پایه‏گذاران اصلی شرکت اسلامیه

 

سیر تکوین شرکت با بررسی اسناد این چنین می‏شود که مرحوم آقا نجفی بعد از مراسم نماز جماعت در مسجد جامع سلطانی(مسجد شاه) طی سخنرانی مبسوط و مهمی با استناد به آیات و روایات، از مردم می‏خواهد که از مصرف کالاها و منسوجات خارجی خودداری نمایند و به مصرف کالاهای داخلی روی آورند. خبرنگار روزنامه حبل‏المتین طی مکتوبی از اصفهان می‏نویسد:

 

... حضرت حجه‌الاسلام حاج شیخ محمد تقی ـ مدظله العالی ـ [آقانجفی]عنوان مفصلی را من‏باب ترک منسوجات و مصنوعات خارجه در ترویج امتعه و اقمشة داخله و بیست و هفت مورد در قرآن که منع از معاشرت خارجه است بیانی خیلی مفصل و عنوانی بسیار عام فهم ، ارشاد فرموده‏اند... علمای اسلام در این شرکت مقدس شخصا شرکت مالیه نموده‏اند و از بذل نصایح و تشویق عموم به امتعة اسلامی و دوری از استعمال امتعة خارجه، دقیقه‏ای فروگذار نمی‏کنند... حضرت حجت‏الاسلام آقا نجفی و بندگان ثقهًْ‌الاسلام [حاج آقا نوراللّه] و جناب آقایان علماء اسلام ـ سلّمهم اللّه تعالی ـ در راه این شرکت مقدس از هستی خود گذشته‏اند. از خداوند خواهانیم اینگونه سرپرستان ملت را در پناه خود محفوظ بدارد¹

 

روزنامة «ثریا» نیز به نقل از «حبل المتین» می‏نویسد:

 

«... رؤسای روحانی ملت و امرای دولت ایران معنی وطن و ترقی آن را شناخته و درصدد ارتقا بدان مدارج عالیه برآمده‏اند. اگر نام مبارک حُجت‏الاسلام آقا نجفی ـ مدظله‏العالی ـ را سرآغاز تاریخ ترقی ایران قرار دهیم، شایسته و سزاست...»

 

آقا نجفی خود در نامه‏ای به مدیر رونامه حبل‏المتین در تشکر از مقالات او در تأیید شرکت اسلامیه و نیز در پاسخ به چند سؤال او می‏نویسد:

... از شرحی که فواید شرکت مبارکة اسلامیه و رواج منسوجات درج شده بود، شاکر شدم... و خطوط مبارکة علمای اعلام و حصون اسلام ـ مدّاللّه ظلالهم ـ که فرستاده بودید، زیارت شد. سفارش کردم به جناب معین الاسلام مدیر شرکت مبارکة اسلامیه اصفهان، سواد کنند و هر سوادی به بلاد اسلامیان فرستاده شود... رجاء دارم که به حُسن اهتمام علمای اعلام و توجه اسلامیان موجبات رواج صنایع و امتعة اسلامیه زیاده بر این، یوما فیوما در ترقی و شیوع بشود چنانچه در اصفهان و توابع ، لباس اغلب مسلمانان از همین منسوجات و امتعة اسلامیه می‏باشد و رواج دارد. انشاءاللّه تعالی به طوری شایع خواهد شد، که کفایت عموم اسلامیان را بنماید و اینکه فرموده‏اید حرام نمودن منسوجات و اقمشه دیگران امروز صحیح و مقتضی وقت نیست، این‏هم صحیح است. حقیر هم از این جهت موافق با سرکار هستم. از داعی و سایر علماء اعلام در منع اظهاری نشده، مسلّم است مادامی که امتعة مسلمین کافی و وافی اسلامیان نشوند و عدم احتیاج مسلمانان در استعمال منسوجات دیگر معلوم نگردد، اقدام در منع نخواهد شد. همان است که فرموده‏اید اوّلاً باید سعی و اهتمام در تکمیل صنایع و امتعة اسلامیه و ترغیب مسلمانان در استعمال نمود...²

 

و در نامة دیگری، باز او را مورد تکریم قرار داده می‏نگارد:

... به سرکار و اشخاص مسلمین لازم است هر یک به قدر وسع ، جدّ و جهاد داشته که انشاءاللّه به توجه غیبی حضرت امام عصر (عجّل اللّه تعالی فرجه) پیشرفت شود که مسلمین را حاجت به منسوجات و ملبوسات غیر نباشد، بحمداللّه تعالی در این مدت که اهتمام شده، نتایج افکار جنابعالی که موافق با لسان و بیان داعی است وضوح یافته، منسوجات در اصفهان و سایر بلدان مسلمانان انتشار و رواج گرفته، اغلب البسة مردانه از همین منسوجات شرکت اسلامیه است. رجاء دارم که عمّاقریب از حاجت به دیگران خیلی کاسته شود... ³

