سهم حجت الاسلام کافی در انقلاب اسلامی

مرحوم حجت الاسلام شیخ احمد (ضیافتی) کافی (خراسانی، فرزند محمد و متولد اول خرداد 1315 ش) از چهره های تأثیرگذار در جامعه دینی ایران طی سالهای 40 تا 30 تیرماه 1357 که درگذشت، بود. وی در تمام این سالها با منبرهای گرم خود تلاش می کرد تا اخلاقیات اسلامی را با زبان عامه و در حد معلومات مذهبی خود که از وی یک منبری متنفذ ساخته بود، میان مردم رواج دهد. طبعا به دلیل شرایط فسادآمیز آن روزگار، مجبور به اعتراض به وضع موجود بود و این چیزی بود که سبب می شد تا سخنرانی های وی صبغه سیاسی پیدا کند و با مقامات دولتی و امنیتی رژیم پهلوی درگیر شود.

به علاوه مرحوم کافی از طلاب مشهدی و از مریدان آیت الله میلانی بود. به همین دلیل او از بدو جوانی و در جریانات سالهای 41 – 43 با اخلاق انقلابی بزرگ شده بود و نمی توانست از آن وضعیت فاصله بگیرد.

به یاد داریم که در سالهای نخست انقلاب گهگاه به وی طعنه هایی زده می شد و از این که او مردم را سرگرم کرده و با جدیت به مسائل انقلابی نمی پردازد مخالفت هایی می شد.

اما امروز که اسناد وی منتشر شده است بدون تردید می توان او را یک شخصیت تأثیر گذار در میان توده های مردم دانست که به عشق مذهب و صدای زیبای او و به عشق امام زمان (ع) در مهدیه او و پای منبرهای او در شهرهای مختلف حضور می یافتند و تحت تأثیر کنایه ها و اشاره های وی در مخالفت با وضعیت حاکم بر ایران قرار می گرفتند.

نکته ای باید تذکر داد این که از سال 1350 به این طرف او هم تا اندازه ای تحت تأثیر مسائلی که در باره حسینیه ارشاد و گرایش های خاص مذهبی این دوره پدید آمد، به جدال با برخی از جریان های روشنفکری مذهبی و در عین حال سیاسی زمان روی آورد. این در حالی بود که او تا پیش از آن و حتی پس از آن، جزو چهره های حساسی بود که ساواک سخت مراقب او بوده و از گزارش هایی که در باره وی داده شده این حساسیت به خوبی آشکار و روشن است.#

در گزارشی که در باره آقای لنکرانی نوشتم اشاره کردم که در حوالی سال 49 و 50 انقلابیون روحانی دو دسته شدند. دسته ای بر سر موضع انقلابیگری ماندند و دسته ای از ترس از دست دادن عقاید شیعی و ولایتی که آنها را منتسب به برخی از افراد انقلابی می دیدند، راه خود را به سمت دیگری چرخاندند. به نظرم در رأس این چهره ها آیت الله میلانی و افراد وابسته به او قرار داشتند که یکی هم، همین مرحوم کافی بود.

با این همه، او درگیر رفت و آمد شدید مردم بود و در مقامی که قرا ر داشت، یعنی در حضور چند هزار نفر که به طور معمول پای منبر او بودند الزاما می بایست رویه خود را در انتقاد از وضعیت موجود ادامه می داد. به طور قطع این کار ساده ای نبود. خشونت شدید ساواک و شهربانی و مزاحمت های مکرری که برای او پدید آمد و از جمله تبعید یکساله اش به ایلام در سال 54 نشانگر آن است که او روی مواضع خود ایستادگی کرده است.

در اینجا بر اساس اسناد چاپ شده در کتاب «واعظ شهیر حجت الاسلام حاج شیخ احمد کافی» تلاش می کنیم تا مروری بر زندگی سیاسی مرحوم کافی و چگونگی تأثیرگذاری وی را در ایران پیش از انقلاب اما در آستانه انقلاب نشان دهیم.

به طور کلی باید گفت: مرحوم کافی که طی سالهای 33 – 38 در نجف درس خوانده بود در این سال برای تبلیغ به مشهد بازگشته، به سرعت به سراغ منبر رفت و با صدای گرمی که داشت، تا پایان زندگی خود، همیشه جمعیت انبوهی را پای منبر خود میخکوب می کرد. علاوه بر آن خدمات دینی – عمرانی وی در مسجد سازی و مهدیه سازی چندان گسترده بود که توان گفت از این طریق هم تأثیری قابل ملاحظه داشت. شاید مهدیه تهران یک استثناء در مراکز مذهبی آن روزگاربه لحاظ کثرت جمعیتی باشد که در آنجا اجتماع می کردند. متعاقب آن دهها مهدیه دیگر در شهرهای مختلف ساخته شد.

