نطفه تأسیس ساواک

 روز دهم مهر 1335 اولین تشکل اطلاعاتی در ایران که نطفه تأسیس ساواک شد تحت عنوان «سازمان امنیت» در هیأت دولت به تصویب رسید و کار خود را در فرمانداری نظامی آغاز کرد.
 در آخرین روزهاى زمامدارى حسین علاء، لایحه تشکیل «سازمان اطلاعات و امنیت کشور» (س.ا.و.ا.ک) به تصویب مجلسین رسید. قبل از ساواک، بختیار فرماندار نظامى تهران دو سازمان اطلاعاتى در اختیار داشت: «رکن دو ارتش»، که وظیفه‏اش تصفیه مخالفین رژیم در ارتش بود و «کارآگاهى»، که در کشف جریان‏هاى سیاسى مخالف عمل مى‏کرد و نیروهاى شهربانى را هم در اختیار داشت. آغاز به کار سازمان امنیت ابتدا پس از تصویب هیئت دولت در دهم مهرماه 1335 بود که به نوشته مطبوعات از آن تاریخ «معاونین سازمان امنیت در فرماندارى نظامى مشغول کار شدند.» و اعلام شد که «تشکیل سازمان امنیت احتیاجى به اجازه مجلسین ندارد زیرا یک اداره عمومى است که اجازه تشکیل آن با هیئت وزیران است.» لایحه قانونى که متضمن «وظایف و اختیارات» سازمان مزبور است نیازمند تصویب و رسمیت قانونى بود. در 19 آبان 1335 خبر دیگرى انتشار یافت که «مقدمات تأسیس سازمان امنیت فراهم شد و محل آن در خیابان ایرانشهر استقرار یافت و 35 نفر از افسران و درجه‏داران ستاد ارتش در اختیار این سازمان قرار گرفتند.»در واقع ساواک پیش از تصویب لایحه قانونى عملاً فعالیت خود را آغاز کرد. لایحه مزبور، که به موجب آن رییس سازمان مذکور معاون نخست‏وزیر بود و بودجه آن نیز جزء بودجه «نخست‏وزیرى« محاسبه مى‏شد، در 10 بهمن 1335 به تصویب سنا رسید. در 23 اسفند نیز مجلس شوراى ملى، بدون بحث و مخالفت، قانون تشکیل ساواک را که سنا تصویب کرده بود، تصویب نمود. در ماده 2 این قانون، وظایف ساواک بدین قرار عنوان شده بود:
 الف - تحصیل و جمع‏آورى اطلاعات لازم براى حفظ امنیت کشور.
 ب - تعقیب اعمالى که متضمّن قسمى از اقسام جاسوسى است و عملیات عناصرى که بر ضد استقلال و تمامیت کشور و یا به نفع اجنبى اقدام مى‏کنند.
 ج - جلوگیرى از فعالیت جمعیت‏هایى که تشکیل و اداره کردن آن غیرقانونى اعلام شده یا بشود و همچنین ممانعت از تشکیل جمعیت‏هایى که مرام و یا رویه آنها مخالف قانون اساسى است.
 د - جلوگیرى از توطئه و اسباب‏چینى بر ضدّ امنیت کشور.
 ه - بازرسى و کشف نسبت به بزه‏هاى مندرج در دیگر قوانین مصوب در 1314 1310 و 1317.
    بر طبق ماده 3 این قانون، مأموران سازمان اطلاعات و امنیت کشور از حیث طرز تعقیب بزه‏هاى مذکور در این قانون و انجام وظایف، در زمره ضابطین نظامى محسوب مى‏شدند و از این حیث داراى کلیه اختیارات و وظایف ضابطین نظامى بودند؛ ضمناً طبق همین ماده، از تاریخ تصویب این قانون، رسیدگى به کلیه بزه‏هاى مذکور در آن، در صلاحیت دادگاه‏هاى دایمى نظامى قرار مى‏گرفت. سرتیپ منوچهر هاشمى که مدت پانزده سال مدیرکل ضدجاسوسى ساواک بوده است در مورد لایحه تأسیس ساواک مى‏نویسد: «... از لحاظ قانونى و حقوقى انسانى بسیار مترقى و معتدل‏تر از "قانون امنیت اجتماعى" دکتر مصدق و قانون‏هاى مشابه در بسیارى از کشورهاى دیگر بود. ولى... طى حیات بیست و دو ساله خود... از محدوده قانونى خود خارج شد و به مرور زمان... به ]صورت[ قدرت فائقه فوق قانون درآمد و بدتر از آن، این قدرت فائقه به جاى اینکه در خدمت کشور درآید، کشور را در خدمت خود درآورد.» در واقع ساواک از ابتدا زیرنظر مستقیم شاه قرار گرفت و به گفته فردوست، «هیچ مقامى به جز محمدرضا حق دخالت در امور... ساواک را نداشت حتى نخست‏وزیر.»
    به این ترتیب، از نیمه دوم سال 1335 - و رسماً با تصویب قانون ساواک از فروردین 36 - فرماندارى نظامى تهران، که از 28 مرداد نقش اساسى در سرکوبى حرکت‏هاى ملى و ضد رژیم داشت و متمرکزترین و فعّال‏ترین دستگاه پلیسى رژیم شده بود، به صورت یک سازمان پلیس سیاسى درآمد.
    ساواک، که از همان آغاز تأسیس به دلیل خشونت‏ها و شکنجه‏هاى معروفش شهرت جهانى پیدا کرد، ارتباطى تنگاتنگ با انتلیجنس سرویس، C.I.A. و «موساد« داشت؛ و ساختار تشکیلاتى و ادارى آن نیز برگرفته از آنها و سازمان امنیت داخلى آمریکا(F.B.I) بود. فردوست مى‏نویسد: «از سال 1335، ساواک توسط 10 مستشار آمریکایى طبق قواره سازمان خودشان سازماندهى شده است... ساواک 2 وظیفه اطلاعاتى (خارجى) و امنیتى (داخلى) را به عهده داشت و تلفیقى بود از دو سازمان «سیا» و «اف. بى. آى»
    آمریکا، انگلیس و اسرائیل در سازماندهى، آموزش و تجهیز ساواک از ابتداى شکل‏گیرى نقش اساسى را دارا بودند و در واقع این سازمان را به یکى از ابزارهاى اصلى تداوم وابستگى رژیم شاه به غرب تبدیل کردند.
    نخستین رییس ساواک تیمور بختیار بود که به دلیل خوش خدمتى‏هایش ظرف چند سال، از سرهنگى به سپهبدى رسید. وى که در شقاوت و بى‏رحمى شهره بود، مورد تنفر مردم و آزادیخواهان قرار داشت. شاه نیز - شخصاً - از وى و قدرت رو به تزایدش در هراس بود. انجام اولین انتخابات پس از کودتا در اسفند 1332 - که رسوایى آن در جهان معروف شد، سرکوب «حزب توده» و سازمان افسرى آن، سرکوب «فداییان اسلام» و قتل سید عبدالحسین واحدى با دست خود و... از موارد معروف کارنامه بختیار است.