روزی که هیمنه آمریکا شکست!
زیان وارده به اقتصاد آمریکا از محل استراتژی ایران پس از 13 آبان و خدشه‌دارشدن چهره بین‌المللی این کشور در عرصه جهانی باعث شد تا این کشور دست به تحریم‌های مختلفی علیه ایران بزند و با توجه به قدرت و نفوذ خود در سازمان‌های بین‌المللی ، دیگر کشورها را نیز مجبور به حمایت از این تحریم‌ها کند
اماتحریم‌ها از یکسو باعث خوداتکایی ایران و پیشرفت در عرصه‌های مختلف اقتصادی ایران گردید و از سوی دیگر کشورهای هم‌پیمان آمریکا نیز به علت منافعی که از تجارت با ایران نصیب آنها می‌شود کم‌کم از حمایت از تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران دست کشیدند. همواره در طول تاریخ برخی حرکت‌های خودجوش زمینه‌ساز تحولات عمیقی در یک کشور و بعضا روابط آن با کشورهای دیگر شده و تاثیر قابل توجهی در بسیاری از زمینه‌ها داشته‌اند. در تاریخ انقلاب اسلامی نیز یکی از اثرگذارترین حرکت‌ها، تسخیر لانه جاسوسی آمریکا است که در 13 آبان سال 1358 به وقوع پیوست. حرکت دانشجویان پیرو خط امام در تسخیر لانه جاسوسی آمریکا از جمله اتفاقاتی است که به نظر کارشناسان در سطح ملی و بین‌المللی از اثرگذارترین حرکت‌های انقلابی بوده و دامنه اثر آن بسیار مشهود و مشخص است. اثرات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی این حرکت انقلابی از زوایای مختلف و به قلم افراد متعددی مورد بررسی قرار گرفته، اما به نظر می‌رسد تاثیر این حرکت انقلابی بر متغیرهای اقتصادی در سطح جهانی و بر اقتصاد 2 کشور کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. حرکتی که جهت‌گیری سیاسی کشورها را برای سال‌ها دستخوش تغییر و تحول کرد، در حوزه اقتصاد نیز اثرات قابل‌توجهی داشت. رویداد تسخیر سفارت آمریکا از سوی دانشجویان که به نظر برخی زمینه‌ساز تحولات بزرگی در بخش‌های مختلف بوده و اثر مهمی بر روند انقلاب اسلامی گذاشته را می‌توان در 2 بخش کوتاه‌مدت و بلندمدت در حوزه اقتصادی مورد بررسی قرار داد.
اثر کوتاه‌مدت
بررسی تاثیر تسخیر لانه جاسوسی به تنهایی در زمانی که کشور در وضعیت انقلابی است و متغیرهای مختلف در حال اثرگذاری بر بخش‌های مختلف هستند کار دشواری است و به نظر می‌رسد باید این اقدام را در کنار سایر اتفاقات پس از انقلاب اسلامی و به صورت کلی مورد بررسی قرار داد، اما با نگاهی دقیق‌تر می‌توان به برخی از مهم‌ترین اثرات آن پرداخت. با توجه به این که تسخیر لانه جاسوسی مستقیما بر روابط ایران و آمریکا تاثیر گذاشت و بیشترین تاثیر آن بر بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا یعنی آمریکا بود در ادامه نیز به تاثیر این اقدام در اقتصاد آمریکا پرداخته می‌شود. با توجه به روند قیمت نفت و طلا می‌توان گفت از مهم‌ترین اثرات کوتاه‌مدت تسخیر سفارت آمریکا، افزایش قیمت نفت و طلا و در نتیجه آن کاهش ارزش دلار آمریکا در بازارهای جهانی بود.
افزایش قیمت طلا
هر چند وقوع انقلاب اسلامی خود عاملی در تغییر فضای سیاسی و اقتصادی بین‌المللی بود و با توجه به کاهش نفوذ آمریکا در منطقه و نگرانی‌های جهانی از ایجاد یک قدرت جدید منطقه‌ای، قیمت طلا از ابتدای وقوع انقلاب (بهمن 57) تا تسخیر لانه جاسوسی (13 آبان 58) از 240 دلار در هر اونس به حدود 380 دلار در هر اونس رسیده بود و افزایش قیمت قابل توجهی نشان می‌داد، اما با تسخیر لانه جاسوسی قیمت طلا از 380 دلار با یک شتاب قابل توجه به بیش از 850 دلار در کمتر از 3 ماه رسید که یکی از بی‌سابقه‌ترین افزایش قیمت‌ها در طول معاملات آن به شمار می‌رفت. زمانی که اعتماد به دلار آمریکا در بازارهای جهانی کاهش می‌یابد، سفته‌بازان و کسانی که در آینده نیازمند خرید و فروش دلار هستند برای کاهش ریسک نوسانات ارزش دارایی‌های خود، به خرید طلا که یک دارایی مطمئن است روی می‌آورند.
افزایش قابل توجه قیمت طلا در این مدت کم نشان دهنده افت بسیار محسوس اعتماد نسبت به دلار آمریکا در بازارهای جهانی بود. در واقع اقتصاد جهانی در مورد این که آمریکا یک ابرقدرت است دچار تردید شده و در نتیجه اعتماد به دلار به عنوان یک ارز جهانی به یکی از پایین‌ترین وضعیت‌های خود می‌رسد که اثر نامطلوبی بر تجارت خارجی آمریکا می‌گذارد.