مروری بر اسنادی که ساواک در پرونده مرحوم کافی نگهداری کرده است، وی از چهره های مبارز دهه چهل به حساب آمده و در این باره شواهد و مطالب فراوانی وجود دارد. هرچه کار او مردمی تر می شد ساواک بیشتر مراقبت می کرد اما در عین حال، او هم الزاما برای حفظ جمعیت در پای منبر خود و تعطیل نشدن آن و یا مهدیه مجبور به مراعات بیشتر بود.#

نخستین گزارش در باره او از اسفند 41 است که در منزل آیت الله قمی در مشهد منبر رفته و حرف های بودار زده و این که دولت به برخی از رؤسای هیآت مذهبی پول داده تا به نفع دولت شعار دهند و این که او در این باره با یکی از آنها برخورد کرده است.

گزارش دیگر از دوم فروردین است که کافی روی منبر گفته است: تو چرا – یعنی ای پادشاه – اختیار خودت را به دست اجنبی داده ای (ص 4). روز بعد هم روی منبر در منزل آیت الله میلانی گفته است: روحانیت با قرآن جلو می رود و با دولت اجانب پرست می جنگد و ایستادگی می کند (ص 5). گزارش دیگر حکایت از آن دارد که در همان سخنرانی وی شاه را به منصور و ابرهه تشبیه کرده و از قیام زید بن علی ستایش نموده است (ص 6).

ویژگی عمده مرحوم کافی از همان آغاز، سخن گفتن به زبان عامیانه برای توده های مردم بود. در واقع مخاطبان او از افراد عامی بودند و به همین مناسبت خواسته یا ناخواسته موضوعات انتخابی و استدلالهای او هم در حد همان مخاطبان بود. بحث ها عبارت از ریش تراشی، مشروب خواری، قمار بازی و از این قبیل احکام شرعی بود که او مرتب روی آنها تأکید می کرد. «قطار تهران – مشهد که زوار امام رضا را می آورد در رستورانش آبجو، شراب، عرق و ویسکی است» (ص 17). «از کار به جای این که برود با خانواده اش خوش باشد می رود پیش موسیو، آبجو می خورد. به جای آبجو اگر خود جو را بخورید و مثل خر عرعر کنید که بهتر است » (ص 302).

به دنبال شدت گرفتن برخی از انتقادهای اجتماعی او به دولت، ساواک به وی تذکر داد و بنا به گزارشی که مربوط به آبان 42 است این تذکر اثر کرده و سخنران او عادی گردید (ص 14).

با این حال، این برای چند روز بوده و با بالا گرفتن بحث سربازی طلبه ها و نیز دستگیری ها و اعتراض وی و گفتن این که «شاگردهای مکتب اسلام را از مردم گرفته و زندان انداخته» او را دستگیر و بازجویی کردند (ص 20 – 24). گویا خیلی سریع آزاد شده است.#

این زمان سخنرانی های روحانیون اغلب با کنایه واشاره به رژیم همراه بود، اما مرحوم کافی به دلیل نفوذ کلام و نیز سخنرانی هایش در منازل آیات میلانی و قمی در شمار افرادی بود که ساواک روی آنان تأمل داشت. به همین دلیل در چهارم اسفند 43 بار دیگر دستگیر شد. در باره اتهامات وی گفته شده بود که در منبر گفته است «حکومت ظالم با جگرگوشه های زهرا چه می کند». همچنین «آیت الله خمینی را نایب امام زمان معرفی و او را در زندان و مظلوم معرفی و مرتبا دعا و صلوات برای خمینی می فرستد». (ص 42 – 43). تا این زمان وی جمعا دو بار دستگیر شده و بار دوم به دو ماه حبس تأدیبی محکوم گردید (ص 55). بعدها کافی چند بار روی منبر گفت که به خاطر رطوبت زندان رماتیسم گرفته است (ص 70). یکبار هم گفت: جای همه شما خالی، زندان قزل قلعه، خدا کند که همه شما را بدانجا ببرند به شرط آن که برای دین باشد نه جرم هروئین و تریاک (ص 189) و باز از نمناکی آنجا سخن به میان آورد و گفت که شش ماه در زندان بوده است (ص 190).

