تحلیل مکالمه تاریخی شاه با علی امینی

سایت موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی ایران نخستین بار پس از گذشت سی و شش سال ، نوار صوتی مکالمه تلفنی شاه با علی امینی نخست وزیرسابق ایران را  دراختیار پژوهشگران تاریخ معاصر و همه علاقه مندان به شناخت واقعیت های پشت پرده  تاریخ ایران قرار داده است .  امید است این اقدام روشنگرانه بازهم ادامه یابد تا نسل جدید انقلاب اسلامی ، با واقعیتهای بازهم بیشتری از ناگفته های بیداد ستم شاهی پهلوی  آشنا شود.

این مکالمه تاریخی که جزو اسناد برجای مانده از سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) است که بخشی از آن اخیرا در اختیار موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی قرار گرفته است که به دلیل اهمیت بسیار بالایی  این سند صوتی ،  تحلیل محتوا و بررسی جزئیات آن برای پژوهشگران تاریخ معاصر مهم به نظر می رسد.

الف- سندیت مکالمه شاه با امینی

برای کسانی که با صدای شاه و امینی آشنا هستند ، سندیت این نوار صوتی که حاصل از شنود منزل علی امینی توسط ساواک  بوده  ، تردیدی  وجود ندارد. ضمن آنکه محتوای نوار هم بخوبی موید این واقعیت است که شاه و عوامل حکومت سرکوبگرش آنچه که در نهان بین خود مطرح می کردند با آنچه که در گفتار و عمل  خود نشان می دادند ، تفاوت اساسی داشت  .

ب: دلایل اهمیت سند صوتی مکالمه شاه با امینی

انتشار محتوای این سند صوتی از جنبه های مختلف حائز اهمیت است که به پنج مورد آن بسنده می شود:  

1- شرایط زمانی انجام مکالمه

با توجه به متن مطالب مطرح شده در مکالمه از جمله اشاره به شهادت استاد نجات اللهی گفتگوی تلفنی شاه با امینی در پنجم دی ماه 1357 انجام شده است. یعنی دقیقا 21 روز قبل از فرار شاه از ایران . در این تاریخ مبارزات مردم ایران علیه رژیم ستم شاهی به اوج خود رسیده بود و شاه با بیان این واقعیت  که     « داریم آب میشیما »  بخوبی نشان می دهد تا چه اندازه در حضیض ذلت و بلاتکلیفی قرار داشته و در چنین شرایطی بجای روی آوردن به مردم همچنان تلاش دارد از علی امینی ورشکسته سیاسی در آن زمان برای اتخاذ تصمیم های عادی حکومتی خود مشورت بگیرد. چرا بخاطر آنکه هنوز تصور می کند علی امینی مهره آمریکا در ایران می تواند منعکس کننده دیدگاه های آمریکا برای او و متقابلا انتقال دهنده نظرات شاه برای مقام های آمریکایی باشد. غافل از آنکه انقلاب مردم ایران با رهبری خردمندانه امام خمینی (ره) با ابتکارات و هوشمندی آمریکایی ها را نیز دچار بهت و حیرت کرده است و در عمل آنها نمی توانستند مانع پیروزی انقلاب اسلامی بشوند.

2- واقعیت های ناگفته در بیان شاه و امینی

شاه که با شنیدن وعده تشکیل نظام جمهوری در کشور ، حکومت خود را پایان یافته می بیند مانند هر دیکتاتور دیگر می کوشد با مشورت گرفتن از علی امینی به عنوان عامل آمریکا در ایران برای خود راه حلی پیدا کند  تا به تعبیر خود « اصلاً رفتیم، بدون اینکه با آبروهم رفته باشیم، مثل پیرزنها، » بلکه بتواند از سقوط حتمی نظام غیر مردمی و ستمگر پهلوی جلوگیری کند . اما همه می دانند که در پنجم دی ماه دیگر برای تصمیم گیری خیلی دیر شده بود . شاه در اوج تزلزل تصمیم گیری به بی برنامه بودن خود اذعان دارد و تنها ناراحت است که چرا نمی تواند رژیم خود را از سرنگونی حتمی  نجات دهد.  

3- اشاره به اعتصاب نفت وتاثیرات ان بر اضمحلال رژیم شاه

حکومت سرکوبگر شاه که می دانست با از دست دادن درآمدهای نفتی نمی تواند ماشین سرکوبگر خود را پشتیبانی کند به شدت در تلاش بود به هر شکل ممکن، مانع گسترش اعتصاب در پالایشگاه های کشور شود و با واسطه قرار دادن افرادی که مورد وثوق مردم بودند به این اعتصاب کمر شکن برای رژیم پهلوی پایان دهد. بنابراین می کوشد از طریق علی امینی که سالها نقش اپوزیسیون داخلی را بازی می کرد با عناصر میانه رو و یا افراد با نفوذی مانند آیت الله طالقانی که در آن زمان تازه از زندان آزاد شده بود وضعیت دشواری را که برای مردم در داخل کشور بوجود می اید بهانه قرار دهد تا مانع از تداوم اعتصاب کمر شکن صنایع نفت در ایران بشود .

در همین دوران امام خمینی که دست رژیم شاه را خوانده بود با تعیین کمیته ای برای سامان دهی اعتصاب کنندگان ابتکار عمل را برعهده گرفت و مانع بهره برداری رژیم شاه از این موضوع شد.

4- افشاء بی تدبیری و استیصال شاه در اداره کشور

 با توجه به مواردی که در این گفتگوی تلفنی مطرح می شود در مجموع بخوبی می توان دریافت که با وجود همه تبلیغات عوام فریبانه ای که در باره قهرمان سازی های قلابی از شاه در گذشته مطرح می شد و در سالهای اخیر از راههای مختلف نیز در خارج کشور توسط ماهواره ها تکرار می گردد ، واقعیت شاه در پشت پرده همین است که حتی قادر نیست در باره بازداشت یکی از مخالفان حکومت خود تصمیم بگیرد . همچنین تلاش می کند اقدام جنایتکارانه به شهادت رساندن استاد شهید نجات اللهی را در ساختمان وزارت علوم به گردن مردم و مخالفان بیندازد .

5- افشاء بخشی از جزئیات تصمیم های شکست خورده

در این نوار صوتی بخوبی طرح نخست وزیر شدن غلامحسین صدیقی بصورت کلی مطرح می شود و درواقع سخنان کریم سنجابی رهبر وقت جبهه ملی را در باره تشکیل حکومت جمهوری ، واکنشی در برابر مطرح شدن نخست وزیری صدیقی از طرف شاه می دانند. در حالی که در همان زمان مشخص بود که غلامحسین صدیقی حاضر نبود خود را به سرنوشت مختوم رژم شاه گره بزند.او بدنبال این بود تا  تضمین های کافی را برای نخست وزیر شدنش  از شاه بدست آورد.   

در مجموع می توان گفت با در نظر گرفتن مطالبی که بصورت اشاره وار  در این نوار تاریخی مطرح می شود،  تنها بخش کوچکی از سیاست های پنهان شاه را در آخرین روزهای حکومتش دراختیار پژوهشگران قرار می دهد.  

امید است در آینده نیز  با انتشار اسناد دیگری از این نوع به روشن شدن حقایق تاریخی در باره  ماهیت رژیم سرکوبگر و وابسته محمدرضا شاه برای نسل جدید ، آشکار شود .