حزب توده در دوران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران

روز 4 بهمن 1371 روزنامه ها به نقل از نورالدین کیانوری دبیر اول حزب منحله توده نوشتند «حزب توده اشتباهات بزرگی را مرتکب شده است ولی برخی اشتباهات، اصلاً از ما نبود بلکه سیاست‌هایی بود که شوروی به ما تحمیل می‌کرد.»
فعالیت حزب توده را در نظام جمهوری اسلامی ایران می‌توان به چهار دوره تقسیم کرد:
1 -  دوره انتقال‌: که نخستین ماههای پس از پیروزی انقلاب را دربرمی‌گیرد و طی آن، رهبری حزب توده با تمهیداتی به داخل کشور منتقل می‌شود و سازمان خود را برپا می‌دارد.
2 -  دوره تجدید سازمان: که بطور عمده سال 1358 را در بر می‌گیرد و فعالیت تشکیلاتی رهبری حزب توده معطوف به جذب گروه‌ها و محفل‌ها و افراد توده‌ای و متشکل ساختن آنها در چارچوب سازمان‌های «علنی» و «مخفی» است.
3 - دوره تثبیت: که سالهای 1360-1359 را دربرمی‌گیرد و اوج فعالیت حزب توده محسوب می‌شود. در این دوره حزب توده توانسته سازمان «علنی» و تشکیلات مخفی‌- نظامی خود را منسجم سازد و فعالیت‌های سیاسی و تبلیغاتی و اطلاعاتی خویش را سامان بخشد.
در این دوره حزب توده با تبلیغات وسیع می‌کوشد تا خود را حامی «استراتژیک»! خط امام معرفی کند و با موضع‌گیری در مقابل «حزب دمکرات کردستان»، دولت لیبرالی مهندس بازرگان، حمایت از اشغال لانه جاسوسی توسط «دانشجویان مسلمان پیرو خط امام»، ادعای مشارکت در دفاع مقدس، مقابله تبلیغاتی با خط بنی‌صدر و حتی ارائه برخی اطلاعات به نهادهای انقلابی علیه ضد انقلاب راست و چپ افراطی و مائوئیسم سعی می‌کند تا جای پای خویش را در جامعه تحکیم بخشد. در این دوره، حزب توده نهایت تلاش را برای دریافت پروانه فعالیت قانونی از وزارت کشور مبذول می‌دارد و این در حالی است که در اوج فعالیت پنهانی خود برای سازماندهی تشکیلات مخفی- نظامی و ارتباطات جاسوسی است!
اقدامات ناچیز و فرصت‌طلبانه حزب توده در ارائه برخی اطلاعات پیرامون کودتای نافرجام «نوژه»، حزب توده را سخت مغرور می‌سازد و کیانوری مکرراً مدعی «کشف کودتا» توسط حزب می‌گردد و توده‌ای‌ها به شدت به اشاعة این شایعه می‌پردازند. در چنین جوّ آکنده از غرور است که پلنوم هفدهم کمیته مرکزی در فروردین 1360 در تهران برگزار می‌شود.
4 - دوره فروپاشی: که سالهای 1362-1361 را دربرمی‌گیرد. در این دوره بر اثر پیگیری نهادهای اطلاعاتی جمهوری اسلامی ایران، اسرار توسعه شبکه مخفی نظامی حزب توده و ارتباطات جاسوسی آن با کا. گ. ب کشف می‌شود و حزب آماج کنترل‌ها و هشدارهای اطلاعاتی‌- عملیاتی قرار می‌گیرد.
 رهبری حزب به شدت به تدارکات دفاعی در ابعاد اطلاعاتی‌- سیاسی و تبلیغاتی می‌پردازد و می‌کوشد تا خود را از زیر ضربه خارج کند. از جمله در نیمه سال 1361 به قطع ارتباط مستقیم با شبکه کا. گ. ب. دست می‌زند و ارتباطات تشکیلات مخفی‌- نظامی را پیچیده‌تر و مستورتر می‌سازد. معهذا، با پیگیری و هشیاری نهادهای اطلاعاتی این اقدامات خنثی شده و در تاریخ 17 بهمن 1361 اولین گروه از رهبران و کادرهای درجه اول حزب دستگیر می‌شوند.
بالاخره، در تاریخ 6/2/1362 در عملیات «امیرالمؤمنین علی (ع)» که در شب میلاد مولای متقیان انجام گرفت، سازمان‌های علنی و مخفی حزب توده فرو می‌ریزد و در پی آن با اطلاعیه‌ دادستانی کل انقلاب اسلامی انحلال آن اعلام می‌گردد.