تاریخچه تحریم های آمریکایی - اروپایی علیه ایران

همراهی اروپا با غرب در اعمال فشار بر جمهوری اسلامی در سال های اخیر قابل توجه است. به موازات تحریم های تعریف شده ی آمریکا برضد ایران، اروپا نیز از این دور عقب نمانده است.

 رهبر معظم انقلاب در اولین سخنرانی خود در میان مردم خراسان شمالی به مسئله تحریم های غرب علیه ایران اشاره نمودند و با رد سخنان مقامات غربی که لغو تحریم ها را منوط به دست کشیدن ایران از برنامه هسته ایش دانستند، به بیان این نکته پرداختند که تحریم های غرب علیه ایران به مسائل هسته ای ارتباطی ندارد و تحریم، مسئله ای است که از ابتدا علیه جمهوری اسلامی وجود داشته است.

 ایشان مسئله ی تحریم را به روحیه استقلال طلبی و عدم تسلیم ایرانیان مرتبط دانستند. بر این اساس، مقاله ی حاضر در پی آن است تا طی گزارشی تحلیلی به روند تحریم های غرب علیه ایران بپردازد.

تحریم های آمریکا بر ضد ایران

پیروزی انقلاب اسلامی ایران سیاست های منطقه ای ایالات متحده ی آمریکا در خاورمیانه را به چالش کشید چرا که ایران در کنار عربستان سعودی یکی از دو ستون امنیتی این کشور در منطقه ی پرتنش خاورمیانه بود. از این پس بود که ماه عسل ایران و آمریکا به خصومتی تلخ تبدیل شد.

 چندی بعد در فضای مبهم سیاست آمریکا در مواجه با ایران انقلابی، سفارتخانه ی این کشور به تصرف دانشجویان انقلابی درآمد. آمریکا که خود را در برابر این تغییر ساختاری ناتوان می دید اعمال سیاست تحریم را به مثابه ابزاری برای کنترل و جلوگیری از سیاست ها و اهداف بلند انقلاب اسلامی ایران پیش گرفت.

به همین منظور پس از تسخیر لانه ی جاسوسی آمریکا در تهران، «کارتر» در تاریخ 8 نوامبر 1979م. با استناد به قانون «کنترل صدور تسلیحات نظامی»، کشتی حامل لوازم یدکی نظامی متعلق به ایران را توقیف کرد.

 ارزش این لوازم 300 میلیون دلار بود. با اوج گیری کشمکش های سیاسی بر سر مسئله ی تصرف سفارت، دولت موقت، اعلام کرد تمام دارایی های خود را از بانک های آمریکا خارج خواهد کرد. کارتر با لحاظ این احتمال، در کشور شرایط اضطراری اعلام کرد و با استناد به قانون شرایط اضطراری اقتصاد بین الملل ( IEEPA ) و قانون شرایط اضطراری ملی ( NEA )، با صدور دستور ویژه ی شماره 12170، تمام دارایی های ایران در آمریکا را به تصرف خود درآورد.

مجموع پس اندازها و اوراق بهادار بلوکه شده ی ایران بالغ بر 12 میلیارد دلار بود. حدود 1.4میلیارد دلار در بانک «فدرال رزرو» آمریکا، 5.6میلیارد دلار در شعب مختلف بانک های این کشور در خارج از آمریکا، 2 میلیارد دلار در سایر بانک های آمریکا و حدود 2 میلیارد در اختیار شهروندان و مؤسسه های خصوصی ایالات متحده بود. همچنین 1.6میلیون اونس طلا به حساب بانک مرکزی ایران در بانک «فدرال رزرو» نگاه داشته می شد.

