت‌ساز و ترکیب اجتماعی نمایندگان محسوب می‌شود. در این دوره از مجلس، بسیاری از قوانین مهم عمرانی تصویب شد. به نظر می‌رسد که در تصویب شدن این قوانین در مجلس، پایگاه اجتماعی و سطح تحصیلات نمایندگان در این روند موثر بوده است.

این مقاله‌ با تاکید بر صورت مذاکرات مجلس، مجموعه اسناد آرشیو ملی ایران و دیگر منابع، ضمن بررسی پایگاه طبقاتی نمایندگان این دوره از مجلس نقش آن‌ها را در عملکرد این نهاد و به ثمر رساندن مصوبات مهم مورد ارزیابی قرار داده است.

تصویب قانون «از کجا آورده‌ای؟»

آخرین مقاله نشست نخست این همایش با عنوان «رویکرد نمایندگان مجلس نوزدهم به اقتصاد براساس تحلیل مذاکرات مجلس شورای ملی» از سوی سید محمد رحیم ربانی‌زاده (استادیار پژوهشکده تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی) ارایه شد.

وی گفت: نتایج بررسی مذاکرات مجلس نوزدهم را می‌توان در چند محور ذیل مطرح کرد: الف) فضای تلاش‌های مجلس نوزدهم شورای ملی و دولت‌ها در عرصه اقتصادی، متاثر از عوامل اجتماعی و سیاسی جنگ جهانی دوم و کودتای 28 مرداد و به خصوص بحران‌های مالی پس از آن بوده است؛ ب)نمایندگان در عرصه اقتصادی، مواردی نظیر سیاست‌های پولی را مورد نظارت قرار می‌دادند که این ناشی از توجه آن‌ها به وظایف‌شان بود؛ ج) نمایندگان مجلس نوزدهم به طور عمده در دو جنبه به تصویب قوانین پرداختند؛ نخست) ایجاد بسترهای رشد و توسعه اقتصاد سنتی مدرن، از جمله طرح اصلاحات ارضی؛ دوم) مقابله با فساد، با تصویب قانون «از کجا آورده‌ای؟»

ارزیابی مسایل اقتصاد ایران در پرتو مصوبات اقتصادی مجلس نوزدهم نشان می‌دهد، با توجه به این‌که دولت فاقد مدیریت و نظم ساختاری برای پیشبرد روند توسعه و ایجاد نهادهای مورد نیاز آن بوده است، مصوبات مجلس به‌رغم توجه نمایندگان به مسایل اقتصادی، با محدودیت‌های اجرایی فراوانی مواجه شده و نظارت نمایندگان از حد تصویب فراتر نرفته است.

پنجمین همایش تاریخ مجلس با عنوان «نگاهی به ساختار و کارکرد مجلس شورای ملی دوره های نوزدهم و بیستم» سه‌شنبه (30 اردیبهشت) در دو نشست تخصصی در تالار شهید مدرس (مشروطه) مجلس شورای اسلامی برگزار شد.