بعداز تبعید امام به ترکیه اوضاع تا حدی فروکش کرده و از سخنرانی های مرحوم کافی نیز گزارشی منعکس نشده است. آنچه هست انتقادات وی نسبت به فساد اخلاقی حاکم بر جامعه است که در چند گزارش از آنها یاد شده است «بعضی وقت ها که می خواهند صدای مردم در نیاید چهار کلمه قرآن با قرائت پخش می شود و بعد از قرآن خانم دلکش شروع به خواندن می کند». (ص 53). وی برای مدتی در اواخر سال 44 در زندان بود.

پس از این سخنرانی پیشگفته باز ساواک به وی تذکر داد که از گفتن این قبیل مطالب روی منبر خودداری ورزد. اما نباید تأثیر کرده باشد زیرا در سخنرانی خود در دی ماه 45 گفت: «این هارون ها و مأمون ها چقدر فرزندان فاطمه را اذیت و آزار کرده اند.» (ص 58). وی بر اساس گزارش ساواک، در سال 45 چند تصویر از امام خمینی در منزلش بوده و در جلسه ای که با برخی از افراد هیآت داشته گفته است که می بایست بر اساس رساله ایشان برای مردم مسأله گفت (ص 66). این زمان وی مرتب در مسجد امین الدوله تهران منبر می رفته و به عنوان یکی از وعاظ ناراحت و مخالف برای ساواک شناخت شده بوده است (ص 66). وی در سخنرانی 3 فروردین 46 خطاب به مردم گفته است: «از دین تان دفاع کنید از اسلام وقرآن و امام زمان و علماء و مراجع تقلید نگهداری کنید» (ص 69). #

یکبار هم در سخنرانی خود در 20 بهمن 45 گفت: در هر عصری منصورها و حجاج ها وجود دارند و اولاد پیغمبر را اذیت می کنند. عده ای را اعدام و عده ای را زندانی می نمایند... خدایا پرچم دار اسلام پیشوای شیعیان جهان حضرت آیت الله خمینی را در پناه خودت از جمیع بلایا حفظ بفرما و او را صحیح و سالم به ایران برگردان و وسایل خلاصی زندانیان بیگناهی که به جرم طرفدارای از قرآن و دین و روحانیت گرفتار شده اند فراهم نما (ص 64 – 65).

وی در این سخنرانی ها مرتب روی فرعون و روش های برخورد او (ص 71، 305) و همین طور منصور عباسی و زندانی کردن سادات (ص 74 – 75) تکیه می کرد. جالب آن که وقتی در روز پنجم مرداد 57 برای مرحوم کافی در مهدیه تهران فاتحه برگزار شد، جمعیت حاضر پس از خروج از مهدیه شعار می دادند: مرگ بر منصور (ص 481).

طبعا به لحاظ منبری بودن مطالبش چندان پرداخته و داستانی ارائه می شد که خیلی با آنچه در متون بود تطبیق نمی کرد اما به هر روی، بسیار تأثیر گذار بود. او با اشاره به بی حجابی و بی عفتی، عرق خوری، قمار بازی، مجالس رقص و انواع آنها، افزود «یکی از علائم ظهور امام زمان این است که انسان در آن دوره نمی تواند به طور آشکار طرفداری از حق و دیانت بکند الان هم کسی نیم تواند به طور واضح و روشن احکام قرآن و دین را بیان کند». (ص 72). در همین سخنرانی وی گفت: «امام محمد باقر می فرماید در دوره آخرالزمان به شهر قم پناه ببرید که عده ای شیعیان حقیقی و طرفداران حق و حقیقت فقط در قم می مانند» (ص 79).

این تندروی های وی سبب شد تا نصیری در تاریخ 31 اردیبهشت 46 از شهربانی بخواهد تا مانع از منبر رفتن او شوند (ص 76). مسؤولان امر با وی مصاحبه مفصلی کرده و با توجه به این که او پذیرفت تابع دستورات باشد از نصیری خواستند که فعلا از درخواست منع منبر وی خودداری شود (ص 80). اما سخنرانی چند روز بعد وی باز در باره زندان رفتن و آبدیده شدن در مقابل ستمگران بود (ص 81).