در تاریخ 7 آوریل 1980م. کارتر با صدور دستور ویژه ی شماره 12205، فروش و عرضه ی هرگونه کالا و خدمات، به جز مواد غذایی و دارویی، به ایران را ممنوع کرد. براساس دستور ویژه ی 12211 به تاریخ 17 آوریل 1980م.، وارد نمودن هرگونه کالا از ایران نیز ممنوع شد. این دستورات هم با استناد به قانون IEEPA صادر شد. پس از پایان داستان گروگان گیری در روزهای پایانی ریاست جمهوری کارتر، وی با صدور 10 دستور ویژه تمام تحریم ها برضد ایران را لغو کرد، اما دولت بعدی (ریگان) در عمل فقط ممنوعیت مربوط به صادرات و واردات را اجرا نمود و به بهانه های مختلف از آزاد کردن اموال ایران طفره رفت. آمریکا از سال 1983م. تحریمی یک جانبه موسوم به عملیات »استانج« را برضد ایران آغاز کرد.

در این راستا ایالات متحده با 20کشور درباره ی ارسال نکردن سلاح به ایران وارد مذاکره شد تا آن ها را مجاب کند که سلاح به ایران نفروشند. این تحریم در شرایط درگیری ایران در جنگ تحمیلی با هدف حمایت از عراق بعثی در برابر ایران اسلامی بود.

در ادامه ی تحریم های اعمال شده از سوی آمریکا، بار دیگر در سال 1984م. آمریکا صادرات برخی از مواد شیمیایی را به ایران ممنوع کرد. ممنوعیت برخی از مواد شیمیایی بعد از ماجرای ایران-کنترا در سال 1987م. به 150 نوع کالا که دارای کاربرد نظامی نیز بودند، گسترش یافت. همچنین در تاریخ 6 نوامبر سال 1987م. نمایندگان کنگره در واکنش به خریدهای نفت اداره ی انرژی آمریکا از ایران، لایحه ای به مجلس برده و با تصویب آن به بهانه واهی مبارزه با تروریسم واردات نفت از ایران را ممنوع کردند.

ریگان که نمی خواست کمتر از کنگره ضدتروریست جلوه کند، 3هفته بعد با صدور دستور ویژه ی (12613) ورود هرگونه کالا و خدمات از ایران را ممنوع کرد. وی برای صدور این دستور به بند 505 »قانون همکاری های بین المللی امنیتی و توسعه«، مصوب سال 1985م. استناد کرد. در واقع زمانی که ایران درگیر جنگ تحمیلی بود، ایالات متحده به تعریف سیاست های تحریمی پرداخت که بتواند بر نتیجه ی جنگ ایران و عراق تأثیری شگرف بگذارد و رقیب نوپای اسلامی خود را در جنگی نابرابر از میدان به در کند. اما پایان جنگ، بافته ها ی آمریکا را ریش ریش کرد.

پایان جنگ، تداوم تحریم

با پذیرش قطعنامه ی (598) توسط ایران، جنگ تحمیلی، رسمی و فیزیکی برضد جمهوری اسلامی پایان یافت، اما حربه ی نرم، جایگزین حربه ی سخت جنگ شد. به موازات تحریم های قبلی، سیاست اعمال فشار و تحریم برضد ایران تداوم یافت. با آغاز ریاست جمهوری «بیل کلینتون» در سال 1992م. روابط ایران و آمریکا وارد مرحله ی تازه ای شد. استراتژی جدید آمریکا درباره ی ایران و عراق «سیاست مهاردوگانه» بود.

براساس این سیاست، آمریکا در نخستین گام، محدودیت هایی برای خرید نظامی ایران، ممنوعیت کمک و تخصیص اعتبار، کنترل صادرات و واردات، جلوگیری از اعطای وام از سوی بانک جهانی و صندوق بین المللی پول و ادامه ی توقیف اموال ایران اعمال کرد. کلینتون در اسفند ماه 1373 فرمان اجرایی شماره ی 12957 مبنی بر ممنوعیت برخی معاملات مربوط به توسعه ی منابع نفتی ایران را امضا نمود.

