از ارتش خلقی تا ارتش انقلابی/ نگاهی به چالش‌های چمران در دوره وزارت دفاع
از اعلام بی‌طرفی ارتش تا اعلام تصفیه اساسی ارتش دو روزی بیشتر فاصله نبود؛ ارتش شاهنشاهی بی‌طرف ماند و این یعنی پیروزی انقلاب و دادن این تیتر فردای روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ به کیهان که «ارتش انقلاب شهر‌ها را آزاد کرد»؛ و اخباری از این دست که فرماندهان ارتش برکنار شدند و ستاد ارتش تحویل دولت بازرگان شد. هنوز این روزنامه نرفته، تیتر یک دیگری جای قبلی نشست که سرلشکر ولی‌الله قره‌نی رییس جدید ستاد ارتش خبر از تصفیه اساسی در ارتش می‌داد و دادن این وعده که ایدئولوژی جدیدی جانشین ایدئولوژی قبلی ارتش می‌شود.
قره‌نی این حرف‌ها را در حالی می‌زد که وقتی پایش را در اتاق رییس ستاد ارتش گذاشت، همراهانش عکس‌های شاه و فرح و رضا پهلوی را پایین می‌کشیدند و مجسمه‌های فلزی شاه که روی میزها بود داشت جمع‌آوری می‌شد. داریوش فروهر، سخنگوی جبهه ملی که همراه رییس جدید ستاد ارتش آمده بود هم توصیه کرد: «ارتشی بسازید که افراد آن از مافوق‌های خود فقط اطاعت کورکورانه نکنند.» هفته بعد نوبت مردم بود که در یک راهپیمایی بزرگ شعار دهند ارتش خلقی باید ایجاد شود و نوشته‌های پلاکارد‌هایشان گویای خواسته‌های دیگرشان بود: «تعقیب و برکناری فرماندهان مزدور اولین خواسته ما است... ارتش ملی ایران تیمسار نمی‌خواهد... توبه سران ارتش را باور نمی‌کنیم همچنان که توبه شاه را باور نکردیم.»
تشکیل ارتش خلقی پیش از انقلاب از شعارهای چریک‌های فدایی خلق بود که در روز ۲۵ بهمن ۵۷ هم دو عضو این سازمان در یک مصاحبه مطبوعاتی تکرار کردند و درخواستشان این بود که کلیه فرماندهان سابق ارتش باید در دادگاه خلق محاکمه شوند و ارتشی تشکیل شود متشکل از توده مردم و کارگران و زحمتکشان. ارتش دستخوش تصفیه و پاکسازی شد، هفته‌ای پس از انقلاب گذشته ۶۵ فرمانده ارتش بازنشسته شدند که در بین آن‌ها ۶ ارتشبد (از جمله قره‌باغی، ازهاری، طوفانیان و فردوست)، ۴۴ سپهبد (از جمله جهانبانی، ناصر مقدم، کامیابی‌پور و...) ۳ سرلشکر (یوسف هاشمی، حبیب‌الله خامنه‌ای، کیومرث خرمی) و ۱۳ سرتیپ (از جمله محققی، تهرانچی و اشعری) دیده می‌شد. دو هفته بعد از انقلاب نوبت به ۳۸ سرلشکر و ۱۷ سرتیپ رسید که بازنشسته شوند، اما این‌ها طیف چپ را راضی نمی‌کرد؛ در همان روزهایی که حکم بازنشستگی امرای ارتش در ستون‌های روزنامه‌ها چاپ و در ارتش دست بدست می‌شد، مسعود رجوی از سران سازمان مجاهدین خلق انحلال «نظام ارتش مزدور و پس مانده شاه» و تجدید سازمان آن را برای «تکمیل انقلاب» ضروری دانست و خطاب به نخست‌وزیر دولت موقت گفت: «آقای بازرگان، اگر مساله ارتش حل نشود، شما مسوول کشتارهای آینده خواهید بود.»
