03 مرداد 1392
در فرهنگ دولتی‌شده گرفتار شده‌ایم/ایجاد نظام دیجیتالی در نشر، بحران کاغذ را رفع می‌کند
حجت‌الاسلام والمسلمین رسول جعفریان نویسنده معتقد است که نهادهای دولتی در سال‌های اخیر بیش از اندازه به مهندسی فرهنگی پرداخته‌اند و ما اکنون گرفتار نوعی فکر دولتی و برنامه‌ریزی شده در عرصه فرهنگ هستیم، نقش دولت باید نظارتی باشد.
نسخه قابل چاپ
حجت‌الاسلام والمسلمین رسول جعفریان نویسنده و مورخ تاریخ اسلام در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، با اشاره به حضور کمرنگ اهالی فرهنگ در انتقال گفتمان انقلاب به دنیا و انحصار ورود سیاسیون به این عرصه گفت: دلیل این مسأله بیشتر به این برمی‌گردد که تغییرات فرهنگی در ایران و به تبع آن برنامه‌ریزی برای تغییر یا انتقال بخشی از فرهنگ به بخش‌های دیگر و تفهیم این تغییرات به خارج از کشور در تاریخ معاصر ما، همیشه با برنامه‌ریزی دولتی و تزریق برنامه، پول و مدیریت از بالا بوده است. البته قبول دارم که بخشی از این تغییرات فرهنگی مورد نظر هم نیاز به این تزریق و اجبار و برنامه‌ریزی دولتی داشته است.
وی ادامه داد: در حالی که مواردی هم بوده که جنبه ملی و توده‌ای داشته، اما با این حال به دلیل عادتی که ما داشته‌ایم، باز برای آن برنامه‌ریزی دولتی کرده‌ایم. این پدیده از حوزه اقتصاد، به فرهنگ نیز آمده، و ما در واقع همیشه یاد گرفته‌ایم، دولت برای ما تصمیم بگیرید. نفس این رویه، نوعی بی‌اعتمادی به رجال اصیل فرهنگی و مستقل را هم به همراه دارد، زیرا سپردن کارها به آنان را صلاح نمی‌دانیم، از این بابت که می‌ترسیم در این زمینه گرفتار خبط و خطایی شوند. به هر حال مهم این است که وقتی چند نفر برنامه‌ریزی می‌کنند و آن را اساس کار توسعه فرهنگ قرار می‌دهند، نه مشارکت دیگران را بر می‌تابند و نه آنان تن به کارهای تحمیلی از بالا می‌دهند. به همین دلیل کار در اختیار افراد ضعیف و نیازمند می‌افتد. می‌بینید ما در اینجا گرفتار نوعی فکر دولتی و برنامه‌ریزی شده در عرصه فرهنگ هستیم، در حالی که اساس کار باید به شکل طبیعی پیش برود و دولت فقط حمایت کند.
جعفریان با اشاره به خصوصی‌سازی در حوزه فرهنگ و پیش‌بینی خود از موفقیت یا عدم موفقیت این طرح گفت: همان طور که ما در عرصه اقتصاد بخش خصوصی واقعی نداریم و همه چیز بند دولت و بانکهای دولتی و برنامه‌ریزی دولتی است، در فرهنگ نیز خصوصی‌سازی فرهنگی نداریم. کشوری مانند ایران دارای ذوق‌های فرهنگی و مشرب‌های متفاوتی است. این که به همه آنها اجازه داده شود. در فضایی آزاد به کار عرضه تولیدات فرهنگی خود بپردازند، با اصل کنترل و برنامه‌ریزی که برخاسته از نوعی مصلحت‌اندیشی است سازگاری ندارد.