بدین ترتیب شرکت های آمریکایی از سرمایه گذاری در بخش نفت و گاز ایران منع شدند. رئیس جمهور آمریکا بار دیگر در اردیبهشت 1374 طی فرمان شماره ی (12959) تحریم های جدیدی را برضد ایران اعمال کرد. بر این اساس شرکت های آمریکایی از خرید نفت از ایران منع شدند. در این دوران آمریکا سیاست های ضد ایرانی خود را ادامه داد به گونه ای که در مرداد 1375 قانون مجازات ها برضد ایران و لیبی در کنگره تصویب شد. طبق این قانون که به »داماتو« معروف شد، شرکت های غیرآمریکایی که در بخش نفت و گاز لیبی و ایران سرمایه گذاری کنند، مجازات خواهند شد. بنابراین علاوه بر شرکت های آمریکایی، تمامی شرکت های خارجی دیگر از سرمایه گذاری بیش از 20 میلیون دلار در ایران منع شدند.

11 سپتامبر، موج جدید تحریم

همچنان در دوره های بعدی نیز تحریم ها برضد ایران توسط رؤسای جمهور آمریکا تمدید می شد. با این حال به دنبال رویداد 11 سپتامبر 2001م. «جورج بوش»، رئیس جمهور وقت آمریکا قانونی را تصویب کرد که اجازه ی بلوکه ی اموال و دارایی های اشخاص حقوقی و حقیقی حامی تروریسم مورد ادعای آمریکا را ارائه می کرد. چندی بعد شماری از اشخاص حقیقی و حقوقی در ایران نیز در فهرست تحریم ها قرار گرفتند. به طوری که برخی بانک ها مانند بانک سپه و ملی، مقاطعه کاران در صنعت دفاعی و شرکت های سپاه پاسداران به همراه مقام های سپاه و نیروی قدس در فهرست تحریم ها قرار گرفتند.

در جهت سیاست های آمریکا در ژوئن 2008م. اتحادیه ی اروپا دارایی بیش از 40 شخص حقیقی و حقوقی که با بانک ملی ایران همکاری داشتند را مسدود کرد. ژاپن و اتحادیه ی اروپا همچنین محدودیت هایی را در جهت اعطای وام به ایران اعمال کردند. همچنین در جولای 2010م.، «اوباما» تحریم شرکت های داخلی و خارجی که به ایران بنزین می فروشند یا به ارتقای ظرفیت پالایشگاهی جمهوری اسلامی کمک می کنند را تصویب کرد.

تحریم های هسته ای

پس از 11 سپتامبر و موج جدیدی از تحریم ها برضد ایران، ترسیم چهره ی «ایران هسته ای» در صدر تبلیغات منفی از جمهوری اسلامی قرار گرفت. به دنبال این امر کشورهای غربی در صدد اعمال تحریم های گوناگون اقتصادی و تکنولوژیکی برضد ایران برآمدند و با طرح فعالیت های هسته ای ایران در شورای امنیت به مخاصمه با این کشور پرداختند. در این راستا ایالات متحده پس از 11 سپتامبر 2001م.، جمهوری اسلامی ایران را کشوری در پی «دستیابی به سلاح های کشتار جمعی و بر هم زننده ی صلح و ثبات بین المللی» معرفی کرد و تمام تلاش خود را در جهت ناکامی ایران در اجرای فعالیت های هسته ای صلح آمیز و ارجاع پرونده ی ایران به شورای امنیت به کار گرفت.

قطعنامه ی (1737) که در 23 دسامبر 2006م. به تصویب اعضای شورای امنیت رسید، در عمل ایران را به فصل7 و ماده ی 41 منشور ملل متحد کشاند. این قطعنامه دارایی های برخی مؤسسه ها و افراد مرتبط با برنامه های هسته ای ایران در خارج از کشور را مسدود نمود. همچنین در این قطعنامه ذکر شده بود که در صورت بی اعتنایی مجدد ایران به قطعنامه ی یاد شده و متوقف نشدن فعالیت های هسته ای در مدت زمان مقرر (60 روزه) از سوی شورای امنیت، تهران با تحریم های سخت تری مواجه خواهد شد.

