کرسی نمونه ای از :

وسایل گرمایشی در خانه های قدیم ایرانیان

در عکسی که مشاهده می کنید آنتوان سوروگین پر‌کارترین عکاس دوران قاجار و پدر عکاسی اجتماعی ایران، عکسی از دو زن ایرانی نشسته زیر کرسی در زمان قاجار وجود دارد که از پیوند عمیق این وسیله با جامعه حکایت می‌کند.

یکی از وسایل متداول برای گرمی بخشیدن به محیط اتاق در خانه های ایرانیان در قدیم  کرسی بود.جعفر شهری پژوهشگر معاصر،این وسیله گرم‌کننده را بدین‌گونه شرح میدهد: «چهارپایه بزرگی از چوب و سطوح مختلف از یک ذرع در یک ذرع تا زیادتر و در بعضی درشکل مستطیل باسه وجب بلندی که لحاف به اندازه پوشش از ابعاد چهار در چهار تا هفت درهفت و کمتر و زیادتر به روی آن انداخته با جاجیم و چادر شب سفید آن را پوشانده مزین می‌ساختند و به تناسب کوچکی و بزرگی کرسی مجمعه‌ای مسی برای قرار دادن چراغ یاسماور و مثل آن رویش گذاشته، اطرافش راپشتی یا رختخواب نهاده به زیرش می‌رفتند.» 

برای گرم کردن کرسی یک منقل زیر آن قرار می‌گرفت که حرارت  آن را تأمین می‌کند. آماده کردن منقل به‌طور سنتی روش مخصوص به خود را داشت؛ ابتدا ته و درز‌های منقلی را با گچ خیس کرده کاملاً می‌پوشاندند. سپس داخل آن را خاکستر الک کرده می‌ریختند و وسط خاکستر‌ها را گود کرده، خاکه زغال ریخته، آتش زغال می‌گذاشتند و باد می‌زدند تا آتش زغال به خاکه زغال‌ها برسد. سپس به آهستگی و ملایمت روی آن را با کفگیر خاکستر داده، خاکستر‌های دور منقل را به دور خاکه‌ها و آتش رو برگردانده، فشرده و صاف می‌کردند. سپس منقل را برای از بین رفتن بوی زغال مدتی در فضای آزاد باقی گذاشته و سپس زیر کرسی قرار می‌دادند. البته هر چند ساعت یکبار یک لایه از خاکستر روی آن را پس زده، آتشش را تند می‌کردند. این روش آتش کردن مخصوص اولین منقلی بود که زیر کرسی قرار داده می‌شد. از اینجا به بعد، هربار منقل را «خاکه رو خاکه» می‌کردند.

 به این ترتیب که آتش باقیمانده ته منقل را با خاک‌انداز برداشته، خاکه تازه در منقل ریخته، آتش را مجدداً رویش می‌ریختند و خاکستر می‌دادند، که بیشتر زنان وظیفه چنین کاری را داشتند. البته یک روش دیگر نیز برای تهیه آتش گلوله‌ای بود که از خاکه زغال تهیه می‌شد.

به این ترتیب که در تابستان خاکه زغال‌ها را در طشت آبی می‌ریختند، شن‌های آن که ته‌نشین می‌شد، زغال‌های روی آب مانده را جمع می‌کردند و با دست به شکل گلوله‌هایی سفت و فشرده مانند کوفته برنجی درآورده و در آفتاب خشک می‌کردند.

 سپس در زمستان دو، سه تا از این گلوله‌ها را در اولین آتش در ته منقل گذاشته، رویش را خاکه و آتش می‌دادند و باقی مراحل به شکل مذکور اجرا می‌شد. در این میان جدای از منقل برای گرم کردن کرسی از «چاله کرسی» نیز استفاده می‌شد که بیشتر در میان خانواده‌های بی‌بضاعت که توانایی تهیه منقل را نداشتند مرسوم بود، که البته شرط آن هم داشتن اتاقی بود که «زیر پر» باشد و بتوان در آن چاله‌ای کند. این چاله را در محل مورد نظر می‌کندند، دورش را گچ کشیده و صاف می‌کردند و آتش را در آن درست کرده، کرسی را رویش برمی‌گرداندند.