جمع بندی ساواک تا این زمان (14/3/46) از مرحوم کافی این بود: شیخ احمد کافی از وعاظ ناراحت و ماجراجوست که سعی دارد همیشه از نیروی جوانان کم سن و سال و بی تجربه متعصب مذهبی به نفع روحانیون مخالف استفاده کند و آنها را برای مخالفت با دولت آماده سازد و اکثرا در منابر خود به طور مستقیم و غیر مستقیم ضمن تجلیل از روحانیون افراطی از اعمال دولت بدگویی می کند (ص 83). با ادامه سخنرانی های وی، ساواک دوبار توصیه کرد که به وی تذکر جدی داده شود. (ص 84). #

ساواک بعدها نوشت که وی اخلاقا تعهد سپرده است چنانچه با رفتنش به منبر موافقت گردد مستمعین را با اقدامات مترقیانه و اساسی کشور آشنا خواهد ساخت و در راه خدمت به شاهنشاه ... قدم برخواهد داشت لکن عملا مشاهده شده که به هیچ وجه وی پای بند به قول و تعهدات خود نبوده و همچنان به رویه ناصواب و خلاف مصالح خود ادامه می دهد (ص 112).

از این زمان به بعد با حساس شدن ماجرای صهیونیست ها و فلسطین و مسجد الاقصی موضوع تازه ای در سخنرانی های مرحوم کافی مطرح شد «در این جهاد با برادران اعراب هم آهنگ و هم صدا باشید» (ص 87). ودر جای دیگر گفت: به برادران مسلمان اردنی دعا بکنید که یهودیها ریخته اند هفت مسجد آنها را خراب کرده و چند نفر از زن و بچه هایشان را کشته اند (ص 142) . این قبیل جملات در سخنرانی های کافی در نیمه دوم سال 48 نیز آمده و دلیلش هم بالا گرفتن قضایای مربوط به فلسطین در ایران بوده است (ص 222).

وی در 21 خرداد 46 در قم در منزل امام که این زمان برادر ایشان آیت الله پسندیده بود منبر رفت و از کسانی سخن گفت که در راه خدا شکنجه شده، به زندان می روند و وقتی آزاد شدند سرافرازند (ص 89). وی در 18 شهریور همین سال در منزل آیت الله قمی که این زمان تبعید بود منبر رفته و گفت: استقلال در یک مملکت به وجود نمی آید جز با زندانی کردن مردم و نفس ها را در سینه خفه کردن (ص 96).

جسارت مرحوم کافی در سخنرانی های این دوره قابل ملاحظه است وی با اشاره به این که زمان خلفای عباسی کسانی بر مردم حکومت می کردند که اهل مشروب و زنا بودند می افزاید: «در حال حاضر هم وضع به همین منوال است و جنایت و فساد آزاد می باشد». (ص 99). وی همانجا از این که مردم هم بی رگ هستند و در مقابل این همه ظلم و ستمی که به آنها می شود دم بر نمی آورند سخن می گوید.

در مهر همان سال باز در جایی اشاره کرد که چند سال قبل در روزنامه اطلاعات خواندم که انتقاد آزاد است. در آن موقع من هم در یکی از منابرم صحبت می کردم. فردایش مرا گرفتند و به همانجایی که همه از اسمش می ترسند بردند. .. در آنجا پرسیدند: آقا چرا حرف حسابی زدی؟ گفتم: خودتان گفتید مملکت آزاد است... گفتند: همه حرفی را نمی شود زد مگر آن که برای مقام ما خوب باشد (ص 104).

مرحوم کافی به حج رفته و در مراسمی هم که برای دعای برای شاه بوده شرکت نکرده بود. در بازگشت از وی بازخواست شد و او گفت که در روز مذکور مسمومیت غذایی پیدا کرده و نتوانسته است در آن مراسم شرکت کند (ص 119).#

تکیه مرحوم کافی روی فساد اجتماعی به طور طبیعی وی را به این سمت می کشاند تا در باره حکومت که حامی این قبیل امور و دست کم به طور جدی متهم به رواج آنها بود حمله کند. در واقع، او نمی توانست این دو مسأله را از همدیگر جدا کند. به همین دلیل است که سخنرانی های وی در همین چهارچوب باز هم ادامه می یابد. سخنرانی های سال 47 به بعد کافی به طور معمول همین مضمون را دارد (برای نمونه: ص 138، 139، 158 و بسیاری از صفحات دیگر). گاهی مثال های سبکی هم زده می شد (برای نمونه: ص 165 – 166).

مأموران ساواک از هیچ اشاره در این سخنرانی ها نمی گذشته وآنها را گزارش می کردند. مرحوم کافی در یک سخنرانی به چوپان و بره اشاره کرده و گفت وای به آن موقعی که خود چوپان گرگ شود و ادامه داد وضع فعلی ما تقریبا به آن صورت در آمده است (ص 144).