نه تصفیه‌ها در ارتش متوقف شد و نه انتقادهای خلقی‌ها (مجاهدین خلق و چریک‌های فدایی خلق)؛ در سالگرد واقعه سیاهکل در ۱۹ بهمن ۱۳۵۸ اشرف دهقانی از برجسته‌ترین اعضای چریک‌های فدایی در میتینگی همچنان بر دولت بازرگان می‌تاخت که آن زمان سه ماه از استعفایش می‌گذشت: «آن‌ها ارتش ضد خلقی و مزدور شاهنشاهی را فوری سر و سامان دادند و برای یورش به خلق آماده‌اش کردند. اسمش را هم گذاشتند ارتش جمهوری اسلامی!» شعار‌ها طنین‌انداز شد: «ارتش آمریکایی نابود باید گردد.» در میان شعارهای میتینگ چریک‌های فدایی یک شعار چند باری تکرار شد: «مرگش باد، مرگش باد!» مخاطب شعار مصطفی چمران، وزیر دفاع دولت بازرگان بود که پس از دولت موقت هم در این سمت ماند و اشرف دهقانی در آن میتینگ به شدت به او حمله کرد: «آمدند تیمسارهای شاه خائن را کردند فرمانده قوا، وزیر دفاع، فرمانده نیروی دریایی، استاندار فلان جا. اغلب کارمندان سطح بالا را می‌بینیم که هر یک به نحوی وابسته به نیروهای خارجی، یعنی امپریالیست‌ها هستند. مثلاً این آقای چمران (مرگش باد! مرگ بر چمران) مرگ بر چمران! چمران را اول کردند معاون نخست‌وزیر. بعد آمد کردستان را سرکوب کرد و به پاس این آدمکشی این بار او را کردند وزیر دفاع... راستی، او این سال‌ها که در ایران نبود، کجا بود؟ بسیاری می‌دانند در خدمت اربابان امپریالیستش بود.» از آن میتینگ تا درگیری چریک‌های فدایی با نظام و ارتش راه درازی طی نشد.
کودتای نوژه و طرح مجدد پاکسازی ارتش
۱۸ تیر ۱۳۵۹ کودتای نوژه لو رفت؛ طرحی که گفته شد پای شاپور بختیار آخرین نخست‌وزیر رژیم پهلوی در میان بود و در آن تنی چند از افسران ارتش و بالاخص افسران نیروی هوایی قصد بمباران اماکن و مراکز حساس نظام از جمله اقامتگاه امام، نخست‌وزیری و فرودگاه مهرآباد را داشتند. روزنامه جمهوری اسلامی روز ۲۱ تیر ۵۹ به نقل از اکبر هاشمی رفسنجانی از دستگیری ۱۲ نفر از افسران خلبان در اولین ساعات آغاز توطئه خبر داد و به نقل از فرمانده سپاه خوزستان نوشت ۲۰ نفر از افسران ارشد توطئه گر ارتش دستگیر شدند.
پیش از ظهر همان روز هم حجت‌الاسلام محمدی ری شهری، حاکم شرع و رییس دادگاه انقلاب ارتش جمهوری اسلامی ایران در یک کنفرانس مطبوعاتی خبرنگاران را در جریان «کشف توطئه خائنانه عوامل بختیار» قرار داد و گفت: «تاکنون حدود ۲۰۰ نفر در این رابطه دستگیر شده‌اند و در ین طرح خائنانه یک شاخه نظامی (عمده آن تیپ نوهد کلاه سبز‌ها) و یک شاخه سیاسی عموما از همین افرادی که ادعای ملیت بدون اسلام می‌کنند شرکت داشتند.»
روزنامه جمهوری اسلامی همان روز (۲۱ تیر ۱۳۵۹) در سرمقاله‌ای با عنوان «درس‌هایی از توطئه» بر ضرورت تصفیه هر چه سریع‌تر ارتش جمهوری اسلامی از «افراد پلید و مزدور» تاکید کرد و نوشت: «توطئه مثلث امریکا، اسراییل، عراق با همکاری عده‌ای مزدور که می‌خواستند به اصطلاح خودشان حکومت پوسیده آخوند‌ها را سرنگون سازند با قدرت تمام در هم شکسته شد، ملت ما هم در طول انقلاب و هم ماجرای طبس و هم این توطئه اخیر «امداد غیبی» را حس کرد و به رای‌العین دید و این همه سیلان و جریان فیض و رحمت از سوی الله به سمت ملت ما به جواب آن خون‌های پاک و طاهری است که بدست دژخیمان بر روی زمین ریخته شده است... این توطئه اولین نبوده و آخرین نیز نخواهد بود... این توطئه ضرورت تصفیه هر چه سریع‌تر ارتش جمهوری اسلامی را از افراد پلید و مزدور به خوبی نمایان می‌سازد... از محتوای خبرهای پخش شده می‌توان فهمید که انجمن‌های اسلامی ارتش نقش مهمی را در کشف و پیگیری و خنثی کردم توطئه داشته‌اند و از سوی دیگر شنیده‌ایم که در ماه‌های اخیر انجمن‌های اسلامی زیر فشارهای غیرعادی بوده‌اند، به نظر ما نه تنها این فشار‌ها و محدودیت‌ها باید برطرف شود بلکه عاملان این فشار‌ها و محدودیت‌ها باید شناسایی گردند که خود این عاملان فشار می‌توانند عاملان توطئه‌های آینده باشند.»
