انتشار تاریخ کردستان از سوی کتابخانه مجلس

این اثر، تاریخ‌نوشتۀ روزشماری است که توسّط ملا محمدرضا ابن صوفی سلیم، نوشته شده و وقایع سالهای 1330 تا 1344ق (=1291 ـ 1305ش) کردستان را شامل است. از این کتاب، تنها یک نسخه وجود دارد که در مجموعه شخصیِ آقای عبدالحمید معرفت محفوظ است، و آن نیز از ابتدا و انتها افتادگی دارد. بنا بر شواهد زیر،‌ به نظر می‌رسد این نسخه، به خط مؤلف است و به صورت متناوب، و نه یکباره، نوشته شده باشد: «ضخامت قلم نویسنده و حتی غلظت جوهر گاه به گاه و در برخی موارد دقیقاً از ابتدای مطلب جدید تغییر کرده است، همچنین احوال روحی، چون شادی یا  ناخوشی و دلخوری و یا بیماری وی در  نگارش متن هویداست، چنان‌که در صفحات پایانی که به بیماری خود اشاره کرده است، دستخط وی بد و خطوط ناموازی است و بیماری وی در نگارش این صفحات، کاملاً تأثیر گذاشته است. نشانه‌ها و نقطه‌گذاری قرمزرنگ نیز بیست صفحه مانده به پایان متن قطع شده است. چند صفحۀ خالی پس از آخرین جمله در این مجلد وجود دارد و این قرائن، حدس درگذشت مؤلف را همزمان با تدوین این صفحات تقویت می‌کند».

احتمالا این نسخه مجلد دیگری نیز داشته که وقایع قبل‌ از 1330ق را در بر داشته، زیرا چند صفحه پیش از آغاز متن سفید است و متن از صفحۀ سمت راست، و از میانۀ مطلب آغاز شده و هیچ نشانه‌ای از یاد کردن نام خداوند در آغاز، بیان نام و نشان مؤلف یا هدف او از نوشتن وجود ندارد و با توجه به روحیۀ مؤلف و تمایل وی به خودنمایی بعید به نظر می‌رسد که وی متن را به همین صورت آغاز کرده باشد.

همچنین چند صفحۀ نخست آکنده از اطلاعات و وقایع مهم، به صورت تقریباً فهرست‌وار است، و می‌توان فرض کرد مؤلف خواسته به سرعت فاصلۀ زمانی بین این کتابچه و متن قبلی خود را پُر کند و به روز نزدیک شود. با این همه هیچ نشانه‌ای از این مسئله در متن به چشم نمی‌آید و نسخۀ دیگری نیز در دست نیست تا بتوان مقایسه‌ای کرد.

مصحح در خصوص مؤلف می‌گوید:

«ملا محمدرضا ابن صوفی سلیم مؤلف تاریخ کردستان، متولد 1280 قمری است و در هنگام آغاز این متن پنجاه ساله بوده است. از نسب وی و خانواده‌اش اطلاعی در دست نیست، اما روشن است که وی مکتبدار بوده و مکتبخانه‌ای در بازار آصف در شهر سنندج (سنه) داشته است. او بستگی سیاسی خاصی به گروه‌های فعال، حکام و نیز احزاب تازه پا گرفته در کردستان آن روز نداشته و به آسانی از یک موضع به موضع دیگر تغییر جهت داده است. از میان حکمرانان متعددی که به کردستان فرستاده شده بودند، از شریف‌الدولۀ کاشی بسیار تعریف کرده و این گمان وجود دارد که شاید از حکومت وی نفعی برده بوده است. به نظر می‌رسد که وی در حدود ربیع‌الثانی 1344 (آذرماه 1304)، زمان پایان متن، بر اثر بیماری مالاریا (تب نوبه) درگذشته باشد».