اشاره وی به آخوندهای درباری هم جالب بود و مثل همیشه او از نمونه های تاریخی استفاده می کرد. منصور عباسی شاخص بود. «در زمان امام صادق چهار نفر آخوند دستگاهی و چهار نفر آخوند دنیا پرست و چهار نفر آخوند نزول خوار که از منصور دوانیقی پول های فراوانی می گرفتند بر ضد قرآن و اسلام قیام کردند» (ص 146). این مطلب برای آن روزگار که روحانیون زیادی از اوقاف پول می گرفتند نکته مهمی بود. زندان منصور هم مثال زده می شد. وی با اشاره به داستانی از زمان منصور گفت: مأمورین یک وقت با نردبان وارد منازل می شوند. گاهی هم با جیپ می آیند (ص 194). تعبیر آخوند دستگاهی و اوقافی در سخنرانی های دیگر او هم دیده می شد و داستان بلعم باعور هم که جزو سخنرانی های معروف کافی بود در باره همین قشر است (ص 308): آقایان! وقتی آخوند بی دین شد جامعه ای را بی دین می کند... آخوند دستگاهی شدن و آخوند اوقافی شدن یعنی به عذاب الهی گرفتار شدن. (ص 308).

خواندن دعای ندبه که در این اواخر کافی به آن شهرت یافته بود، ضمن گزارش هایی که از سال 47 به بعد آمده، مورد توجه قرار گرفته است. در این وقت، وی دعای ندبه را در خانه خودش در خیابان امیریه برگزار می کرد (ص 151). وی در آنجا با اشاره به این که در نزدیکی شهر نو است، از این که این همه جوان متدین جمع می شوند اظهار شعف می کرد (ص 171).#

از همین زمان به بعد، پس از برگزاری دعای ندبه، نوارهای زیادی از روی آن تکثیر و به نقاط مختلف ایران ارسال می شد. برای نمونه، نوار این هفته ، برای هفته آینده در مراسم دعای ندبه در برخی از مساجد یا منازل پخش می گردید (ص 176 – 177). از سال 48 اشاره به برگزاری دعای ندبه در مهدیه امیریه تهران شده است (ص 214). نویسنده این سطور به خاطر دارد که طی سالهای 50 و اندکی پس از آن ، در مسجد محله، هر هفته نوار دعای ندبه هفته پیش کافی را برای مردم پخش می کردند و مورد استقبال مردم قرار می گرفت.

هر چه زمان جلوتر می رفت در عین آن که انتقادات اجتماعی نسبت به فحشا و فساد بیشتر می شد، رنگ سیاسی آن کمتر می گردید. با این حال، همچنان ساواک مراقب بود و در هر فرصت به او تذکر می داد. در مواردی وی همچنان در پایان منبر بر دولت یهود نفرین کرده از خداوند می خواست تا آن را سرنگون کند (ص 185، 188). یکبار هم بعدها در سال 51 در پایان سخنرانی خود گفته بود: خدایا به حق امام زمان ترا قسمت می دهیم که هر کس از یهودیان علنی و یا خفا حمایت می کند ذلیل گردان (ص 342). و در منبر دیگر: پروردگارا! آن کس را که به وسیله پول، سرباز، اسلحه و... به یهودیان اسرائیل کمک می کند دودمانش را ریشه کن کن (ص 347). یکبار هم یوسف کهن که نواری از مرحوم کافی را که شدیدا ضد یهودی بود از یک دوره گرد خریده بود برای مقامات مسؤول برده و اعتراض کرده است که چرا یک روضه خوان بایست اینچنین بر ضد یهود سخن بگوید (ص 394 – 395، 400).

مرحوم کافی در مهر 48 در قم در باره فساد سخنرانی کرد و از جمله در باره سینمای قم به مردم هشدار داد. این بار هم ساواک قم او را خواست و از وی تعهد گرفت که دیگر این مطالب را بیان نکند (ص 206).

زمانی که مرحوم کافی در آبان 48 برای منبر به همدان رفت، پس از یک شب سخنرانی، ساواک از ادامه سخنرانی او ممانعت به عمل آورد (ص 217).

وی در برخی از سخنرانی های خود از اصلاحات ارضی هم انتقاد کرده و زمین های گرفته شده را حرام دانسته به طوری که برخی از کشاورزان رسما نام نوشته و اعلام کرده اند که زمین ها را نمی خواهند (ص 228).