سرمقاله دیگر جمهوری اسلامی در همان روز «از طبس تا نوژه» تکرار همان خواسته بود: «اعضای انجمن‌های اسلامی نشان داده‌اند که شایستگی احراز پست‌های حساس ارتش را دارند و برای جلوگیری از توطئه‌های احتمالی آینده، از وجود آن‌ها باید استفاده کرد. استفاده از مهره‌های سرسپرده رژیم گذشته در ارتش، گناه نابخشودنی است. جای این مهره‌ها را باید افراد مومن به انقلاب اسلامی ایران بگیرند و به سرعت نظام طاغوتی ارتش را دگرگون نمایند. تا بازسازی کامل یک ارتش انقلابی که صددرصد به انقلاب اسلامی ایران و رهبری امام خمینی وفادار باشد، نهادهای انقلابی داخل ارتش باید تقویت و عناصر متزلزل را منزوی ساخت.»
لحن سرمقاله روزنامه جمهوری اسلامی فردای آن روز (۲۲ تیر) ملایم‌تر از روز قبل بود که تحت عنوان «احیای انقلابی کمیته‌ها» نوشت: «ارتش نیروهای مسلح نیز مرکب از عناصر بسیاری است که تماما دل در گروی انقلاب اسلامی و تداوم آن دارند، اما به سبب وجود عناصر ناخالص و وابسته در آن، و به علت عدم وجود یک بافت هماهنگ و یکنواخت در آن، کشش انقلابی پاسداران و کمیته‌ها را داند. کسی نمی‌تواند فداکاری‌ها و رشادت‌های پرسنل ارتش را در سرکوب ضدانقلاب و آزادسازی غرب کشور نادیده بگیرد. کسی نمی‌تواند شجاعت و شهامت نیروهای مسلح را در نابودی عوامل عراق و اشرار حزب بعث، انکار نماید. کسی قادر نیست نقش عناصر ارتش را در پاکسازی منطقه قطور مورد اغماض قرار دهد.»
آن لحن تند و این لحن ملایم هر دو از نظر مصطفی چمران که فردایش (۲۳ تیر) در مجلس نطق کرد، دور نماند؛ چمران به گفته حسن آیت، نماینده تهران در مجلس، «دو حیاتین» بود؛ هم نماینده مجلس بود و هم وزیر دفاع. چمران آن روز از کلیت ارتش دفاع کرد؛ این بار اما در مقابل انقلابیون مذهبی که یکی مثل حسن روحانی، رییس سازمان عقیدتی- سیاسی ارتش پیشنهاد انحلال یا ادغام تیپ «نوهد» را مطرح کرده بود آن هم پس از اشاره ری‌شهری به نقش تیپ نوهد در کودتای نوژه و دیگری مانند شاهچراغی که به کشف عکس‌های شاه و شیشه‌های مشروب در تیمسار باقری اشاره کرده بود. چمران در نطقش و در حالی که یدالله سحابی ریاست مجلس را برعهده داشت، به نمایندگان حامی تغییرات اساسی در ارتش اطلاع داد ۱۲ هزار نفر از ارتش پاکسازی شده‌اند اما نگاهش به ارتش چنان بود که خطاب به نمایندگان گفت: «این ارتش با تمام هجوم و حمله‌ای که به آن می‌شود ارتشی نبود که با ملت ما بجنگد، پیروزی انقلاب ما در سایه این حقیقت بود که ارتش به ملت ما پیوست و نجنگید. یک ارتش پانصد هزار نفری اگر می‌خواست با ملت بجنگد، میلیون‌ها کشته می‌دادند نه شصت هزار نفر، نه هفتاد هزار نفر، ارتش به ملت پیوست و طاغوت احساس کرد.»
مروری بر نطق کامل مصطفی چمران در مجلس و نظرات نمایندگان مختلف در جلسه هفدهم دوره اول مجلس شورای اسلامی (۲۳ تیر۱۳۵۹)، تصویر روشنی است از چالشی که چمران در دوره وزارت دفاع با آن روبرو بود و دفاعی که وی از مدافعان مرز و بوم ایران کرد که به نقل از روزنامه رسمی ارائه می‌گردد:
بسم الله الرحمن الرحیم
مثل دوست و برادرم آقای خلخالی می‌خواهم در آستانه ماه مبارک رمضان طلب همتی کنیم و از رحمت و برکت و مغفرت این ماه بزرگ نصیبی هم به ما برسد. ما به هر حال نمایندگان این ملتیم، ملتی که انقلاب بپا کرده و انقلاب مقدس اسلامی و نمایندگان چنین ملتی باید مظهر و نمونه تقوا و ایمان و پاکی و گذشت و ایثار و عرفان باشند تا بتوانند این رسالت مقدسی را که به عهده ما گذاشته شده به پایان برسانند، امیدوارم که خدای بزرگ لطفی کند و همه ما را مشمول مغفرت و رحمت خودش در این ماه مبارک بفرماید.