اگر چه قطعنامه ی یاد شده لحنی تند داشت و ضرب الاجلی 2 ماهه برای ایران تعیین کرده بود، با این حال جمهوری اسلامی ایران ضمن رد و غیرعادلانه خواندن قطعنامه و انتقاد از برخورد دوگانه ی شورای امنیت، مصرانه بر ادامه ی فعالیت های صلح آمیز خود جهت دستیابی به فن آوری هسته ای پای فشرد. بدین ترتیب پس از پایان مهلت 2ماهه، شورای امنیت و اعتنا نکردن ایران به قطعنامه ی یاد شده، قطعنامه ی سوم شورای امنیت پس از حدود یک ماه رایزنی در 24 مارس 2007م. به تصویب رسید.

قطعنامه ی (1747) ضمن مسدود نمودن دارائی های 28 فرد و نهاد ایرانی مرتبط با برنامه های هسته ای ایران و جلوگیری از صادرات تسلیحاتی ایران، تحریم های تنبیهی جدیدی را نیز برضد تهران وضع کرد و یک بار دیگر از ایران خواست که طی 60 روز آینده فعالیت های هسته ای خود را به حالت تعلیق درآورد.

در تیرماه 1387 چهار گروه صنعتی ایران شامل مجموعه ی صنایع شهید ستاری، هفت تیر، گروه صنایع مهمات و متالورژی و صنایع شیمی پارچین مشمول تحریم های آمریکا شدند. وزارت خزانه داری ایالات متحده در آذر 1389 اعلام کرد که شرکت ها و بانک های نفت و گاز پارس، بیمه ی معلم، بانک مهر، بانک انصار، شرکت کشتیرانی لاینر ترانسپورت کیش و بنیاد تعاون سپاه را به فهرست سیاه تحریمی خود می افزاید.

در بهمن 1389 (اوایل سال 2011م.)، وزارت خزانه داری آمریکا، تحریم های جدیدی را برضد بانک رفاه ایران تحمیل کرد.افزون بر این ها، قانون تحریم همه جانبه ی ایران در سال 1389 به تصویب کنگره ی این کشور رسید. این تحریم ها رئیس جمهور آمریکا را قادر می سازد تا شرکت های خارجی که به ایران بنزین و دیگر فرآورده های نفتی پالایش شده را صادر می کنند، مجازات کند.

تحریم های اروپا برضد ایران

همراهی اروپا با غرب در اعمال فشار بر جمهوری اسلامی در سال های اخیر قابل توجه است. به موازات تحریم های تعریف شده ی آمریکا برضد ایران، اروپا نیز از این دور عقب نمانده است. دولت انگلیس در ژوئن 2008م. اعلام کرد که در ادامه ی سیاست تحریم برضد ایران، دارایی های بزرگ ترین بانک ایران، یعنی بانک ملی را ضبط و تحریم می کند. بانک «بارکلیز» یکی از بزرگ ترین بانک های انگلستان، حساب های ایرانیان از جمله بانک صادرات و بانک ملی ایران را مسدود کرده است. اوایل سال 2008م. برخی از دانشگاه های هلند، بر طبق بخشنامه های وزارتخانه های کشوری، از پذیرش دانشجویان ایرانی به دلیل آنچه مسائل مربوط به فن آوری هسته ای خواندند؛ ممانعت کردند.

