21 فروردین 1393

انتشار گزیده‌ای از اسناد کردستان توسط کتابخانه مجلس


 

انتشار گزیده‌ای از اسناد کردستان توسط کتابخانه مجلس

 

این کتاب شامل اسناد مجلس اوّل تا پنجم شورای ملّی است که به کوشش اسماعیل شمس تدوین شده و توسط انتشارات کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی به چاپ رسیده است.

کتاب دارای مقدمّه‌ای است در تاریخ مشروطه و وقایعی که همزمان با آن در کردستان و مجلس شورای ملی روی داده است.

این اسناد شامل 240 سند است که از میان 3000 سند گزینش شده و از مجلس دوم 1327ق /1288ش تا پایان مجلس پنجم 1304ش را در بر می‌گیرد و حوزة جغرافیایی آنها شامل مناطق کردنشین استان کردستان، جوانرود، روانسر و مهاباد است. شیوة تنظیم اسناد بر پایة تاریخی- موضوعی است. مدوّن این اثر می‌گوید: در گزینش خود سعی کرده که علاوه بر تاریخ سیاسی، اسناد مهمی را از مسائل و مشکلاتی که مردم در زندگی روزمرة خود با آن روبرو بودند،‌ در این کتاب بیاورد.

موضوع محوری بیشتر اسناد، کشمکش و اختلاف مالکان با رعایای خود و دیگر مالکان محلی بر سر آب، ملک و زمین است ولی در کنار آن موضوعات مهم دیگری از قبیل: دخالت دولت عثمانی در غرب ایران؛ میزان رعایت حقوق اقلیت‌های قومی و مذهبی؛ مشکلات زنان؛ چگونگیِ تأسیس ادارات دولتی مانند عدلیه و نظمیه و موسسات تمدّنی جدید مانند مدرسه، ادارة برق و مخابرات؛ اختلافات ایلی، طایفه‌ای و مذهبی و رقابتهای مالکان و متنفذان محلی با حکام اعزامی از سوی دولت؛ تقابل شرع و عرف (روحانیون محلی با روسای عدلیة کردستان؛ اطلاعات اجتماعی شامل نام ایلات و طوایف، خصوصیات زندگی ایلی و  روستایی؛ و تصاویری از جرایم و ناهنجاریهای اجتماعی مانند قتل، دزدی، فقر و انواع خشونت، نیز دیده می‌شود.

در انتهای نیز کتاب چهار نمایه شامل نامها و القاب، جایها، سازمانها و نهادها، گوناگون (پیشه‌ها، قومها،‌ خاندانها، کتب و نشریات) تدارک دیده شده که به روند تحقیق و پژوهش بر روی این اسناد کمک شایانی می‌کند.

در مقدمّة رئیس کتابخانة مجلس شورای اسلامی، دکتر محمّد رجبی بر این کتاب می‌خوانیم:

اسناد یکی از موثّرترین منابع در پژوهشهای تاریخی شمرده می‌شوند و درجة اعتبار آنها، نسبت به دیگر موارد و مصالح تحقیق،‌ بیشتر است. در تحقیقات مربوط به تاریخ معاصر ایران، از دورة مشروطیت تا کنون، اسناد جایگاه ویژه‌ای دارند چراکه اطّلاعات نویافته‌ای عرضه می‌کنند و می‌توانند زوایای تاریک بسیاری از وقایع تاریخی را روشن‌تر نمایند.

گنجینة اسناد مجلس شورای اسلامی، به حیث دارا بودن اسناد مربوط به مجلس شورای اسلامی و ملّی، بزرگ‌ترین مرکز اسناد در کشور محسوب می‌شود و این کتابخانه، تاکنون، به چاپ و انتشار بیش از بیست مجلّد از این اسناد، اقدام کرده است، و در حد مقدورات خود، مجلدّات دیگری نیز منتشر کرده و در دسترس محقّقان خواهد گذاشت.

این کتاب، به بررسی عریضه‌های مردم کردستان به مجلس شورای ملی از دورة اوّل تا پنجم اختصاص دارد. در این عریضه‌ها، شکایات مردم از کم و کاستی‌های زندگی فردی و اجتماعی، شیوة حکومت‌داری حکّام و امرای دولتی و محلّی و کشمکشهای میان ایلات و مردم روستایی و شهری بر سر آب و ملک و مسائلی از این قبیل،‌ طرح شده است. در این اسناد به خوبی فرایند انعکاس اندیشه و عمل مشروطه‌خواهی در ولایتی مانند کردستان نشان داده شده است. از تعارض‌های ساختاری میان اندیشه و واقعیت ماقبل مدرن با اندیشة مدرن که از طریق مشروطه گسترش یافت، سخن گفته شده است. این اسناد، تا حدودی، خلأهایی را که در تاریخ‌نگاری محلّی در عصر مشروطه وجود دارد، پر می‌کند.

با مطالعة این کتاب، به خوبی می‌توان دریافت که چرا مشروطه نتوانست به تجربة موفقی در سیاست‌ورزی ایرانی، چه در مرکز و چه در ولایات تبدیل شود.


ایبنا