سوالات متعددی درباره ارتش مطرح شد که بنا به وظیفه شرعی خودم و به حسب روشنگری بعضی از سوال‌های متعددی که دوستان مطرح کردند مختصری ذکر می‌کنم. دو روزنامه را، روزنامه جمهوری اسلامی را از دیروز و پریروز همراه خودم آورده‌ام و سخنی که دوستان خودمان در اینجا مطرح کردند نیز دنباله یا هماهنگ همین مطالب روزنامه‌ها بود که به شدت به ارتش حمله شده است. خوشوقتم که روزنامه جمهوری اسلامی دیروز لحنی جدا از پریروز داشت. فقط یک جمله این را از پریروز می‌خوانم که ارتش بعد از انقلاب نشان داده است که هماهنگ انقلاب نیست و نشان داده است که خلاصه برخلاف مومنین و غیره رفتار می‌کند.
خوشبختانه دیروز که در همان روزنامه جمهوری اسلامی تصحیح شده است می‌گوید کسی نمی‌تواند فداکاری‌ها و رشادت‌های پرسنل ارتش را در سرکوبی ضد انقلاب و آزاد سازی غرب کشور نادیده بگیرد، کسی نمی‌تواند شجاعت و شهامت نیروهای مسلح را در نابودی عوامل عراق و اشرار حزب بعث انکار نماید، کسی قادر نیست نقش عناصر ارتشی را در پاکسازی منطقه قطور مورد اغماض قرار بدهد، هیچ کس نمی‌تواند هشیاری انقلابی انجمن‌های اسلامی را و خصوصا انجمن اسلامی نیروی هوایی را در کشف این توطئه ندیده بگیرد. به هر حال خوشحالم که روزنامه جمهوری اسلامی با این بیان واضح و صریح خودش روشن کرد ولی متاسفانه بعضی از دوستان نماینده ما همچنان با همان شور و هیجان به ارتش حمله می‌کنند و مطلبی را که می‌خواهم خدمت دوستان عرضه بدارم این است که همان کسانی که این توطئه را کشف کرده‌اند در داخل ارتش بوده‌اند، همان انجمن‌های اسلامی و مسوولین دیگری که از دو ماه پیش این موضوع را تحت مراقبت قرار دادند آن‌ها هم جزو پرسنل ارتش بودند، خارج از ارتش که نبودند، کمیته‌ها و پاسداران خیلی کمک کردند و بخصوص در دستگیری توطئه‌گران در روزهای آخر فداکاری زیادی از خود نشان دادند ولی از دو ماه قبل این توطئه تحت بررسی و مراقبت بوده است و همین دوستان مومن به طور کلی عمل صحیحی نیست، عملی است که استعمار می‌خواهد این قضیه‌ای است که می‌خواهم روی آن تکیه بکنم ما یا باید بپذیریم که آیا به ارتش نیازی هست، در نابودیش نکوشیم. مطلبی را که ما به آن ایمان داریم و مطمئن هستیم دشمن ما با تمام قدرت خویش می‌کوشد که ارتش را تضعیف کند، حتی نابود و منحل کند، شعار انحلال ارتش از شعارهایی است که ضدانقلاب از روزهای اول مطرح کرده و هنوز هم به دنبال آنست.
معادیخواه- آقای رییس تذکر آیین نامه‌ای دارم.
رییس- تذکر آیین نامه‌ای مورد ندارد هنوز صحبت قبل از دستور است.
معادیخواه- اگر صحبت نماینده‌ای تحریف بشود آن نماینده حق دارد از خود دفاع کند. آقای چمران صحبت‌ها را دارند تحریف می‌کنند. حمله‌ای به ارتش نبوده حتی پیشنهاد تشویق از عناصر مومن و فداکار داخل ارتش هم بوده است.
دکتر چمران- متشکرم جناب آقای معادیخواه، من می‌خواستم این برای همگان روشن بشود. شاید در ذهن شما این طور نبود ولی در ذهن عده زیاد دیگری این طور منعکس شده است، این بود که می‌خواستم برای همگان روشن بشود که هر نهاد انقلابی در این کشور مورد هجوم هست، شما می‌دانید که به جامعه روحانیت کشور حمله می‌کنند که لجن‌مالش بکنند، می‌دانید که به سپاه پاسداران و کمیته‌ها هم حمله می‌کنند که آن‌ها را به لجن بکشند، بنابراین هر نهادی هر ارگانی که منشا اثر باشد مورد هجوم دشمن هست و دشمن سعی می‌کند که آن‌ها را بکوبد، بنابراین ما نباید وسیله‌ای قرار بدهیم تا این طرح دشمن پیاده شود در رابطه با ارتش.