همچنین بانک های«لامبرت بروکسل» بلژیک و بانک «دویچ» آلمان معاملات ارزی با ایران را در سال 2008م. قطع کردند. در آوریل 2008م.، سوئیس دارایی های 12 شرکت ایرانی را به بهانه ی دستورهای تحریمی شورای امنیت سازمان ملل برضد ایران، ضبط و مصادره نمود. اتحادیه ی اروپا 180 شرکت تجاری و شخص ایرانی را مشمول تحریم های جدید بخش ترابری و انرژی کرد. شرکت هایی در این خصوص به فهرست تحریم شدگان پرونده ی اتمی ایران پیوستند که با شرکت های کشتیرانی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران ارتباط دارند.

با فرمانی که «ولادیمیر پوتین» در روز 5 مه 2008م. (16 اردیبهشت 1387) امضا کرد، روسیه به طور رسمی به تحریم های شورای امنیت سازمان ملل برضد جمهوری اسلامی ایران پیوست. در فرمان ولادیمیر پوتین آمده است: «تمامی سازمان ها و دستگاه های دولتی، بانک ها و مؤسسه ها و اشخاص حقوقی و حقیقی زیر حوزه ی قضایی روسیه باید به خاطر داشته باشند که از تاریخ 3 مارس سال 2008م.، از انتقال یا تأمین هر نوع مواد یا تجهیزات و یا فن آوری هسته ای که امکان استفاده ی دوگانه ی نظامی و غیرنظامی از آن ها وجود دارد، از خاک روسیه به ایران ممنوع است.»

شایان ذکراست؛پس از اعلام اتهام بی اساس آمریکا مبنی بر اینکه بانک ملت، بانک ملی و بانک صادرات ایران حامی مالی نهادهای تروریستی هستند، بانک جهانی از دادن خدمات به این بانک های ایرانی خودداری کرد. همچنین روسیه به بهانه ی تحریم های سازمان ملل از ارسال سامانه ی دفاعی »اس 300» به ایران خودداری نمود. افزون بر اعمال تحریم های اقتصادی، تحریم علمی نیز از نمونه های تحریمی است که برخلاف ادعای حمایت از ملت ایران از سوی غرب اعمال شده است.برای نمونه سازمان CNRS فرانسه، بزرگ ترین سازمان پژوهش علمی اروپا، در سال 2008م. تحریم هایی برضد تمامی دانشمندان ایرانی در تمام رشته ها وضع کرد.

آخرین و جدیدترین تحریم نیز ممنوعیت خرید نفت ایران است که از اواخر بهار 1391 اعمال شده است. بر این اساس کشورهای اروپایی از خرید نفت ایران خودداری کرده و دیگر کشورها را نیز برای کاستن از خرید نفت ایران تحت فشار قرار می دهند. بدین ترتیب آمریکا و متحدانش در طول 33 سال گذشته بارها با انواع تحریم ها تلاش کرده اند تا جمهوری اسلامی ایران را از دستیابی به اهداف سیاسی خود بازداشته و در راستای اهداف سیاسی خود آن را به راه آورده و به تغییر رابطه با غرب وادارند.

نتیجه گیری

محورهایی که در بیانات مقام معظم رهبری در میان احاد مردم در ارتباط با خراسان شمالی مورد تاکید قرار گرفت، بر این مسئله تاکید داشت که تحریم به مسائل هسته ای محدود نمی شود و امری باسابقه است و از ابتدای انقلاب وجود داشته است. گزارش تحلیلی حاضر تلاش نمود تا با ذکر موارد متعدد تحریم علیه جمهوری اسلامی این نکته محوری را به شکل مصداقی روشن سازد.

بنابراین همان طوری که مقام معظم رهبری تاکید نمودند، در صورتی که ایران برنامه هسته ای خود را ادامه دهد نیز همچون گذشته تحریم ها به دلایل گوناگون ادامه خواهد داشت. حضرت آیت الله خامنه ای سرافرازی، روحیه استقلال طلبی، عدم تسلیم ملت ایران و اسلام خواهی را عمده دلیل مخالفت و دشمنی غربی ها با ملت ایران عنوان نمودند.