یکی از تکیه کلام های او در باره زن است، بیشتر از این زاویه که در این جامعه زنان و دختران را به فساد کشانده اند. همچنین در باره بکار گیری زنان در امور اجرایی انتقادهایی را مطرح می کند. به علاوه، مسأله حجاب از نکاتی است که وی در باره آن تأکید زیادی می کند.#

 

مرحوم کافی در تیرماه سال 49 احضار و مورد بازجویی قرار گرفت. این بازجویی در ارتباط با مسائلی بود که پس از شهادت سید محمدرضا سعیدی در مشهد و در دستگاه آقای میلانی رخ داد (ص 256 – 257). از نظر ساواک چهار نفر عامل سروصدا در مشهد پس از شهادت سعیدی بودند: شیخ عباس طبسی، سید علی خامنه ای، شیخ محمد رضا محامی، و شیخ احمد کافی واعظ (ص 258). کسی هم برا ی ساواک گفته بود: کافی در مدت اقامت خود در مشهد با حرارت شدید خبر فوت سعیدی را در بین مردم انتشار داد و به هر کس می رسید می گفت سازمان امنیت نسبت به مدرسین قم و تهران فلان کرد سعیدی را به قدری شکنجه داده که شهید شده. این مطالب را چنان با آب و تاب تعریف می کرد که باعث برهم نظم حوزه علمیه و تحریک عده ای گردید (ص 261). جلسه دوم بازجویی وی هم در ادامه آمده و مبحث همان است (ص 262 – 266).

اما گزارش کافی از شهادت سعیدی که آن را در مجلسی بیان کرده، بینش سیاسی کافی را به خوبی نشان می دهد (ص 280).

سخنرانی های بعدی مرحوم کافی همچنان اعتراض آمیز و انتقادی است: شیعه امام صادق هر چقدر فشار ببیند به کوره حدادی برود و شکنجه ببیند شفاف تر می شود. چرا ثبات قدم ندارید... چرا از پیغمبر، قرآن، امام حسین، امام زمان و نایب امام زمان حمایت نمی کنید (ص 270).

در اوائل بحث اشاره کردیم که از سال 48 – 49 به دلیل انتشار برخی از نوشته ها مانند شهید جاوید و آثاری از ابوالفضل برقعی و نیز بالا گرفتن نظریات صادره از حسینیه ارشاد، این اتهام مطرح شد که وهابی ها در ایران مشغول فعالیت هستند. این اتهام سبب شد تا به دلیل ارتباط آن مسائل با جریان مبارزه، کسانی در مبارزه تردید بکنند. در سخنرانی های مرحوم کافی در سال 49 چند بار اشاره به این امر شده است : «وضع مملکت خیلی خراب شده. کسی هم جرأت نمی کند حرف حسابی بزند. چون فورا تحت تعقیب قرار خواهد گرفت. الان وهابیها در ایران دارند علیه دین اسلام فعالیت می کنند. اگر من آزاد بودم می گفتم که آنها از کدام چمشه آب می خورند» (ص 282 : 7/8/1349). البته وی در همین سخنرانی به مردم توصیه می کند که مردم باید به نماینده امام زمان (ع) رجوع کنند و گزارشگر ساواک هم می افزاید که مقصودش امام خمینی است. چندی بعد او در سخنرانی دیگری اشاره به کتاب ابوالفضل برقعی کرده که در آن به امیر مؤمنان (ع) اهانت شده و روشن است که مقصودش از فعالیت های وهابی همین حرکات بوده است (ص 288. در آنجا به اشتباه ابوالفتح برقعی نوشته شده است.)#

نمونه دیگر مخالفت کافی با قرآن چاپ فرح بود که در یک سخنرانی در آبان 49 تلویحا آن را محکوم کرده و باز شدن دکان های مختلف به نام دین و توسل آنان به حربه دین را محکوم کرد. در اینجا هم گزارشگر ساواک یقین کرده است که این سخنرانی در باره تفسیر قرآنی بوده که بنا به دستور شهبانو تهیه و چاپ شده است (ص 284).

در سال 50 ساواک در گزارشی نوشته است که مرحوم کافی به مشهد آمده است و به شهربانی رفته خود را فردی خدمتگزار معرفی کرده. او را به ساواک هدایت کرده اند در آنجا هم تعهد داده حرف خلافی نزد اما «برخلاف تعهد سپرده شده و بدون توجه به تذکراتی که به او داده شده، اغلب به طور کنایه خارج از موضوع سخنرانی و انتقاد می کند» (ص 292). انتقاد ساواک به تندی های شدید او به بی حجاب ها و دادن نسبت های زشت است. این در حالی است که همسر اغلب کارگزاران دولتی بی حجاب اند. تحلیل ساواک این بود که کافی این مطالب را می گوید تا مشهور شود و قصدش آن است تا با دستگیر کردن او سروصدایی بشود و بازار او داغ تر شود. ساواک در گزارش مشابهی همین نکته را در باره شهید هاشمی نژاد هم عنوان کرده است (ص 293 - 294). به درخواست نصیری و به دنبال این قبیل گزارشها نام مرحوم کافی هم در لیست وعاظ ممنوع المنبر در رمضان سال 1391 ق یعنی سال 1350 آمده است (ص 296 – 297). در این فهرست نام آقایان طالقانی، باهنر، مهدوی کنی، خزعلی، هاشمی رفسنجانی، محلاتی، وتعدادی دیگر دیده می شود.

