فریاد فرخی یزدی در صحن مجلس:

اوضاع شتر گاو پلنگ است!

در ۲۶ بهمن‌ماه ۱۳۰۸ صحن مجلس شورای ملی شاهد مشاجرات برخی از نمایندگان با یکدیگر بود. روزنامه اطلاعات در فردای آن روز و در سرمقاله خود با عنوان «مجلس دیشب»، این واقعه را این‌گونه روایت کرد:«دیشب تمام وقت مجلس صرف مذاکره در اطراف امور اقتصادی و بحران کنونی تجارت و لزوم توجه و اقدام نسبت به رفع و جلوگیری از وضعیت فعلی گردید. این اولین دفعه‌ای‌ است در دوره هفتم که آقایان نمایندگان نسبت به امور اقتصادی مملکت، این‌طور با حرارت ابراز علاقه می‌نمایند...اگر این وضعیت راکد و جامد تجارت که اکنون سرتاسر مملکت ما را گرفته در دنیا بود، ملاحظه می‌کردید که چه اعمال شدیدی تاکنون از طرف مجلس و دولت و عموم طبقات برای حل و رفع آن به عمل می‌آمد. باز هم جای خوشوقتی است که وضعیت عمومی تجارت مملکت صبر و بردباری آقایان نمایندگان محترم را درهم شکسته و متفقاً نسبت به مبارزه با این فقر اقتصادی و برطرف ساختن موانع، اظهارنظر و عقیده نموده و اقلاً دولت را دعوت می‌کنند که زودتر نظریات مصلحانه خود را به مجلس آورده، مورد شور و مطالعه قرار دهند...آقایان نمایندگان می‌دانند پیش‌آمدهای اخیری که نسبت به اوضاع اقتصاد مملکت رخ داده، کثرت واردات، قلت صادرات، از بین رفتن یک قسمت محصولات و مواد اولیه و تولیدیه مملکت، ترقیات فوق‌العاده که در اسعار[=ارزهای] خارجی پیدا شده، اینها همه عواملی است که عموم افراد مملکت را روز به روز بیچاره و بدبخت و مفلس خواهد ساخت، و اگر بدین منوال پیش رود چندی نخواهد گذشت که ما با یک وضعیت خطرناکی روبرو خواهیم شد...».

سند پیش رو، گزارشی از این جلسه مجلس است که سرتیپ محمدصادق کوپال، رئیس شهربانی کل کشور، با قید «فوری و محرمانه» به دفتر مخصوص رضاشاه فرستاده است:

وزارت داخله

اداره کل تشکیلات نظمیه

دائره کابینه

به تاریخ شب ۲۸ بهمن‌ماه ۱۳۰۸

نمره ۲۰۰۹

فوری و محرمانه است

ریاست محترم دفتر مخصوص شاهنشاهی

راپرت مذاکرات مجلس شورای ملی را که در شب ۲۷ ماه جاری واقع شده، ذیلاً زحمت می‌دهد:

مجلس در ساعت هشت و پنجاه دقیقه عصر روز ۲۶ تشکیل، پس از قرائت صورت مجلس قبل، جمعی از نمایندگان، [محمد] فرخی [یزدی]، [سیدرضا] فیروزآبادی، محمودرضا طلوع، [اسدآقا] زوار، [عبدالله] یاسائی، [علی] کازرونی، قبل از دستور اجازه نطق خواسته، وکلا همهمه نمودند که وارد دستور شویم. طلوع چندین مرتبه اظهار داشته و فریاد زد من مخالفم. وکلا نیز اظهار داشتند دستور، باید وارد دستور شد. طلوع اجازه خواسته مخالفت خود را اظهار نماید و پشت تریبون رفته بیان داشت «حقیقتاً وضعیت غریبی است، چند مرتبه اجازه خواسته صحبت کنم، اجازه ندادند و هم‌چنین رفقای من هم خواستند صحبت کنند، نمی‌گذارند. اگر حرف خود را در مجلس نگوییم، کجا بگوییم؟! مطابق قانون اساسی، ما در مقابل مجلس مسئولیم. رفقای من می‌خواهند بگویند فلان وزیر چه کارها می‌کند. ما بایستی حقایق را پشت تریبون بگوییم. ما را تا این اندازه خفه ننمایند.» زنگ مسلسل رئیس صدا می‌کرده. طلوع اظهار داشت «حال نمی‌گذارند صحبت کنم» و رفت به جای خود نشست و شروع به تغیّر نمود. رئیس خواست رأی بگیرد، طلوع بنای تمسخر را گذارده، و فرخی فریاد می‌زد «شتر گاو پلنگ است». زوار به مشارالیه جواب داده و تندی می‌نمود. فرخی اظهار کرده «وزیر فوائد عامه مردم را حبس می‌کند، خون مردم را می‌مکند، ملت تمام شد». جنجال و همهمه بین وکلا شروع شده، بین زوار و طلوع مشاجره گردیده، فرخی و طلوع به طور قهر از مجلس خارج شدند. رأی به ورود دستور گرفته شد، به اکثریت تصویب گردید. دستور مربوط به تأمین مدّعابه بود. یاسائی و دکتر [هادی] طاهری راجع به اقتصادیات مملکت مذاکره نمودند. [محمدهاشم] افسر و [خلیل] فهیمی اظهار داشتند در این موضوع هر قدر صحبت نماییم کم است و باید سه روز صحبت نماییم. بالاخره قرار شد از طرف مجلس، لایحه مربوط به اقتصادیات تهیه و تقدیم هیئت معظم دولت شود. جزو تماشاچیان مجلس، ده دوازده نفر زن و مرد روس از قبیل رئیس مدرسه شوروی و رئیس شیلات نیز در لژ اروپاییان حضور داشتند، و مجلس در ساعت ده و نیم عصر خاتمه یافت. متمنی است مراتب را به شرف عرض خاکپای جواهرآسای اقدس همایون شاهنشاهی ارواحنا فداه برسانند.