 

و در نامة مشابهی به مدیر روزنامه ثریا از وی به‏خاطر حمایت از اقدامات شرکت تقدیر می‏نماید:

... اگر چه مراسله از شما به داعی نرسیده، ولی همواره مقالات روزنامه ملی شما را که تمام مندرجاتش مبنی بر نصایح و مواعظ مشفقانه و پند و اندرز حسنه است، مطالعه و ملاحظه کرده و می‏کنم. و شما را به دعای خیر همیشه متذکرم . خصوص در فقرات شرکت اسلامیه که در نمره 33 و 34 شرحی نوشته و کتابچة آنرا درج نموده بودید، خیلی خوشوقت شدم . گمانم این است، اقدام در این عمل خیر امروز به منزله جهاد است و عنداللّه ثواب و اجر عظیم دارد. چه ملت و امت ناجیه را از احتیاج به کفار مانع بزرگی است... در این مدت قلیل منسوجات شرکت اسلامیه بین‏المسلمین خیلی رواج یافته و ترقی نموده است و بسیار اشیاء و اجناس نفیسه اختراع کرده‏اند. جهت نمونه و یادداشت یک طاقة آغری سفید که از منسوجات شرکت اسلامیه است، به توسط حاج میرزا علی نقشینه ارسال خدمت شد که لباس مخصوص عبادت شما باشد و داعی را از دعا فراموش نفرمایید. محمد تقی ابن محمدباقر (آقانجفی)»⁴

 

اما حاج آقا نوراللّه به دنبال اعلامیه‏های آقا نجفیمبنی برآماده کردن مردم برای تحریم و دست کشیدن از منسوجات اجانب و استفاده از امکانات داخلی، علاوه بر صدور اعلامیه‏ها و مکتوبات تاریخی به خاطر وجهة اجتماعی و آزادیخواهی و فعالیتهای گستردة اصلاحی، فعال مایشاء و دنبال کننده اهداف شرکت شده و محور فکری و هدایت برنامه‏های ضد استعماری شرکت می‏شود.⁵ چنانچه در سندی که روزنامه ثریا به سال 1317 قمری انتشار داده می‏نویسد:

مکتوب

(جناب شریعتمدار آقای حاجی نوراللّه)

(عماد الاسلام سلمه اللّه تعالی)

عرض می‏شود که همواره حالات بهجت علامات ملاطفت آیات مسرّت بیانات در کمال صحت و استقامت خالی از کسالت و ملالت و نقاهت خواهد بود. ضمنا اینکه ملاحظة مضمون بلاغت مشحون مکاتبة شریفه به توسط جناب ادیب التجار مدیر شرکت اسلامیه که منطوی بر اظهار محبت و مودت بود، نمودم. باعث سرور و نشاط و خرسندی و انبساط شد. و الحق عمده برپا شدن شرکت شریفة اسلامیه بواسطة بیانات و مقالات با حقیقت که در روزنامجات مطروس و مرتس فرموده و هر هفته گوشزد ارباب هوش و فطانت و صاحبان عقل و زکاوت و دیانت شده. و از نقایص و معایب احتیاج داشتن به البسة ملوّنه خارجه اطلاع و التفات به هم رسانیده متنبه و آگاه شده‏اند. و این نیست مگر از جههًْ پاکی طینت و خوشی فطرت. البته باید مؤمنین به مقتضای المؤمن اخ المؤمن و هو مرآته و مبصّره و دلیله و هادیه، محاسن و معایب یکدیگر را به نحو خیرخواهی بنمایند. تا محاسن خود را از معایب و نقایص خویش را منزه ساخته. و بر هر یک از اهل اسلام لازم است که به‏اندازة استعداد خود یدا و لسانا و مالاً بذل جد و جهد و سعی و اهتمام اقدام در انجام این شرکت مبارکه بنمایند. که اسباب ترقی ملت و دولت و باعث ترویج دین و شریعت و علت آسودگی و رفاهت رعیت و موجب صلاح و فلاح و خیر دنیا و آخرت است بنمایند. و پیوسته مترصد ارسال مکاتبات و اطلاع داشتن از شرح حالات بوده و هستم .

 

___________________________________________

 

1. روزنامه حبل المتین، شماره 20، دوشنبه 14 ذى القعده 1316 .

2. روزنامة حبل المتین، شماره 19، سال هفتم، ص 17 .

3. روزنامة حبل المتین، سال ششم ، محرم 1317، شماره 25 .

4. روزنامة ثریا، شماره 47 ، 10 جمادى الاول 1317 قمرى، 16 سپتامبر 1899 .