سوالاتی که سروران مطرح کردند یکی در مورد پاکسازی است، شما شاید بدانید که در ارتش بیش از دوازده هزار نفر تا به حال پاکسازی شده است و پاکسازی ارتش زود‌تر و سریع‌تر از هر وزارتخانه دیگری انجام شده است و شاید بدانید که بزرگترین حمله‌ها و هجوم‌ها به شخص من از طرف نیروهای مرتجع، ضد انقلاب وابسته به طاغوت از داخل و خارج کشور بابت همین پاکسازی‌ها جریان دارد و مساله پاکسازی که همچنان ادامه دارد مساله خطرناکی است، دوست عزیز ما آقای دکتر روحانی مساله‌ای را مطرح کردند که تیپ «نوهد» را منحل کنید. یکی از مشکلات بزرگ همین جاست که تیپی را که بهترین رزمندگان ما هستند منحل کنیم، آن‌ها را بیرون بریزیم، آن وقتی این دوازده هزار نفری را که بیرون ریختیم این‌ها چه خواهند کرد کجا خواهند رفت، آیا به دشمن می‌پیوندند؟ نمی‌پیوندند؟ با آن‌ها باید چگونه معامله کرد، آیا صحیح است که بهترین رزمندگان را دور بریزیم؟ برای اینکه احتمالا یک دهم آن‌ها به دشمن بپیوندند. یا بهتر است آن‌ها را تحت کنترل خود داشته باشیم.
روحانی- انحلال به معنای اخراج نیست، می‌شود که آن‌ها را به واحدهای دیگر منتقل کرد.
دکتر چمران- به هر حال من تعجب می‌کنم که جناب آقای دکتر روحانی خودشان دست‌اندرکار ارتش هستند و در سازمان سیاسی و ایدئولوژیک ما بزرگترین نقش را پیاده می‌کنند و به این مشکلات آگاهی کامل دارند.
خلخالی- پس می‌ترسید اگر منحل کردید ملحق بشوند به آن‌ها. بنابراین این‌ها بدرد نمی‌خورد، ما هیچ باکی از آن‌ها نداریم ما به کسی باج نمی‌دهیم.
رییس- آقای دکتر چمران بفرمایید ادامه بدهید.
دکتر چمران- به هر حال دوازده هزار نفر از ارتش پاکسازی شده‌اند و می‌خواستم به آقای خلخالی این نکته را عرض کنم که در رابطه با پاکسازی ادارات و وزارتخانه‌های دیگر که صد نفر، سی نفر، چهل نفر پاکسازی می‌کنند، در ارتش دوازده هزار نفر پاکسازی شده، اینکه امر ساده‌ای نیست و این عمل به شدت ادامه دارد، کمیته‌های متعددی است در نقاط مختلف که مسوول این کار‌ها هستند و مساله مهمی که از نظر نظامی به عرض دوستان برسانم این است که دشمن همیشه و همه جا قادر است که کودتایی به راه بیندازد، خریدن پنج افسر یا بیست افسر برای دشمن با قدرت پول کار ساده‌ای است. (کیاوش- افسران مومن هرگز خریداری نمی‌شوند) شما اگر ارتش صدر اسلام را هم در نظر بگیرید دوست عزیز من جز عده انگشت‌شماری افراد دیگری بودند آنچنان که باید و شاید رسالت مقدس نبی اکرم را درک نکرده بودند. (کیاوش- مومنین همان‌ها بودند) آن‌ها هم تعدادشان از انگشتان دست تجاوز نمی‌کرد. بنابراین مساله مهم استراتژیک که برای ما مطرح است که زمینه برای کودتا وجود نداشته باشد و مساله‌ای را که از نظر نظامی در حال حاضر می‌خواهم عرضه کنم این است که زمینه برای کودتا نیست، به فرض اینکه بیست نفر از تیپ نوهد بخواهند کودتا کنند ۱۲۰ نفر در مقابل آن‌ها می‌ایستند، اگر فرماندهی بخواهد هواپیما را همان طور که امام امت فرمودند به هوا ببرد پس از مدتی بنزینش تمام می‌شود باید بنشیند، هنگامی که زمینه برای کودتا نیست درجه‌داران و افسران و غیره با ۲۰ نفر افسر همکاری نکنند کودتایی در نمی‌گیرد. مساله مهم زمینه‌ای است که در آن زمینه ما داریم زندگی می‌کنیم، مساله‌ای که می‌خواهم به شما بگویم در تمام دنیا حتی در خود آمریکا حتی در روسیه شوروی، آمریکا و در آنجا جاسوس دارد، در خود پنتاگون روسیه شوروی هم جاسوس دارد امری است واضح که یک عده‌ای از افراد کشور را دشمن می‌تواند بخرد، اینکه امر کلی است ولی مساله زمینه است، در حال حاضر در ارتش ما زمینه برای کودتا وجود ندارد، این ارتشیان ما اطاعت نخواهند کرد، زیر بار نخواهند رفت، نه فقط ملت ما علیه آن‌ها خواهد جنگید بلکه ارتشیان هم خواهند جنگید.
