آشنایی با زندگی و مبارزات آیت‌الله مشکینی(ره)

 کتاب«زندگی و مبارزات آیت الله مشکینی» تدوین علی درازی درباره زندگی حضرت آیت الله مشکینی است که زندگی و مبارزات او با تاریخ معاصر ورویدادهای مهم انقلاب اسلامی گره است.

 کتاب زندگی و مبارزات آیت الله مشکینی، پس از بخش‌های مقدمه، پیش گفتار، درآمد و نگاهی به جغرافیای تاریخی، در فصل اول خود تحت عنوان زندگی نامه، به وضعیت خانوادگی، ولادت، ازدواج و فرزندان ایشان پرداخته است. خانواده حضرت آیت الله مشکینی، چندین نسل روحانی پشت سر خود داشتند و در میان مردم منطقه از احترام ویژه‌ای برخوردار بودند.

حضرت آیت‌الله میرزا علی اکبر فیض، معروف به مشکینی در سال 1300 هجری شمسی در یک خانواده مذهبی و اهل علم، در روستای آلنی، یکی از روستاهای مشکین شهر استان اردبیل متولد شد و در 8 مرداد 1386، مصادف با نیمه رجب دار فانی را وداع گفت. ایشان آموزش‌های اولیه را در نجف اشرف هم زمان با حضور پدر بزرگوارشان برای تحصیل علوم دینی در آن حوزه مقدس آغاز کرد و پس از بازگشت به ایران نیز فراگیری علوم دینی را در نزد پدر اداده داد.

آیت‌الله مشکینی پس از فوت پدرش برای ادامه تحصیل راهی حوزه علمیه اردبیل شد و چند ماهی در آنجا به آموختن دروس مقدماتی مشغول بود و پس از آن به قم مهاجرت کرد و درحوزه علمیه آن، نزد حضرات آیات: حجت، محقق داماد، بروجردی و امام خمینی رحمهم الله، تلمذ کرد.

فصل دوم که حیات علمی نام گرفته است، ابتدا تحصیلات حوزوی ایشان را مورد مطالعه قرار داده، سپس حوزه درسی ایشان را که فوق العاده مورد استقبال طلاب بوده را مورد بررسی قرار داده است. جدیت ایشان در امر تحصیل و تدریس و نیز نوآوری در تألیف دروس حوزوی موجب شده بود که سال‌های زیادی در شمار استادان و فضلای طراز اول حوزه علمیه قم به حساب آیند.

آیت‌الله مشکینی از جمله محققان و نویسندگان در مباحث علوم دینی بودند که تحقیقات و تألیفاتشان را به تناسب نیازی که وجود داشت انجام می‌دادند. آثار چاپ شده آیت الله مشکینی در زمان حیات ایشان به بیست و پنج اثر می‌رسد که برخی از آنان از قرار زیر است: ترجمه قرآن کریم به فارسی، التفسیر المبسوط (تفسیر سوره آل عمران)، تفسیر سوره «ص»، التطور فی القرآن ( دارای ترجمه فارسی با عنوان: تکامل در قرآن)، المواعظ العددیه (دارای ترجمه فارسی با عنوان: نصایح یا سخنان چهارده معصوم«علیهم السلام»)، قصار الجمل ( احادیث کوتاه، تحت عناوین موضوعی، دو جلد)، مفتاح الجنان ( کتاب دعا، تکمیل مصباح المنبر) و الهادی الی موضوعات نهج البلاغه. دست نوشته‌ها و آثار چاپ نشده‌ای هم از ایشان موجود است که در زمان حیاتشان به چاپ نرسیده است، این آثار عبارتند از: تحریر التحریر، تفسیر روان، التعلیقه الاستدلالیه علی « تحریر الوسیله»، مقالات، مقدمه‌ها و تفریظ‌ها.

سومین فصل از کتاب مورد بحث به بررسی اندیشه‌ها و روش‌های حضرت آیت الله مشکینی پرداخته است. ایشان علاوه بر تدریس درس‌های متعارف حوزه، مثل رسائل، مکاسب و غیره یک وی‍ژگی خاص نیز داشتند که مربوط به تفسیر قرآن بود.

آیت الله مشکینی از جمله فقهایی بودند که در تدریس فقه، روش جامع و کامل استاد مرحومش، حضرت آیت الله العظمی بروجردی را انتخاب کرده و طبق آن تدریس می‌کردند. بدین صورت که در کنار فقه شیعه، فقه اهل سنت را نیز بیان می‌کردند. ایشان از جمله علمایی بودند که بنا بر دلایلی طرح اصلاح حوزه را نپذیرفتند و از این رو نتیجه فعالیت‌های هیئت حاکمه یا هیئت مصلحین با شکست مواجه شد.

