مادران سردشتی تا سال‌ها بعد از بمباران شیمیایی بچه‌های بیمار به دنیا می‌آورند

مستند «سپیده‌دمی که بوی لیمو می‌داد» با موضوع بمباران شیمیایی سردشت در جنگ تحمیلی در برنامه این هفته پخش مستند خانه هنرمندان ایران به نمایش درآمد و پس از آن کارگردان فیلم به ارائه توضیحاتی درباره اثر خود پرداخت.

بی‌زارگیتی در آغاز جلسه نقد و بررسی فیلم،گفت: «آنچه شما در این فیلم می‌بینید، یک‌هزارم از تصاویری است که من به‌عنوان مستندساز از نزدیک با آنها مواجه بودم. از آنجا که قصد داشتم فیلم مؤثری بسازم و مرز بین تأثیرگذاری و سانتیمانتالیزم و برانگیختن اشک و آه، مرز خیلی باریکی است، واقعاً با قساوت تمام بسیاری از راش‌های کار را دور ریختم تا در لحظاتی تصویر کات بخورد و تأثیر خودش را بگذارد. در بعضی موارد هم وارد حریم شخصی آدم‌ها می‌شدم و اخلاق حکم می‌کرد حتی اگر تصاویری دارم که قضیه را جذاب‌تر می‌کند و تماشاگر را بیشتر به‌دنبال خود می‌کشاند، از آنها استفاده نکنم تا فاصله بین خاطره‌نگاری و حریم شخصی رعایت بشود».

این مستندساز در ادامه گفت: «در ساخت آثار مستند، زیاد به سوژه فکر نمی‌کنم. موضوع جنگ دغدغه من است. نمی‌دانم چقدر این سوژه می‌تواند جذاب باشد برای تماشاگران اما فکر می‌کردم باید کاری در این رابطه انجام بدهم و این کار به‌سختی هم میسر شد، چون پشت صحنه این فیلم، بسیار جذاب‌تر از خود فیلم بود. البته معتقدم این فیلم درباره جنگ و توپ و تانک نیست، بلکه در مورد زندگی پس از جنگ است. همه می‌دانند وقتی گفته بشود «بمباران شیمیایی سردشت»، یعنی اتفاقی در دل جنگ هشت ساله».

وی همچنین در رابطه با تحقیقات پزشکی فیلم بیان کرد: «مد نظرم بود که از چند پزشک و نظر کارشناسی آنها در مورد زنان شیمیایی‌شده‌ای که در فیلم می‌بینید، استفاده کنم و اتفاقاً ساعت‌ها هم از دو پزشک متخصص تصویر گرفتیم اما هرچه سعی کردم حرف‌های آنها را در دل فیلم بگنجانم، دیدم به ساحت فیلم که یک زندگی روزمره و روان در بعد از جنگ است، نمی‌خورَد. بنابراین در دل فیلم آدم‌ها خودشان می‌گویند که از عوارض این بمب‌ها، آن است که مادران تا سال‌ها بچه‌های بیمار به دنیا می‌آورند. یکی از زنان فیلم می‌گوید: خیلی از بچه‌های اینجا تنگی نفس دارند یا به سرطان مبتلا می‌شوند و به‌شکل‌های مختلف تا چند نسل ادامه پیدا می‌کند. بسیاری از زنان در آن محل، مجبورند سقط جنین کنند. زنان سردشتی نمی‌توانند باردار بشوند. شاید آنجا نتوان گفت این زن دچار عارضه شیمیایی است اما ژن معیوب او فعال و دچار جهش ژنتیکی شده. ماجرای فیلم در این قسمت‌ها وارد مباحث علمی می‌شد و من فکر کردم خودِ فیلم به‌حد کفایت، طرحِ موضوع می‌کند. در این فیلم سعی کردم همواره از شعار مستقیم‌گویی پرهیز کنم، ولی در لایه‌های پنهان فیلم به این موارد اشاره می‌شود».

بی‌زارگیتی ابراز داشت: «ابعاد فاجعه آن بمباران آن‌قدر زیاد بود که اصلاً تفاوتی در مرد و زن وجود ندارد، ولی من سعی کردم از ابتدا رویکرد خودم را در فیلم مشخص کنم. من موضوع سردشت را انتخاب کردم، چون موضوعی است که کمتر از آن صحبت شده و به آن پرداخته‌اند. احساس کردم هر موقع صحبتی از مصدوم شیمیایی و جانباز به میان می‌آید، در واقع پیش از هرچیز، تصاویری از مردان در ذهن نقش می‌بندد که در جای خود تکان‌دهنده است اما این زن‌ها خیلی در حاشیه و تک‌افتاده‌تر بودند، گویا بیشتر فراموش شده بودند و دوست داشتم کاری بکنم علیه این فراموشی. هیچ‌کس نمی‌دانست در انزوای تنگ آن خانه‌ها برای این زن‌ها چه اتفاقاتی می‌افتد. از این جهت موضوع را به‌سمت زنان بردم تا بتوانم آلام و رنج‌های زن‌های سردشت را بیشتر مطرح کنم و نشان بدهم، طبیعی است که فیلم رویکردی زنانه دارد و من دیگر به‌سراغ مردها نرفتم».

کارگردان «سپیده‌دمی...» درباره مدت‌زمان تولید این فیلم گفت: «بعد از این‌که با موضوع فیلم درگیر شدم، چون دوست داشتم فیلمی در مورد جنگ بسازم و سردشت را انتخاب کردم و تحقیقات اولیه را انجام دادم، زمانی که به‌سمت سردشت حرکت کردم، تیرماه سال 89 بود. می‌دانید که روز هفتم تیر، سالروز بمباران شیمیایی سردشت است. حدود ده روز برای تحقیقات میدانی و بومی و شناسایی و عکاسی از آن منطقه رفتم. با انجمن مصدومین شیمیایی سردشت آشنا شدم و چند نفر راهنما پیدا کردم. هفتاد و پنج پرونده را بررسی کردم که از میان آنها بیست و پنج مورد انتخاب شد. بعد خانه به خانه رفتم و پای دردِدل‌های‌شان نشستم و عکاسی کردم و دو سال بعد، وقتی که فیلم‌نامه را آماده کردم، برای فیلم‌برداری رفتم. البته شصت درصد فیلم‌نامه من، شب فیلم‌برداری تغییر کرد، چون همسر زنی که ستون اصلی فیلم من بر اساس زندگی او بود، اجازه نداد از همسرش تصویربرداری کنیم. دو نفر دیگر هم خیلی وضعیت جسمی و روحی بدی داشتند و توان همراهی نداشتند. دوباره افرادی را که از تحقیق اولیه به آنها رسیده بودم، چیدم و کار شروع شد، در مجموع بین دو تا سه سال درگیر ساخت این فیلم بودیم».

در پایان این جلسه، بی‌زارگیتی به پرسش‌های مخاطبانِ حاضر در سالن پاسخ داد.

این فیلم به زندگی پنج زن که در بمباران شیمیایی سردشت شیمیایی شده‌اند، اختصاص دارد. بمباران شیمیایی سردشت، بزرگ‌ترین بمباران شیمیایی شهری جهان بعد از جنگ جهانی اول به شمار می‌آید.