ساواک در اواخر شهریور سال 50 او را احضار و به دلیل طرح مطالبی روی منبر بر ضد دستگاه بازجویی کرده به او هشدار داد. مرحوم کافی هم روی زرنگی گفت که کسانی او را تهدید تلفنی می کنند که چرا روی منبر مطالبی بر ضد حکومت نمی گوید. در این باره یک یادداشت کتبی هم تسلیم کرد (ص 313 – 314). با این حال، چند روز بعد بود که داستان صفوان جمال را که شترهایش را به هارون اجاره داده بود و امام کاظم (ع) با او برخورد کرد به تفصیل روی منبر بیان کرد (ص 317). گزارشگر ساواک بعد از یکی از همین سخنرانی ها که به نوعی اشاره به زمامداران هم بوده به نقل از برخی از مردم می گوید که آنها می گفتند: واقعا آخوند مبارزی است (ص 335).

ساواک با کنترل و مراقبت شدید از کافی و تلفن های او اشاره می کند که وی بسیار مزور است و همه کارهای خود را با آقای فلسفی مشورت می کند. ساواک در اواخر سال 51 به دنبال این طرح بوده است تا کافی را از مهدیه جدا کرده و شخص دیگری را برای مهدیه در نظر بگیرد (ص 354). ارتباط آقای کافی با فلسفی زیاد بود و زمانی که او ممنوع المنبر بود، کافی روی منبر از قول آیت الله بروجردی نقل کرد که نگویید فلسفی بگویید شمشیر برنده اسلام (ص 362).#

در سال 51 یا حوالی آن، مرحوم کافی چند بار به حسینیه ارشاد هم اعتراض کرده و یکبار هم آن را یزیدیه اضلالیه نام برده اما در اسناد ساواک اشاره ای در این باره نیامده است.

همچنین از سفر مرحوم کافی به مکه در سال 52 و 53 جلوگیری شده است (ص 401).

قاعدتا به دلیل تذکرات مکرر و نیز سخت تر شدن اوضاع سیاسی کشور در سالهای 51 – 55 اندکی از حدت تندی های مرحوم کافی کاسته شده باشد. با این حال انتقادهای اجتماعی و اخلاقی او ادامه داشته و یکبار در سال 54 ساواک درخواست کرده است که: به وی تذکر داده شود که در بالای منبر صرفا به مسائل مذهبی پرداخته و از عنوان نمودن مطالب تحریک آمیز اجتناب نماید (ص 393). اما اینها تأثیر چندانی نداشت. چندی بعد کافی در منبرش در مهدیه گفت: معاویه با زور بر مردم آن زمان حکومت می کرد و می خواست در قلب مردم برای خودش محبت ایجاد کند مگر می شود با زور بر مردم حکومت کرد؟ (ص 401).

ساواک در تاریخ 8/9/54 در باره او نوشت: نامبرده بالا یکی از وعاظ افراطی و اخلالگر است که تحریکات و اقداماتی در زمینه ضدیت مردم با یکدیگر معمول داشته و فعالیت هایی در جهت خلاف مصالح مملکتی و اخلال در نظم عمومی انجام و رویه نامطلوب و نادرست خود را همچنان دنبال می نماید به نحوی که وجود یاد شده در منطقه تهران موجبات بر هم خوردن نظم و آرامش عمومی را فراهم می سازد (ص 402). نتیجه آن شد که مرحوم کافی را در آذرماه 1354 برای مدت سه سال تبعید به ایلام محکوم کردند (ص 407).