در ادامه بحث این فصل به بررسی ولایت فقیه، انواع ولایت و جایگاه ولی فقیه در جامعه در اندیشه حضرت آیت الله مشکینی پرداخته شده است و ریشه‌های علمی و فقهی حکومت ولی فقیه از دیدگاه ایشان مورد بررسی قرار گرفته است.

در ادامه حکومت ولی فقیه در زمان غیبت امام معصوم از دیدگاه آیت الله مشکینی به طور مفصل مورد مطالعه قرار گرفته است. 

مرجعیت و ولایت، اصول مرتبط با رهبری، مقام رهبری در اسلام، اهمیت اصول رهبری در اسلام، ولات مطلقه فقیه، منشأ ولایت امر در اسلام، به عنوان عمود خیمه دین، مجلس خبرگان هبری در قانون اساسی، از دیدگاه آیت الله مشکینی و نظر ایشان در مورد رهبری آیت الله خامنه ای (مدظله العالی)، اعتقاد عملی آقای مشکینی به ولایت فقیه، بررسی مصداقی حدیث معصوم در این رابطه و تبعیت از ولایت امر مسایل و موضوعاتی هستند که در بخش‌های مختلف فصل سوم مورد بحث قرار گرفته‌اند.

مسئله خصوصیات اخلاقی حضرت آیت الله مشکینی، موضوعی است که در فصل چهارم به ان پرداخته شده است.

آیت الله مشکینی به عموان یک فقیه، معلم اخلاق، مفسر قرآن، مدرس نستوه و برجسته حوزه علمیه قم، مدافع امام خمینی (ره) و مؤلف ده‌ها کتاب، از شخصیت و جایگاه خاصی برخوردار بود که علی رغم محدودیت‌ها، زندان و تبعیدهای مکرر توانست در دو قلمرو «اخلاق» و «سیاست» نقش تأثیر گذاری را در جریان انقلاب اسلامی و تبیین آن ایفا نماید و همواره چون زاهدی وارسته همواره زندگی و منش طلبگی خویش را حفظ کند.

برخی از خصوصیات و ویژگی‌های اخلاقی ایشان عبارتند از: ساده زیستی و زی طلبگی، تهجد و عبادت، معلم اخلاق بودن، توجه ویژه ایشان به ادعیه، شهامت، شجاعت و تواضع، زهد و تقوا، مردم داری و امانت داری، کم حرفی، صله رحم و دوری از غیبت، توجه به کار جمعی، حسن خلق، سعه صدر در برخورد با مخالفان، جوان گرایی، بخشش و گذشت رعایت اخلاق در خانواده ، احترام به مقام خانواده شهدا، اساتید و احترام به حقوق دیگران و...

از ویژگی‌های دیگر ایشان توجه به نظر دیگران و مسأله مشورت در امور و نظم و برنامه ریزی بسیار دقیقشان در زندگی است. آیت الله مشکینی در دریافت خمس از مردم و غذایی که غیر از خانه‌شان به دستش می‌رسید حساسیت خاصی داشت. یکی از نکاتی که درباره بی اعتنایی ایشان به دنیا و مقام‌های دنیوی باید مورد توجه قرار بگیرد این است که ایشان با این که سابقه تدریس شان از همه مراجع فعلی بیشتر بود و بعد از آیت الله گلپایگانی و آیت الله اراکی، انتظار خیلی از بزرگان حوزه این بود که ایشان رساله منتشر کنند و خودشان را د رمقام مرجعیت قرار دهند، اما چنین نکردند.

در فصل پنجم با عنوان فعالیت‌های اجتماعی، به فراخور نام فصل، فعالیت‌ها و اقدامات آیت الله مشکینی دراجتماع مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است و برای نیل به این منظور ابتدا موضوعاتی چون: اهمیت تبلیغ، توجه آیت الله مشکینی به محتوای منبر، سبک منبرهای ایشان و خوش بیان و خوش قریحه بودن آیت الله مشکینی مورد بحث قرار گرفته است.

از جمله فعالیت‌های اجتماعی حضرت آیت الله مشکینی، وحدت تقریب مذاهب، همکاری چشم گیر با مجله نور علم و تهیه مقاله و مطلب برای چاپ درمجله مذکور، توجه و رسیدگی به مناطق محروم و تأسیس مؤسسه الهادی پس از پیروزی انقلاب اسلامی را می‌توان نام برد.