افزایش قیمت نفت
تسخیر سفارت آمریکا و کاهش صادرات نفت ایران نشان از این بود که آمریکا، یکی از بزرگ‌ترین تامین‌کننده‌های انرژی خود را از دست داده است، اما فهمیدن این نکته برای دولتمردان آمریکایی بسیار گران تمام شد. بی‌اعتمادی به بازار انرژی جهان به واسطه کاهش تولید نفت ایران و پس از آن شروع جنگ تحمیلی قیمت نفت را از حدود 15 دلار به بیش از 35 دلار در هر بشکه رساند که با احتساب قدرت خرید دلار در آن سال‌ها (نسبت به سال‌جاری) رقم واقعی نفت فروخته شده به بیش از 70 دلار نیز می‌رسید. افزایش قابل توجه قیمت نفت باعث ایجاد لطمه شدیدی به اقتصاد آمریکا شد و نارضایتی‌های گسترده‌ای را در داخل این کشور به وجود آورد.
نارضایتی و شکست انتخاباتی
افزایش نارضایتی‌های اقتصادی در داخل آمریکا در کنار ناتوانی دولت آمریکا در به نتیجه رساندن مذاکرات پیرامون آزاد کردن کارمندان سفارت خود در تهران پایه‌های دولت کارتر را بشدت سست کرد. هر چند دولت کارتر تا آخرین لحظات انتخابات ریاست جمهوری آمریکا برای تغییر افکار عمومی این کشور سعی داشت نظر رهبر ایران را تغییر دهد و با بازگرداندن کارمندان خود اعتماد از دست رفته در بین شهروندان آمریکایی را مجددا به دست آورد، اما عدم موفقیت دولت کارتر در این مورد، موجب شکست انتخابات و پیروزی رونالد ریگان شد. به نظر کارشناسان یکی از مهم‌ترین متغیرهای پیروزی ریگان در این دور از انتخابات، تسخیر سفارت آمریکا و بازداشت 444 روزه کارمندان این سفارت تا زمان برگزاری انتخابات در آمریکا بود. به واقع می‌توان گفت ریگان و جمهوریخواهان پیروزی خود را مدیون سیاست ایران در مورد آزادسازی کارمندان سفارت آمریکا بودند و سیاست ایران در تغییر رئیس‌جمهور آمریکا نقشی کلیدی داشت. پس از این اتفاق بود که ایران به عنوان یک قدرت جدید در سطح منطقه و یک قدرت فرامنطقه‌ای مورد توجه تحلیلگران سراسر جهان قرار گرفت.
تاثیر بلندمدت
پس از تسخیر سفارت آمریکا و قطع روابط سیاسی ایران و آمریکا، روابط تجاری 2 کشور نیز با کاهش قابل‌توجهی مواجه شد. آمریکا که پایگاه اصلی خود را در خاورمیانه از دست داده بود سعی کرد تا روابط بهتری با کشورهای عربی خاورمیانه مخصوصا عراق و عربستان برقرار کند و سرمایه‌گذاری کلانی در صنعت نفت این کشورها انجام دهد تا علاوه بر تامین انرژی موردنیاز از منافع خود در مقابل ایران که اکنون کشوری مستقل و بدون دخالت بیگانگان به حساب می‌آمد، محافظت کند. حمایت همه‌جانبه آمریکا از عراق در جنگ تحمیلی یکی از موارد نشان‌دهنده میزان خشم آمریکا نسبت به مواضع ایران، مخصوصا موضوع تسخیر سفارت این کشور بود. کاهش روابط تجاری 2 کشور باعث کاهش واردات کالاهای آمریکایی به ایران و کاهش صادرات نفت ایران به آمریکا شد. در نتیجه آمریکا یکی از بازارهای مطلوب خود را در خاورمیانه از دست داد و ایران نیز با تغییر استراتژی خود اقدام به تغییر شرکای تجاری خود کرد که طی آن شرکای تجاری ایران از آمریکا به کشورهای اروپایی نظیر آلمان، فرانسه و ایتالیا تغییر یافت.
به نظر برخی کارشناسان، ضرر و زیان وارده به اقتصاد آمریکا از محل استراتژی ایران پس از 13 آبان و خدشه‌دارشدن چهره بین‌المللی این کشور در عرصه جهانی باعث شد تا آمریکا دست به تحریم‌های مختلفی علیه ایران بزند و با توجه به قدرت و نفوذ خود در سازمان‌های بین‌المللی ،دیگر کشورها را نیز مجبور به حمایت از این تحریم‌ها کند. اما تحریم‌های بیشتر باعث افزایش خودکفایی و خوداتکایی ایران و باعث پیشرفت در عرصه‌های مختلف اقتصادی گردید به‌طوری که تحریم‌ها در حال حاضر کمترین اثر را بر اقتصاد ایران دارد و کشورهای هم‌پیمان آمریکا نیز به علت منافعی که از تجارت با ایران نصیب آنها می‌شود کم‌کم دست از حمایت از تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران برداشته‌اند.
روزنامه جام جم ، پنجشنبه 12 آبان 1390