«چهره نما»

روز 21 بهمن 1304 سفیر ایران در مصر با ارسال نامهای به وزارت امور خارجه از جریده ایرانی «چهره نما» که در آن مملکت منتشر میشود انتقاد کرد و نسبت به مدیر آن گفت که این فرد تا حال هر چه گفته و کرده، مورد پرسش واقع نشده است. سفیر ایران پیشنهاد کرد مدیر «چهره نما» در مجلسی مرکب از تجار معتبر ایران محاکمه شده، در صورت اثبات  نادرستی مطالبی که در جریده یاد شده چاپ میکند، متعهد شود از این پس مرتکب چنین اقدامی نگردد و در صورت تکرار تنبیه و روزنامهاش توقیف شود. وی اجرای این پیشنهاد را طی نامه ای از مسئولان وزارت امور خارجه نیز رسماً درخواست  کرد.
  «چهره ‌نما» از روزنامه‌های تأثیرگذار در اوضاع سیاسی، فکری و فرهنگی ایرانیان است که حاج‌ میرزاعبدالمحمد ایرانی آن را بنیان گذاشت و خود مدیرمسئول آن شد. وی ملقب به مؤدب‌ السلطان بود که زندگی ‌نامه‌اش در جلد دوم همین مجموعه از روزشمار (ص 552) آمده است. چهره‌نما بر پایه آنچه زیر عنوانش نوشته شده بود، نشریه‌ای «مصور و آزاد، بدون القاب» بود که هر دو هفته یک بار در مصر چاپ و منتشر می‌شد و نسخه‌های آن در ایران، عثمانی، هندوستان، قفقاز، ترکستان، اروپا و چین توزیع می‌گشت. تعداد صفحاتش 16 و قطع آن وزیری بود که با حروف سربی و به زبان فارسی در «مطبعه شرکت‌المکارم بالاسکندریه» مصر چاپ می‌شد.
  نخستین شماره‌ «چهره ‌نما»  در 27 فروردین 1283 از زیر دستگاه چاپ گذشت و شماره 20 آن که آخرین نیز بود، بعد از 24 سال انتشار، در اول خرداد 1307 به دست علاقه‌مندان خود رسید. دو هفته‌ نامه چهره‌نما در اسکندریه تنها 18 ماه تا 29 شهریور 1284 انتشار یافت. چرا که در این تاریخ چاپخانه آن آتش گرفت و از بین رفت. به همین سبب مؤدب‌السلطان از روی ناچاری انتشار آن را به شهر قاهره برد و تا زمان مرگش به مدت 32 سال تمام به چاپ و نشر آن همت گماشت. بعد از او هم پسرش مؤدب‌زاده ایرانی مسئولیت انتشار چهره‌نما را بر عهده گرفت.
  علاوه بر واقعه آتش‌سوزی که «چهره ‌نما» را با آسیب جدی مالی روبرو ساخت، دو حادثه دیگر آن را تا مرز تعطیلی پیش برد؛ اولی شیوع بیماری وبای عمومی در ایران، هم‌زمان با سال نخست انتشار آن بود که مشتریان ثابتش را پراکند و با از دست دادن بسیاری از خریداران خود زیان زیادی را تحمل کرد. دیگری هم توقیف و ممنوعیت ورود آن به داخل ایران بود که اتفاقاً آن هم به فاصله اندکی بعد از حادثه قبلی، یعنی در اواسط 1284، روی داد.
  دستور توقیف چهره‌ نما از سوی عبدالمجید میرزا عین‌الدوله صدراعظم وقت مظفرالدین‌شاه قاجاری صادر شده بود که خساراتی را برای گردانندگان آن به بار آورد. لیکن پس از مدتی، در اواخر شهریور 1283 با میانجی‌گری میرزاحسن رشدیه در نزد عین‌الدوله چهره‌نما از محاق توقیف چهره گشود و دوباره به سمت ایران روانه شد. اگر چه علت توقیف چهره‌نما پوشیده است، اما از سواد دستخطی که عین‌الدوله خطاب به رشدیه فرستاده و در شماره 14 چهره‌نما  به چاپ رسیده می‌توان دریافت که سبب آزادی آن از توقیف و اجازه ورود دوباره‌اش به ایران، تصدیق و گواهی رشدیه بود که تأکید کرده بود «روزنامه مزبوره از تکالیف خودش خارج نمی‌شود.»
 مجله «یاد» در بررسی جامعی از همه شماره‌هایی که از چهره‌نما چاپ و منتشر شده است، فهرستی از موضوعات و مندرجات مهم آن ارائه داده که به ترتیب زیر است:
1.    عکس و بیوگرافی (رجال و مشاهیر ایرانی و خارجی).
2.    تلگرام‌های ارسالی از ایران به کشورهای دیگر و بالعکس، تلگرام علما به مردم و رجال.
3.    وقایع‌نگاری شهرهای تأثیرگذار در تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران که از جمله آنها می‌توان تهران، اصفهان، بوشهر، یزد، بندرلنگه، شیراز، رشت، تبریز و خراسان را نام برد.
4.    وقایع‌نگاری کشورها و شهرهای خارجی که از میان کشورها، نام مصر و روسیه، و از بین شهرها نام اسکندریه، اسلامبول، حلب و بادکوبه درخور ذکر است.
5.    مکتوبات رسیده به چهره‌نما که برخی داخلی و بعضی دیگر خارجی بوده‌اند.
6.    مقالاتی از مجلات و روزنامه‌ها (داخلی و فارسی، خارجی و لاتین)
7.    روابط بین کشورها که مطالبی را درباره سیاست خارجی ایران با سایر کشورها و روابط دیگر کشورها با یکدیگر را دربر می‌گرفت.
8.    معرفی پادشاهان و رؤسای کشورها که عمدتاً به پادشاهان ایرانی می‌پرداخت.
9.    احزاب و انجمن‌های داخلی و خارجی
10.    اخبار و مصوبات مربوط به پارلمان‌ها و مجالس که بخشی به مجلس شورای ملی در ایران و برخی دیگر به مجالس کشورهای خارجی اختصاص داشت. افزون بر این، اخبار گوناگونی از نقاط دور و نزدیک جهان، که در بین آنها خبرهای رسیده از ایران از فراوانی بیشتری برخوردار بود. داستان‌ها و اشعار، قوانین و مستثنیات و قتل و اعدام‌ها هم صفحاتی چند از نشریه چهره‌نما را در شماره‌های مختلف آن به خود اختصاص داده بود.
منابع :
-    «آشنایی اجمالی با جراید فارسی مصر»، جریان‌شناسی تحلیلی جراید فارسی(2)
-    جراید فارسی مصر، ویژه‌نامه یاد، س 21، شم‍ 83 (بهار 1386)، ش 19 و 20
-    صدر هاشمی، محمد، تاریخ جراید و مطبوعات ایران، ج 2، اصفهان، کمال، 1363، ص190 تا 197
-     موسوی عبادی، سیدعلی‌اصغر، «گلگشتی در روزنامه چهره‌نما»، جریان‌شناسی تحلیلی جراید فارسی (3)،
-    جراید فارسی مصر (2)، ویژه‌نامه یاد، س 22، شماره 84 (تابستان 1386)، ص 231 تا 234.