رئیس کل تشکیلات نظمیه - سرتیپ [محمدصادق] کوپال

 

****

 

بخشی از مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی مورخه ۲۷ بهمن‌ماه ۱۳۰۸:

دوره هفتم تقنییه

مذاکرات مجلس - جلسه ۱۰۰

جلسه لیله یکشنبه ۲۷ بهمن‌ماه ۱۳۰۸

مجلس ۸ ساعت و سه ربع بعدازظهر (مقارن سه ساعت از شب گذشته) به ریاست آقای [حسین] دادگر تشکیل گردید.

رئیس- آقای فیروزآبادی

فیروزآبادی- قبل از دستور

رئیس- آقای فرخی

فرخی- قبل از دستور

رئیس- آقای یاسائی

یاسائی- قبل از دستور

رئیس- آقای روحی

روحی- قبل از دستور

رئیس- آقای حیدری

حیدری- قبل از دستور

رئیس- آقای طلوع

طلوع- قبل از دستور

رئیس- آقای زوار

آقای زوار- قبل از دستور

رئیس- در صورت مجلس ایرادی نیست؟

آقا سیدیعقوب- بنده عرض دارم.

طلوع- بنده قبل از همه اجازه خواستم.

آقا سیدیعقوب- بگذارید بنده این حرفم را بزنم، راجع به صورت‌مجلس است.

رئیس- بفرمایید.

آقا سیدیعقوب- در ماده هفده قانون تأمین مدّعا‌به یک اشتباهی واقع شده که بنده برای اینکه در موقع قضاوت وزارت عدلیه اشتباهی نشود باید عرض کنم که کاملاً در صورت‌مجلس نوشته شود آقای وزیر عدلیه یک بیانی کردند، بعد در پشت تریبون که رفتند نسبت به آن جایی که عین مدّعی به تأمین ضامن نسبت به عین مدّعی‌به نباشد و ضامن مطلق باشد. جایی بود که تصدیق کردند که باید الزامی باشد و این هم از جهت تسهیلات نسبت به متداعیین بود. چون در اینجا بر سبیل مطلق نوشته شده است بنده به اضطراب اینکه شاید در موقع رجوع کردن قضات برایشان اشتباه شود، خواستم در اینجا توضیح داده شود که اشتباه نشود.

رئیس- دیگر در صورت‌مجلس نظری نیست؟

بعضی از نمایندگان- خیر

رئیس- صورت‌مجلس تصویب شد.

جمعی از نمایندگان- دستور

طلوع- بنده مخالفم

رئیس- منحصراً در خصوص عدم ورود دستور حرف بزنید.

طلوع- حقیقت وضعیت غریبی است. چند جلسه است بنده اجازه خواسته‌ام که عرایضی در مجلس بکنم، متأسفانه آقایان اجازه نمی‌دهند، و بعضی از آقایان دیگر، یعنی رفقای بنده، هم اجازه خواسته‌اند، باز هم مجلس اجازه نمی‌دهد. بنده تعجب می‌کنم، اگر ما نتوانیم در مجلس عرایض خود را بگوییم پس در کجا باید گفت. آقایان بالاخره اینجا مجلس شورای ملی است و ما مطابق قانون اساسی، همان قانون اساسی که بهای خون پاک جوانان ایران است، در مقابل ملت، در پیشگاه ملت، مسئول هستیم. باید حقایق قضایا را عرض کنیم (فرخی ـ صحیح است) بنده چند روز است می‌خواهم بگویم فلان وزیر حق ندارد با اراده شخصی…(صدای زنگ)

رئیس- فقط در همین قسمت برای عدم ورود در دستور حرف بزنید.

طلوع- استدعا می‌کنم بگذارید ما حقایق قضایا را در مجلس عرض کنیم و تا این اندازه ما را خفه نکنید (صدای زنگ رئیس) خب حالا که اجازه نمی‌دهند حرفی نداریم.

رئیس- رأی می‌گیریم به ورود در دستور، آقایان موافقین قیام فرمایند.(اکثراً قیام نمودند)

رئیس- تصویب شد.

فرخی- اوضاع شتر گاو پلنگ است اینجا.

زوار- مزخرف نگو! اکثریت در همه‌جا حاکم است (صدای زنگ ممتد)

رئیس- آقایان را دعوت می‌کنم به اینکه از نزاکت و حسن‌رفتار منحرف نشوند.

فرخی- چرا نمی‌گذارید حقایق گفته شود؟ وزیر فوائد عامه، آدم حبس می‌کند. چرا حق ملت را تضییع می‌کنید و مانع می‌شوید حقایق گفته شود. این چه مشروطه است (با حرارت) ملت از میان رفت. ما به نام ملت می‌خواهیم صحبت کنیم…

یکی از نمایندگان- سؤال کنید، چه مانعی دارد؟

نماینده دیگر- استیضاح کنید. این حرف‌‌ها کدام است.

فرخی- (در حین خروج از مجلس) سؤال می‌کنیم، برای جواب حاضر نمی‌شوید.

(همهمه نمایندگان)...

روزنامه اطلاعات؛ ۲۷ بهمن‌ماه ۱۳۰۸

روزنامه اطلاعات؛ ۲۷ بهمن‌ماه ۱۳۰۸

مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی مورخه ۲۶ بهمن‌ماه ۱۳۰۸