مرحوم کافی در ابتدای اقامتش در ایلام ضمن نامه مفصلی با اظهار بی اطلاعی از علت تبعید خود شرحی از خدمات دینی و اجتماعی خود را طی یک نامه مفصل نوشت. وی در این نامه در باره اقدامات خود در ساختن درمانگاه ها و مدارس و نیز تلاش برای حفظ اعتقادات مردم و نیز منبرهایش بر ضد دولت بعثی عراق در اخراج ایرانیان را مورد تأکید قرا ر داد. (ص 412 – 414). نامه ای هم به آیت الله خوانساری نوشت تا نزد مقامات وساطت کرده زمینه بازگشت او را فراهم سازند (ص 418).#

ساواک با بازگشت وی موافقت نکرده روی سخنرانی ضد یهودی وی انگشت گذاشت (ص 420). بعید نیست که این اقدام برای راضی کردن کلیمیان و یا حتی اسرائیل صورت گرفته باشد. کار منبر و نماز مرحوم کافی در ایلام گرفت و پس از گذشت بیست روز، مقامات شهر از وی خواستند تا دیگر منبر نرود (ص 422). وساطت آیت الله خوانساری و دیگران تا پاییز سال 55 به جایی نرسید و او همچنان در تبعید بسر می برد. وی در دوم آذر 55 پس از قریب یک سال تبعید به تهران بازگشت (ص 434).

در اسنادی که به چاپ رسیده جز یکی دو مورد از سخنرانی های وی در سال نیمه اول سال 56 گزارشی نیست، جز یک گزارش که او از اجرای احکام اسلامی در سعودی ستایش کرده و تلویحات از عدم اجرای آنها در ایران اظهار ناخشنودی نموده است (ص 438).

نخستین گزارش جدید در باره برگزاری مراسم چهلم حاج آقا مصطفی خمینی در مهدیه است که به نوشته ساواک: گرداننده این مراسم شیخ احمد کافی و واعظی که منبر رفته شیخ ابوالقاسم اسلامی قمی بوده است (ص 441). مرحوم کافی از جمله منبریهایی بود که پس از واقعه قم در 19 دی 56 به اعتراض از ایراد سخنرانی خودداری کردند (ص 446). نیز پس از سخنرانی وی در 28 اردیبهشت 57 در سیرجان تظاهرات ضد حکومتی برگزار شد (ص 450). مرحوم کافی در چهلم شهدای یزد هم که در 19 اردیبهشت سال 57 برگزار شد سخنرانی کرده و گفت که من : به وسیله ارتباط قلبی این عزاداری را به ساحت آیت الله خمینی می رسانم (ص 452).

بر اساس گزارش دیگر مرحوم کافی در روز 29/4/57 (روز جمعه نیمه شعبان المعظم سال 1398 ق) در حالی که از قوچان عازم زیارت مشهد بود، اتومبیلش با دو اتومبیل دیگر تصادف و در نتیجه خود او و فرزند ده ساله و هفت نفر دیگر کشته شدند (ص 458).

جنازه وی روز 31 همان ماه در مشهد با حضور ده هزار نفر از افراطیون مذهبی به صحن آورده شده و پس از نماز خواندن آیت الله سید عبدالله شیرازی بر آن با هواپیما به تهران منتقل شد. پس از آن بود که جمعیت در شهر پراکنده شده و تظاهرات زیادی به راه افتاد (بنگرید: ص 458 – 461). بعد از انتقال به تهران و مراسم در مهدیه مجددا جنازه مرحوم کافی به مشهد منتقل و در خواجه ربیع دفن شد.

بازتاب این ماجرا در قم هم به تظاهرات مخالفان دولت منجر شد (ص 470). در اصفهان هم پس از برگزاری مراسم فاتحه وی تظاهرات شد (ص 473). و نیز در کاشان (ص 478) و به احتمال بسیاری از شهرهای دیگر.#

آن زمان شایع گردید که : شیخ احمد کافی چون چندین بار از وضع کنونی کشور انتقاد کرده بود به دست دشمنان به قتل رسید (ص 476). در تهران هم روز پنجم مرداد 57 برای مرحوم کافی در مهدیه فاتحه گذاشته شد که پس از اتمام مردم با شعار مرگ بر منصور و زنده باد خمینی از حسینیه بیرون آمدند (ص 481). روحانیت تهران هم در مسجد ارک فاتحه گرفته بود که آن هم تبدیل به تظاهرات ضد حکومتی شد (ص 484). تعداد دیگری گزارش مربوط به مجالس فاتحه برای مرحوم کافی در شهرهای مختلف در ادامه آمده است که در بیشتر آنها منجر به رخدادهای ضد حکومتی شده و بی تردید باید این واقعه را از عوامل مؤثر در گسترش بیش از پیش تظاهرات ضد حکومتی در ایران در این مقطع دانست. کیفیت تصادف نیز در گزارشی در همین مجموعه اسناد درج شده است (ص 507 – 509).#

 

طرقبه آنلاین