مساله‌ای را که می‌خواهم به عرض شما برسانم اینست که این ارتش با تمام هجوم و حمله‌ای که به آن می‌شود ارتشی نبود که با ملت ما بجنگد، پیروزی انقلاب ما در سایه این حقیقت بود که ارتش به ملت ما پیوست و نجنگید. یک ارتش پانصد هزار نفری اگر می‌خواست با ملت بجنگد، میلیون‌ها کشته می‌دادند نه شصت هزار نفر، نه هفتاد هزار نفر، ارتش به ملت پیوست و طاغوت احساس کرد که این وفادار به منفعت طاغوت نیست. بنابراین گریخت، بنابراین ارتشی است که اکثریت مطلق، به نفع ملت و به نفع انقلاب ما است. بنابراین عده‌ای که می‌خواهند کودتا به راه بیندازند اعداد معدودی هستند و این عملی است که در همه جای دنیا و برای همیشه برای دشمنان وجود دارد، ولی مساله‌ای را که می‌خواهم اینجا مطرح کنم این است که با یک بازی سیاسی و با مساله‌ای و با یک کودتای ساختگی که نظیرش را در چند روز پیش دیدیم، سبب نشوند که رابطه ملت با ارتش قطع شود، سبب نشود که آن پرستیژ و شخصیتی را که قلمداد می‌کرد از بین برود. این وحدت و یکپارچگی بین ارتش و مردم بزرگترین تجربه دیده‌اید. مساله خوزستان را شما بهتر از من آگاه هستید، بنابراین شما مقابل قدرت‌های نظامی بزرگ و سازماندهی دشمن مقاومت بکنید. احتیاج به ارتش هست و به همین علت است که دشمن سعی می‌کند ارتش را با قدرت بکوبد، از نظر مردم بیندازد، پرستیژ ارتش را از بین ببرد و ما نباید تسلیم این امر بشویم. از این کودتا‌ها و نظیر این توطئه‌ها چه بسا که زیاد اتفاق بیفتد ولی همین‌طور که گفتم زمینه‌ای برای کودتا در داخل ارتش و در خارج از ارتش وجود ندارد. در این ارتش هستند که من با کمال جرات و جسارت در پشت آن‌ها نماز خوانده‌ام و نماز می‌خوانم.
بد نیست از یکی از افسران پاک در اینجا اسم ببرم، بنام سرگرد صیاد شیرازی که هم اکنون به فرماندهی عملیات غرب منصوب شده است و یک سرگرد است و رییس جمهور هم دستور فرمودند که به او دو درجه بدهند که سرهنگ بشود، این افسری است که در روزگار گذشته سال گذشته در سردشت همراه من بود و پاکی و تقوا و ایمان و شجاعت هر چه بخواهید در این کسانی که در اینجا نشسته‌اند تبحر زیادتری داشته باشد، چنین افسران پاکی که مورد قبول همگان هستند به مسوولیت گماشته شدند. حتی باقری، دیروز دوستی از ما به باقری حمله کرد. تیمسار باقری کسی بود که قبل از هر کس (جناب آقای خلخالی هم اطلاع دارند) دو ماه قبل این توطئه را به رییس‌جمهور خبر داد، او اگر می‌خواست بگریزد می‌توانست بگریزد او اگر می‌خواست با آن‌ها همکاری کند خیلی امکانات داشت، ولی کسی بود که به طور مرتب اخبار توطئه‌گران را به رییس‌جمهور می‌داد و دولت و رییس جمهور از کانال‌های مختلف، افکار مختلفی دریافت می‌کردند که یکی از طرف او بود. بنابراین به صرف شعارهای تند و احساسات کور افرادی را کوبیده‌اند. در حالی که گفتم چنین فرماندهانی فکور، سرهنگ فکور که فرمانده نیروی هوایی شما است، کسی است که بیشتر مومنین شما در پشت او نماز می‌خوانند، در پاکی...
شاه چراغی- آقای چمران بگویید که چند روز قبل به آنجا رفته‌اند در منزل آقای باقری چه چیزهایی بدست آمد. نیروهای مسلمان هوایی وقتی‌که به آنجا رفته‌اند عکس شاه، و شیشه مشروب به دست آورده‌اند. این‌ها را هم بفرمایید، دلیلی ندارد که آقای باقری قبلا بیاید و تذکر بدهد.
دکتر چمران- تشکر می‌کنم عزیزم ببینید من نمی‌خواهم.
رییس- آقای دکتر چمران اسامی را که بفرمایید این طور ادامه پیدا خواهد کرد.
دکتر چمران- حقایقی هست که اگر گفته نشود در مقابل وجدان خودم و خدای خودم احساس گناه می‌کنم، بدی‌هایش را گفتید ولی هنرش را هم بگویید. (اشاره به شاهچراغی) منظور من این است این مطالب را که می‌فرمایید همه را من آگاهی دارم ولی می‌خواستم مطالب دیگری را هم بدانید که یک بعدی و یک جانبه قضاوت نکنید والا دفاعی از او مطرح نیست.