در ششمین فصل اثر به بررسی فعالیت‌های سیاسی آیت الله مشکینی می‌رسیم. ایشان از اولین‌هایی بودند که به امام ملحق و پیروشان شدند و در این راستا سخنرانی‌ها و افشاگری‌های بسیاری علیه رژیم منحوس پهلوی داشتند و البته بازداشت شدن‌ها، شکنجه‌ها و تبعیدهای بسیاری را هم متحمل شدند.

اولین دستگیری آیت الله مشکینی توسط ساواک در تاریخ 20/12/42 صورت گرفته است. از دیگر اقدامات سیاسی که حضرت آیت الله مشکینی در آن فعالیت داشته‌اند می‌توان به: ایجاد اولین تشکل سیاسی- نظامی در حوزه علمیه قم، تشکیل جمعیت یازده نفره، برنامه ریزی سیاسی جلسات مذهبی، نامه سرگشاده جمعی از فضلای قم به هویدا، تلاش جهت بازگرداندن امام خمینی (ره) از تبعید ترکیه به ایران، امضای نامه اعلان مرجعیت امام خمینی (ره)، تبدیل تبعیدها به فرصت‌ها، بسیج سیاسی مردم در شهرستان ها و ... اشاره کرد.

در بخش انتهایی این فصل سیری در اسناد مبارزات آیت الله مشکینی انجام گرفته است. در کتاب «امام خمینی به روایت اسناد ساواک» که در 22 جلد توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) منتشر شده است، نیز اسنادی وجود دارد که نقش آیت الله مشکینی در آن برجسته است.

فصل هفتم به مسئولیت‌هایی که مرحوم آیت الله مشکینی در نظام مقدس جمهوری اسلامی داشته‌اند اشاراتی دارد که از جمله آنان می‌توان: حضور در اقدامات جهت تشکیل خبرگان قانون اساسی، مسئول گزینش و اعزام قضات، نماینده امام (ره) و عضو هیئت بررسی قانون نحوه واگذاری و احیای اراضی، روشنگری مردم در قضیه غائله حزب خلق مسلمان،شرکت در دوره اول، دوم و سوم مجلس خبرگان رهبری، دبیر کلی جامعه مدرسین، ریاست خبرگان رهبری، امامت جمعه قم و ... را نام برد.

سرانجام این فقیه زاهد و عالم مجاهدپس از تحمل دوران سخت بیماری در روز هشتم مرداد سال 1386 در بیمارستان بقیه الله اعظم (ع) تهران دعوت حق را لبیک گفت و به ملکوت اعلی پیوست. پیکر مطهرش ابتدا در تهران و در دانشگاه تهران در میان خیل عظیم دوست داران آن حضرت تشییع و سپس به قم انتقال داده شد و در اجتماع باشکوه مردم، علما و مراجع عظام تقلید تشییع و پس از اقامه نماز توسط آیت الله مکارم شیرازی در حرم حضرت معصومه (س) به خاک سپرده شد.

در ادامه فصل هشتم پیام تسلیت مقام معظم رهبری آیت الله العظمی خامنه‌ای (مدظله العالی) به مناسبت رحلت حضرت آیت الله مشکینی و پس از آن سخنان ایشان را در اولین دیدارشان با اعضای محترم مجلس خبرگان پس از رحلت آیت الله مشکینی، آورده شده است.

همچنین فصل نهم و آخرین فصل، با عنوان راویان، به بررسی اجمالی از زندگی رائیان این اثر از جمله آقایان: حجت الاسلام سلیمان حیدری، آیت الله شیخ محمد مؤمن، حجت الاسلام شیخ ابوذر بیدار، حجت الاسلام سید علی اکبر اجاق نژاد، آیت الله سید جعفر کریمی، آیت الله محمد یزدی، آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی، آیت الله رضا استادی و ... پرداخته است.

در بخشی از این فصل، تحت عنوان بهره‌ای از درس اخلاق آیت الله مشکینی 12 درس مختصرا گنجانده شده است. بخش‌های گاه شمار، اسناد و تصاویر، فهرست موضوعی اسناد، کتابنامه و نمایه آخرین مطالب مندرج در کتاب است.

چاپ اول (بهار1391) کتاب «زندگی و مبارزات آیت الله مشکینی» با تدوین علی درازی در 541 صفحه با شمارگان 2000 نسخه و با قیمت یک 190000 تومان از سوی انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی در تهران چاپ و منتشر شده است.

علاقه‌مندان برای تهیه این اثر می‌توانند با شماره تلفن‌های 22211194 تماس حاصل نمایند.