این کتاب در بر دارندة رخدادهای دوره‌ای پرآشوب در تاریخ ایران و نیز در تاریخ کردستان است که از پنج سال پس از مشروطه آغاز شده و تا اوایل دورۀ رضاشاه ادامه پیدا کرده است. کشمکش‌های مشروطه‌خواهان و مستبدان، درگیری‌ها با محمدعلی‌شاه و برادرانش، تاثیر جنگ جهانی اوّل در ایران، اشغال ایران توسط متفقین، کودتای سیاه و به قدرت رسیدن سید ضیاء، چگونگی شکل‌گیریِ جمهوری‌خواهی، و چگونگی تغییر سلطنت، از مهم‌ترین وقایع تاریخ ایران در این دوره هستند. برخی از اینها، از جمله مسئلۀ سالارالدوله (برادر محمدعلی شاه) و حضور نیروهای روسی، انگلیسی و عثمانی به دلیل جنگ جهانی اوّل به طور مستقیم در کردستان اثر گذاشته است. همچنین مخالفت‌ها و درگیری‌های عشایر، به خصوص طوایف مندمی و گلباغی و شیخ اسماعیلی با حکومت کردستان و جنگ‌های ناشی از آن که منجر به غارت و ناآرامی در منطقه می‌شده از وقایع رایج و اثرگذار در این زمان بوده است.

مولف در نگارش متن که تقریباً به صورت روزانه، یا هم­زمان با وقایع انجام داده، به حفظ جزئیات از وقایع سیاسی و زندگی اجتماعی کمک کرده است.

از مهم‌ترین اطلاعاتی که در این متن ذکر شده، نرخ گندم و سایر مایحتاج عمومی در این برهة زمانی و بخصوص در طی قحطی‌های به وجود آمده است چراکه کمتر متنی از دورۀ قاجار تا این حد اطلاعات نرخ ارزاق را دربرمی‌گیرد.

این کتاب آکنده از اطلاعات جزئی در مورد شیوۀ زندگی، فراز و فرودهای سیاسی و نظامی، مسائل اقتصادی و جزئیات زندگی روزمره است و می‌تواند دستمایۀ پژوهشی در تاریخ اجتماعی کردستان دورۀ مشروطه قرار گیرد.

در مقدمة دکتر محمّد رجبی، رئیس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی،‌ بر این اثر می‌خوانیم:

هر متنی که از مآثر علمی و فرهنگی کشورمان به زنجیرۀ تحقیق و تصحیح می­‌پیوندد و انتشار می­‌یابد، گویایِ منزلتِ متمایز ایرانیان درگسترۀ دانش و اندیشة بشری، و پیوستگی سلسلة حیات معنوی و فرهنگی آنها در  ادوار تاریخ است. از این‌رو هرچه بیشتر، میراث مکتوب خود را عرضه کنیم، بهتر می­توانیم امروز خود را با گذشتة شکوهمند و شکوفای خویش گره بزنیم و فردای بهتری را برای آیندگان‌مان ترسیم کنیم.

کتابخانة مجلس شورای اسلامی با دارا بودن گنجینه­‌ای گران و کلان از آثار و مآثر اسلامی و ایرانی، وظیفة خود می­‌داند به قدر امکانات، به چاپ و نشر متون و اسناد بپردازد و آنها را در اختیار جامعة علمی و فرهنگی کشور قرار دهد.

تاریخ کردستان، روایتگر وقایع روزشمار کردستان در  فاصلة سالهای 1330 – 1344ق است، و اطّلاعات ارزشمندی را دربارۀ تاریخ اجتماعی، مسائل اقتصادی و حوادث سیاسی و نظامی این منطقه، در دورۀ مشروطیت، ارائه می­‌کند، و در واقع، یکی از منابع اصیل و عمده در بازخوانی تاریخ کردستان در دورۀ مذکور به شمار می­‌رود.

از  سرکار  خانم  دل­‌آرا  مردوخی، که  این  تاریخ‌نامة پر اهمیّت را در اختیار تاریخ‌پژوهان ایران، بویژه کردستان، قرار داده­اند، سپاسگزاریم و توفیقات روزافزون ایشان را از خداوند متعال، مسئلت می­‌کنیم.

مرکز پژوهش

برای تهیه این کتاب می‌توانید به آدرس زیر مراجعه کنید:

میدان بهارستان، خیابان مجاهدین اسلام، نبش خیابان آجانلو، پلاک 236، فروشگاه مرکزی کتابخانه مجلس شورای اسلامی. تلفن: 33548146و 33548148.