فعالیت‌های خصوصی در عرصه فرهنگ کمتر شکل میگیرد و به جای تعامل با دولت به تقابل با آن می‌پردازد
وی گفت: به عبارت دیگر این بخش نیز به جای خصوسی‌سازی، گرفتار مهندسی‌سازی است. یعنی برای آن برنامه‌ریزی جدی می‌شود. جالب است که در سال‌های اخیر نهادهای دولتی حتی بیش از گذشته هم در این زمینه به مهندسی‌سازی فرهنگی مشغولند. در واقع باور آنها این است که اگر این مسیر را هدایت نکنند، جامعه رو به انحراف می‌رود. بنده البته سیاست فرهنگیکشورهای دیگر به ویژه کشورهای توسعه یافته نمی‌دانم، شاید در آنجاها نیز همین طور باشد، اما در کشور ما این رویه با شدت دنبال می‌شود و به همین دلیل کارهای خصوصی در عرصه فرهنگ کمتر شکل میگیرد. وقتی هم شکل میگیرد، به جای تعامل با دولت، به تقابل با آن می پردازد. داستان خانه سینما در چند سال گذشته یک نمونه بسیار جالب از این وضعیت است.
بینش دولت به کاغذ باید تغییر کند
رئیس سابق کتابخانه مجلس شورای اسلامی در پاسخ به این پرسش که با توجه به مشکلات به وجود آمده در اقتصاد نشر از جمله کاغذ، برای بهبود وضعیت نشر چه راهکارهایی را پیشنهاد می‌دهید، گفت: به هر حال پایه و اساس اقتصاد نشر کاغذ است، وقتی کاغذ گران باشد، همه شاخه‌های اقتصادی و فرهنگی که منجر به تولید کتاب می‌شود، گرفتار مشکل می‌شود. ما هیچ چاره‌ای نداریم جز این که در این باره تصورمان را عوض کنیم. یکی از این تغییرات، تغییری است که باید در بینش دولت نسبت به ماهیت کاغذ صورت گیرد. این که کاغذ مثل نان است یا خیر؟ اگر کاغذ مثل نان است باید یارانه‌ای که به هر شکل در مساله نان پرداخت می‌شود در این زمینه پرداخت شود حتی بیشتر. زیرا در آنجا مردم گرسنه، به هر شکل پول نان را خواهند پرداخت. اما در اینجا هیچ اجباری برای پرداخت هزینه کتاب جز در موارد بسیار ضروری ندارند.
ایجاد نظام دیجیتالی در نشر راهکاری برای رفع بحران کاغذ
وی ادامه داد: از سوی دیگر ما باید به فکر جایگزین برای کاغذ باشیم. این جایگزینی هم از لحاظ علمی و مباحث شیمیایی برای تولید موادی است که بتواند جای کتاب را بگیرد و هم بحث دیجیتال و ایجاد نظام دیجیتالی. امروزه همچنان حجم زیادی از کاغذ در بانکهای ما به صورت روزانه تلف می‌شود. در بسیاری از ادارات دیگر نیز وضع همین گونه است. اگر نیمی از این کاغذ از آنجا به حوزه نشر منتقل شود، کمک بسیار خوبی خواهد بود. البته در این باره باید آمار دقیق داشت. استفاده از گوشی‌های همراه جدید که عملاً یک رایانه تمام عیار برای ثبت و ضبط اطلاعات است، می‌تواند در دیجیتالی کردن اطلاعات علمی موثر باشد که ما متأسفانه سهمی در تولید آنها به صورت سخت‌افزاری نداریم، لااقل باید در بخش نرم‌افزاری این کار را انجام دهیم.
نباید تنها از دولت انتظار کمک داشت
جعفریان افزود: این کار با تقویت دانشگاه‌هایی که تولید برنامه‌های رایانه‌ای را بر عهده دارند به انجام خواهد رسید. به هر حال ما باید در فکر جایگزین کاغذ هم باشیم. اقتصاد نشر البته از راه‌های دیگری هم می‌تواند مورد حمایت قرار گیرد و آن این است که بخش بیشتری از درآمد خانوارها به این حوزه منتقل شود. در حال حاضر این مساله هم گرفتار نگاه دولتی است و همه از دولت انتظار کمک دارند در حالی که در قدم اول با ایجاد خصوصی‌سازی واقعی در عرصه فرهنگ که یک نمونه آن سپردن نمایشگاه کتاب به اتحادیه ناشران و مستقل کردن آنها و روبرو کردن آنان با خود مردم است، می‌توان راه را برای ورود بیشتر مردم در تأمین بخشی از داد و ستد مالی در بازار نشر را فراهم کرد.
تسنیم