از قاجار به پهلوی

«از قاجاریه به پهلوی» عنوان یکی دیگر از آثار دکتر محمدقلی مجد، پژوهشگر و محقق ایرانی مقیم آمریکا است که توسط مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی منتشر شده است. در این کتاب که ترجمه متن انگلیسی همین اثر تحت‌عنوان «From Qajar to Pahlavi: Iran 1919_ 1930» می‌باشد، چهار هزار روز از تاریخ ایران از تاریخ 1298 تا 1309 هجری خورشیدی به تصویر کشیده شده است. مجد برای این بررسی روزشمار‌گونه، از 633 سند منتشر نشده بهره برده که در قالب گزارش، تلگرام، ابلاغیه، دستورالعمل، نامه و یادداشت در آرشیو وزارت امورخارجه آمریکا نگهداری می‌شود.
 

نکته حائز اهمیت آن است که دکتر مجد اولین کسی است که به شکل گسترده از اسناد علنی شده آمریکا برای بررسی تاریخ ایران در طول سال‌های 1941 ـ 1921 استفاده کرده است.
گزارش‌های قید شده در این اسناد، ایران را سرزمینی معرفی می‌کند که بیست سال به غارت رفته، با وحشی‌گری سرکوب شده و به شدت آسیب دیده است. فقر، ستم، قتل در زندان، سانسور و جالب‌تر از همه کمبود مواد غذایی در این کشور بیداد می‌کرد. در واقع، ایران‌نوینی که «رضاشاه کبیر» معمار آن بود، یک دیکتاتوری بی‌رحم و خشن نظامی بود که در آن قانون اساسی و مجلس به شوخی شباهت داشت. «ایران نو» یکی از فقیرترین و عقب‌مانده‌ترین کشورهای جهان زمان خود بود که نود درصد جمعیت آن بی‌سواد بودند؛ از جمله خود رضاشاه.
سفیر آمریکا در تهران، رضاشاه را در زمان سلطنتش چنین توصیف کرده است: «پسر بی‌سواد یک روستایی بی‌سواد»، مردی که «تنها مقدار ناچیزی با توحش فاصله دارد». ولی در یک چیز با آنها متفاوت بود: او یکی از ثروتمندترین مردان جهان زمان خود به شمار می‌رفت.
کتاب «قاجار به پهلوی» نیز مستند به اسناد وزارت امورخارجه آمریکاست؛ اسنادی که طی 30 سال اخیر در اختیار محققان بوده ولی چندان مورد استفاده قرار نگرفته بود.