نقش علامه طباطبایی در پرآوازه‌ترین اثر 50 سال اخیر درباره زنان

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، پیش‌همایش «زن در اندیشه علامه طباطبایی» امروز سوم اردیبهشت از سوی دانشگاه الزهرا (س) و با همکاری دبیرخانه همایش بین‌المللی اندیشه‌های علامه طباطبایی در تفسیر المیزان در دانشگاه الزهرا برگزار شد.
 
حجت‌الاسلام‌ محمدرضا زیبایی‌نژاد، رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده حوزه علمیه با اشاره به شخصیت علامه طباطبایی و کتاب «تفسیر المیزان» گفت: اگر علامه طباطبایی را برجسته‌ترین شخصیت علمی جهان تشیع در قرن بیستم بنامیم سخن به گزاف نگفته‌ایم.

وی با بیان اینکه برجستگی این عالم فرزانه مرهون چند ویژگی است ادامه داد: نخستین ویژگی ایشان روزآمدی است؛ رفتار علمی علامه طباطبایی در تفسیر المیزان عکس‌العملی حکیمانه در مقابل نیاز جامعه علمی بوده است. در دهه 1320 که افکار حزب توده از سوی تقی ارانی به گفتمان مسلط در جامعه روشنفکری تبدیل می‌شد، واکنش علامه در تشکیل حلقه مباحثاتی «اصول فلسفه و روش رئالیسم» که منجر به انتشار کتابی به همین نام شد، مجتمع اسلامی را تا حدود زیادی بیمه کرد. 

 وی با تاکید بر اینکه این روزآمدی را در آثار بعدی این اندیشمند، به‌ویژه در تفسیر المیزان نیز می‌توان مشاهده

کرد افزود: کافی است دانشوران، تفسیر المیزان را پیش روی خود بگشایند تا به دریایی ژرف از دانش وارد شوند. به ویژه در بخش‌هایی که تحت عنوان «بیان» به مخاطب ارائه می‌شود تلاطم علمی علامه طباطبایی را می‌توان مشاهده کرد.

زیبایی نژاد، تفکر اجتماعی را سومین ویژگی علامه طباطبایی دانست و گفت: برخی علامه طباطبایی را نخستین متفکر اجتماعی مسلمان پس از ابن ‌خلدون می‌دانند، به طوری که اندیشه اجتماعی این متفکر را در تفسیر آیه 200 سوره آل‌عمران و در ضمن آیات متعدد دیگر می‌توان مشاهده کرد. 

وی از جریان‌سازی علمی وی به عنوان چهارمین ویژگی نام برد و افزود: از توفیقات علامه طباطبایی آن است که مباحث کلیدی خود را در حلقه‌ای از فضلا و دانشوران به بحث گذاشته و سپس منتشر کرده است. در زمان ما فرزانگان پرشماری ازجمله آیت‌الله مطهری، آیت‌الله جوادی آملی و آیت‌‌الله مصباح یزدی که هریک نیز اثر یا آثاری در مباحث زنان از خود به یادگار گذاشته‌اند، به بهره‌گیری از دیدگاه علامه مفتخرند.
 
وی تاکید کرد: پرآوازه‌ترین اثر 50 سال اخیر در مباحث زنان «نظام حقوق زن در اسلام» است که می‌توان آن را به گونه‌ای بازسازی دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان دانست.

به گفته رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده حوزه علمیه، اگرچه جامعه علمی شیعه همواره از سوی مخالفان متهم به نداشتن آثاری درخور در قرآن‌پژوهی و تفسیر بوده است اما به جرأت می‌توان گفت که دو تفسیر مجمع‌البیان (اثر ثقه‌الاسلام طبْرِسی) و المیزان فی تفسیر القرآن از بهترین تفاسیر اسلامی در طول اعصار بوده است. وی در همین باره توضیح داد: روش علامه طباطبایی گرچه تفسیر قرآن به قرآن است، اما هیچ‌گاه خود را بی‌نیاز از مراجعه به روایات نمی‌داند تا آنجا که مخاطب احساس می‌کند علامه طباطبایی بدون توجه به متون روایی به فهم قرآن نمی‌پردازد.