نصراللهی- اجازه بدهید یک تذکر بدهم در اینجا بحث بر سر افراد نیست برادر من (چمران- صحیح است) مسلم است که در ارتش ما افراد بسیار شرافتمندی از اقشار مختلف وجود دارد، (چمران- احسنت) حرف ما روی ساخت ارتش است و طبیعی است که هر نظام و هر رژیمی نهاد را متناسب با نیازهای خودش می‌سازد، (چمران – احسنت، می‌خواستم الان بحث بکنم) حرف من بر سر این مطلب است، شما می‌گویید زمینه کودتا در ارتش نیست. من می‌گویم زمینه کودتا در جامعه ما نیست. در جامعه نیست نه اینکه کودتا در ارتش نیست، هست، همچنان که الان روشن شده که تا به حال هفت کودتا کشف شده است. (همهمه نمایندگان- زنگ رییس) حرف بر سر ساخت و دگرگونی ارتش است که چه کردید؟ که قولش را دادید ولی تا به حال ما چیزی ندیدیم. (چمران- درست است)
دکتر چمران- من هنوز به آنجا نرسیده بودم، دوست عزیز (رییس – تسریع بفرمایید) چشم، معذرت می‌خواهم، دوستان از پاکسازی شروع کردند و من هم از پاکسازی مطلبم را شروع کردم، ولی اگر به مقالات و سخنرانی‌های من در نقاط مختلف از ماه‌ها قبل برخورد کرده باشید از ماه‌ها قبل توجه کردید که من بار‌ها گفتم که نظام ارتش باید عوض شود. نظام ارتش و نظامی است وابسته به نظام طاغوت و ماه‌ها است که دست‌اندرکار اساسنامه‌ها و تغییرات بنیادی در داخل ارتش هستیم و این تغییرات ان‌شاءالله در اسرع وقت انجام خواهد شد. و خود من هم به هیچ‌وجه من‌الوجوه همان طوری که دوست عزیزمان فرمودند به پاکسازی قناعت نمی‌کنم، یعنی هنگامی که نظام شما فاسد است حتی اگر افراد خوبی را هم در داخل نظام فاسدی بگذارید فاسد خواهد شد، پس نظام باید عوض بشود. البته دشمن تا به حال اجازه چنین فرصتی را برای تغییر بنیادی نداده است یا کمتر فرصت داده است. به هر حال این از اعتقادات اصیل من هست، شاید بگویم که برنامه‌های متعددی در این باره وجود دارد و تا تغییر نظام در ارتش به وجود نیاید شخص خود من قانع نخواهم شد. بنابراین اول پاکسازی است و دوم همین طور که فرمودید تغییر نظام بنیادی ارتش هست و شاید همین هفته‌های آینده شاهد تغییراتی باشید. و مساله سوم انسان‌سازی در ارتش است. ارتش ما ارتشی است که در خلاء بسر برده و یا شستشوی مغزی زیاد در طول سالیان دراز افکار آن‌ها را به خودشان جذب کرده است. بنابراین باید انسان بسازیم. ارتش را به دانشگاه انسان‌سازی مبدل کنیم و این یکی از کارهایی است که جناب آقای خامنه‌ای و برادران دیگری که دست‌اندرکار سازمان سیاسی ایدئولوژیک ارتش بوده‌اند از روزهای اول به شدت به دنبال این برنامه بودند که بتوانیم ایدئولوژی اسلامی خود را در ارتش پیاده کنیم، ولی نکته‌ای را که می‌خواهم ذکر بکنم.
متاسفم که وقت نیست و مطالب زیاد، سوالات دیگری رسیده است که اگر جناب آقای رییس اجازه دهند، جواب خواهم داد و آن اینکه ما باید ایجاد قدرت کنیم و برای ایجاد قدرت احتیاج به سازماندهی نمی‌توان کرد جز در سایه قانون و نظم و دیسیپلین. با هرج و مرج نمی‌توان سازماندهی کرد، با هرج و مرج قادر نیستیم که قدرتی ایجاد کنیم تا در مقابل دشمن بایستیم. احساس می‌کنم که چیزهای زیادی در حال حاضر در کشور ما می‌گذرد که می‌توان اسم آن را هرج و مرج و بی‌قانونی گذاشت. نکات و مشکلات زیادی که هم اکنون با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم نهادهای انقلابی نیست. عدم التزام نهادهای انقلابی به قوانین و مقررات یا به نظم و دیسیپلین است که لازمه یک نبرد انقلاب در مقابل دشمن هست، به هر حال به طور خلاصه و مختصر هرج و مرج نیست که ما را... (زنگ رییس)
رشیدیان- اجازه بدهید. شما از نظام طاغوتی آن‌ها دفاع می‌کنید اما به نهادهای انقلابی که انقلاب به وجود آورده حمله می‌کنید، منتها خیلی ماهرانه جامعه اسلامی را شما دارید می‌کوبید (همهمه نمایندگان) آیا آن‌ها تابع این قانون نیستند؟
دکتر آیت- اخطار نظامنامه‌ای دارم.
