نگاهی به رویدادهای 25 مرداد 1332

ساعت 2 بامداد روز 25 مرداد 1332 سرهنگ نعمت‌الله نصیری فرمانده گارد شاه، فرمان عزل دکتر مصدق نخست‌وزیر را در منزلش به وی ابلاغ کرد اما بلافاصله توقیف شد. ساعاتی بعد دولت در اعلامیه‌ای وقوع کودتا در کشور و خنثی شدن آن را اعلام کرد. متعاقب این حادثه دولت مصدق طی اعلامیه‌ای وقوع یک کودتای نظامی در تهران و خنثی شدن آن را اعلام نمود. در همین حال شاه به اتفاق ثریا از رامسر با هواپیمای اختصاصی به خلبانی سرگرد خاتم به بغداد رفت. متعاقب فرار شاه از ایران رئیس ستاد ژاندارمری کل کشور طی بخشنامه‌ای مقرر کرد در اجرای مراسم صبحگاه و شامگاه واحدهای تابعه از ذکر نام شاه خودداری به عمل آید. دکتر فاطمی وزیر امور خارجه به تمام سفرا و وزرای مختار و کارداران ایران در خارج اعلام کرد شاه از سلطنت مخلوع است و نباید مورد استقبال قرار گیرد. زاهدی توسط فرمانداری نظامی احضار شد و دکتر مصدق اعلامیه انحلال مجلس شورای ملی را انتشار داد. دکتر مظفر بقایی و علی زهری و عده‌ای از نمایندگان غیرمستعفی مجلس بازداشت شدند. عده زیادی از افسران به اتهام مشارکت در کودتا بازداشت شدند. باتمانقلیچ، نصیری، زند کریمی و اسکندر آزموده جزء بازداشت‌شدگان بودند. در این حال لشگر گارد خلع‌سلاح شد. شاه وارد بغداد شد و به طور غیررسمی از طرف ملک‌فیصل پذیرایی گردید. مظفر اعلم وزیرمختار ایران در عراق برخلاف توصیه نوری سعید نخست‌وزیر عراق از استقبال و ملاقات شاه خودداری کرد. عکسهای شاه و ثریا از ادارات وسازمان‌ها جمع‌آوری گردید. مجسمه‌های محمدرضاشاه و رضاشاه در تهران و شهرستانها پایین کشیده شد و نام خیابان‌های تهران تغییر کرد. ابوالقاسم امینی کفیل وزارت دربار و سلیمان بهبودی رئیس تشریفات و هیراد رئیس دفتر مخصوص و سایر درباریان بازداشت شدند. دکتر فاطمی وزیر امور خارجه کاخهای سلطنتی را مهر و موم کرد. سرتیپ ریاحی طی مصاحبه‌ای از کودتا پرده برداشت و فرار شاه را استعفا تلقی نمود. بعد از ظهر روز 25 مرداد 1332 میتینگ بزرگی در میدان بهارستان درباره فرار شاه تشکیل شد، دکتر فاطمی در این میتینگ خواستار لغو نظام سلطنتی ایران شد. دکتر شایگان در همین گردهمآیی گفت تحفه‌ای که می‌بایستی به تهران بیاید به بغداد رفت. تمام روزنامه‌های حزب توده ایران خواستار لغو نظام سلطنتی شدند. دکتر فاطمی در روزنامه باختر امروز شدیدترین حملات را به شاه و خانواده سلطنتی نمود.

منابع :
روزشمار تاریخ ایران، باقر عاقلی، ج 1 ، ص 490 و 491
دکتر سیدجلال الدین مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج 1، ص 561
 روزنامه اطلاعات 25 و 26 مرداد 1332