این استاد حوزه و دانشگاه درباره طرح مباحث زنان در کتاب تفسیر المیزان گفت: مباحث علامه طباطبایی درباره شخصیت، جایگاه اجتماعی و حقوق و مسئولیت‌های زن را در ذیل آیات مختلف می‌توان پی‌گرفت اما مهم‌ترین مباحث را در ذیل آیه 228 سوره بقره، آیه 2 و 34 سوره نساء و آیه 18 سوره زُخرُف مشاهده می‌کنیم. برخی مباحث نیز در ذیل آیات ارث، آیات ازدواج و آیات طلاق بیان شده‌اند. 

وی یادآور شد: حجم مباحث مطرح‌شده المیزان درباره زن و خانواده به حدی است که توضیحات بیانی المیزان در این باره که در قالب کتابی مستقل به نام «زن در قرآن» منتشر شده به 650 صفحه بالغ می‌شود.

رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده حوزه علمیه همچنین گفت: در عین حال مراجعه به کتاب «زن در قرآن» به دو دلیل پژوهشگر را از مراجعه به متن عربی المیزان بی‌نیاز نمی‌کند: اول این‌که درباره «زن در قرآن» تنها مباحثی را آورده که تحت عنوان «بیان» در المیزان آمده است و مباحث مطرح‌شده در توضیح آیات به این کتاب منتقل نشده است. دوم این‌که برخی عبارات ترجمه، نارسایی دارند.
 
وی با تأکید بر اینکه برای فهم دقیق دیدگاه علامه طباطبایی لازم است مبانی ایشان را شناخت، افزود: منظور از مبانی، مباحثی غیرجنسیتی است که پیش فرض فهم یا قبول مباحث ایشان درباره زنان است. 

به گفته زیبایی‌نژاد،هدفمندی و حکیمانه بودن خلقت؛ هماهنگی تکوین و تشریع یا به عبارت دیگر هماهنگی حقوق زن و مرد با فطرت آنان، نظام‌مندی حقوق و ضرورت فهم نظام‌مند (و شبکه‌ای) حقوق زن و مرد؛ پرهیز از حقوق‌زدگی و ضرورت پیوند میان حقوق و اخلاق (به‌ویژه در روابط خانوادگی)؛ عدالت به معنای رعایت تناسب میان تکوین و تشریع، میان جایگاه‌ها، کارکردها و حقوق؛ ضرورت اتخاذ نظام تربیتی مناسب با اهداف دین و اختیار ویژه حاکم اسلامی در حوزه مباحات از جمله این مباحث است.

این استاد حوزه و دانشگاه تاکید کرد: براساس این مبانی است که علامه طباطبایی مباحث جنسیتی مورد نظر را صورت‌بندی می‌کند. 

وی با بیان اینکه علامه طباطبایی بر این باور است که منشأ اصلی فرودستی زنان «ظلم» مردان به آنها بوده است گفت: در اینجا آیت‌الله مطهری بر استاد خویش خرده می‌گیرد و این دیدگاه را تقویت می‌کند که علت اصلی فرودستی زنان جهالت است نه ظلم. نتیجه این اختلاف دیدگاه در برنامه‌های اصلاحی دیده می‌شود. به نظر مطهری راه از میان برداشتن فرودستی زنان، انقلاب سفید (رفع جهالت یا اصلاح نظام تربیتی) است نه انقلاب سرخ و محال است که بتوان زن و مرد را به مثابه دو طبقه در مقابل یکدیگر صف‌بندی کرد. 
مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) «همایش بین‌المللی اندیشه‌های علامه طباطبایی در تفسیر المیزان» را از تاریخ بیست و دوم تا بیست و چهارم آبان ماه سال جاری با همکاری مراکز حوزوی و دانشگاهی داخل و خارج از کشور برگزار می‌کند.