رییس- آقای دکتر چمران، فرمایشتان را بفرمایید، سوال‌هایی که از شما می‌شود تنظیم بفرمایید تا در فرصت دیگری جواب بدهید.
رشیدیان- آقای دکتر سحابی تا کی این وضع ادامه دارد؟
یکی از نمایندگان- پاکسازی اسمش را هرج و مرج می‌گذارند.
دکتر چمران- پاکسازی را عزیز خود من کردم. پاکسازی دوازده هزار نفر به امضاء خود من است.
دکتر آیت- آقای رییس اخطار نظامنامه‌ای دارم.
رییس- آقای دکتر آیت بفرمایید.
دکتر آیت- بعضی از آقایان در مجلس دو حیاتین هستند هم وزیرند، هم نماینده‌اند، و این خلاف قانون اساسی است. اگر ده دقیقه وقت است همه باید ده دقیقه وقت داشته باشند.
رییس- این بحث دیگری است اخطار نظامنامه‌ای که نیست.
دکتر آیت- ایشان تحت عنوان وزیر بیشتر از بیست دقیقه دارد صحبت می‌کند.
رییس- اینجا در جواب توضیحات آقایان نمایندگان است.
دکتر آیت- خیر، این جواب نیست، این مساله باید حل شود. نمی‌تواند کسی دو حیاتین باشد هم وزیر باشد وهم وکیل، این خلاف قانون اساسی است و با نص قانون اساسی مخالف است، اگر باید صحبت بکنند همان ده دقیقه است آن هم به نوبت، خیلی مسائل داریم که صحبت می‌کنیم؛ بنابراین من مخالفم که بیش از ده دقیقه ایشان صحبت کنند، بعلاوه باید به نوبت صحبت بکنند.
رشیدیان- مگر اینکه رسما مجلس از وزیر بخواهد که بیاید توضیح بدهد. (زنگ رییس)
دکتر چمران- من که نمی‌خواستم صحبت کنم. عده‌ای سوال کردند و من دارم جواب سوالات را می‌دهم. اصراری ندارم پشت تریبون باشم.
رییس- آقای دکتر چمران سوالات را یکجا جمع کنید با جلسه دیگری که تقاضا خواهید کرد، جواب بدهید.
دکتر چمران- من حرفی ندارم، اگر مایل هستید سوالات دیگری درباره ضد اطلاعات در ارتش سوال بکنید اگر می‌خواهید جواب بدهم، جواب خواهم گفت. (همهمه نمایندگان، زنگ رییس)
یکی از نمایندگان- آقا توضیح بدهید. (همهمه نمایندگان).
خلخالی- رای بگیرید که ایشان به صحبتشان ادامه بدهند یا خیر.
رییس- آقای دکتر چمران، سوالات را جمع کنید جون ممکن است تکراری باشد و در ساعت دیگری که مراجعه خواهید کرد اجازه خواهید گرفت و صحبت خواهید کرد.
متکی- مساله وزارت دفاع یا وزارتخانه‌های دیگر پنج دقیقه و ده دقیقه نیست، برنامه منظمی گذاشته بشود تا اگر آقایان نمایندگان مطالبی دارند مطرح بکنند، بعد آقایان وزراء در مقام پاسخگویی مطالبشان را بفرمایند.
دکتر چمران- عزیزم من اصراری ندارم که حرف بزنم، من را مجبور کردند و خواستند که سوالات را جواب بدهم و شما بدانید که این تخصص من هست و حالا من در اینجا حضور داشتم و از من خواسته شده که جواب بدهم، اگر نمی‌خواهید اصراری ندارم. (همهمه نمایندگان)
رییس- آقای دکتر چمران، شما صحبتتان را تمام بفرمایید (همهمه نمایندگان) سوالاتتان را جمع کنید و در یک وقت دیگری جواب بدهید.
یکی از نمایندگان- آقای چمران گفت در ارتش آدم‌های خوبی هست، مگر ما گفتیم آدم‌های بدی هست. (همهمه نمایندگان)
نقوی- به پیشنهاد آقای خلخالی برای ادامه صحبت رای بگیرید.
رییس- مطالب دیگری در دستور هست، شما نمی‌توانید الان درباره موضوعی که این قدر مبهم است و دامنه‌اش معلوم نیست تا کجا خواهد کشید، بعلاوه این مسائل امر فوری هم نیست بحث را ادامه بدهید؛ بنابراین بنده نمی‌توانم در این خصوص رای بگیرم، مطالب دیگری در دستور است، آقای دکتر چمران بفرمایید بنشینید بعدا در وقت دیگری صحبت بکنید. آقای هاشمی رفسنجانی بفرمایید.
تاریخ ایرانی