رمان انقلاب نمونه اثرگذار خارجی ندارد

سرشار به خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) گفت: قبول دارم ادبیات داستانی انقلاب اسلامی تا حدودی تحت تاثیر دفاع مقدس قرار گرفته است اما این موضوع دلایل عدیده‌ای دارد. یکی از آن‌ها کم‌بودن فاصله پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی تا آغاز جنگ تحمیلی است. این بازه زمانی 17 ماهه فرصت مناسبی برای آفرینش آثار فاخر حوزه ادبیات انقلاب در قالب رمان و داستان بلند نبود. پس از جنگ هم ذهن نویسندگان از موضوعات انقلاب اسلامی تا حدی دور شده بود. 

نویسنده «ادبیات داستانی ایران پس از انقلاب اسلامی» ادامه داد: جنگ تحمیلی، فکر و ذکر همه مردم را به خود معطوف کرد و نویسندگان هم از این قاعده مستثنی نبودند. این مقوله، مساله مرگ و زندگی بود و طبیعی است که همه چیز را تحت‌الشعاع قرار دهد. دفا‌ع‌مقدس هشت سال طول کشید و این جنگ پس از جنگ ویتنام طولانی‌ترین جنگ قرن بیستم به حساب می‌آید. البته هجوم ارتش فرانسه و بعد ایالات متحده آمریکا به ویتنام هم باعث درگیری چریکی و نامنظم شد و می‌توان ادعا کرد جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، طولانی‌ترین جنگ منظم قرن گذشته میلادی است. 

وی با مقایسه موقعیت ادبیات داستانی انقلاب اسلامی و دفاع‌ مقدس، توضیح داد: نهادهای متعددی مانند بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، دفتر ادبیات مقاومت، دفتر ادبیات ایثار، در مرکز و استان‌ها برای مکتوب شدن وقایع دفاع مقدس در قالب داستان، فعالیت کردند. به این ترتیب نویسندگان برای پرداختن به ادبیات داستانی دفاع مقدس ترغیب شدند و این اتفاق هم باعث شد، استقبال داستان‌نویسان از مقوله انقلاب اسلامی چندسال دیگر به تعویق بیفتد. 

سرشار، نسل داستان‌نویسان را عامل مهمی دیگری برای پرداختن به موضوعی تاریخی دانست و افزود: پس از پیروزی انقلاب اسلامی تعداد داستان‌نویسان معتقد و متعهد به آرمان‌های امام خمینی (ره) و انقلاب زیاد نبود و نسل بعدی که دست به آفرینش‌های ادبی در این حوزه زدند، سنشان اقتضای مشاهده عینی وقایع انقلاب را نمی‌کرد. این نسل صرفاً با اتکا به اسناد و مدارک موجود درباره دوران قبل از انقلاب و انقلاب باید داستان بنویسد که بدون شک این کار دشوار است. نسل نویسندگان دفاع مقدس چنین محدودیتی نداشت. آن‌ها خودشان به عنوان رزمنده در جنگ شرکت کرده بودند یا عضوی از خانواده‌های شهدا و جانبازان به شمار می‌آمدند یا به عنوان یک شهروند عادی درگیر مسایل جنگ بودند.
 
خالق «آنک آن یتیم نظرکرده» در ادامه به نمونه‌های خارجی ادبیات جنگ اشاره کرد و گفت: ادبیات جنگ ما نمونه‌های داخلی و خارجی متعددی داشت زیرا بخش عظیمی از ادبیات داستانی جهان به مقوله جنگ اختصاص دارد. متاسفانه برای داستان انقلاب نمونه‌های جهانی که دست‌کم به فارسی برگردانده شده باشند، اندکند. جز چند کتاب انگشت‌شمار عملاً چیزی به عنوان ادبیات انقلاب در دنیا به زبان فارسی نداریم و چنین ژانری در ادبیات جهان به چشم نمی‌خورد. تا حدودی بخش‌هایی از رمان بینوایان نوشته ویکتور هوگو درباره انقلاب کبیر فرانسه (به قول خود فرانسوی‌ها) انقلابی است، یا آثاری از ادبیات روسیه مانند «گذر از رنج‌ها» به قلم آلکسی تولستوی و «دن آرام» نوشته میخاییل شولوخوف، مهم‌ترین رمان‌های انقلابی به‌شمارمی‌آیند که بر هر دوی این‌ها هم تفکرات سوسیالیستی و مارکسیستی غلبه دارد. 

گوینده برنامه رادیویی «قصه ظهر جمعه» ادامه داد: برخی آموزه‌های اشتباه تئوریسین‌های داستان در ایران که به تقلید از ادبیات غرب بیان شده است هم مزید بر علت شد تا پرداختن به داستان انقلاب به تعویق بیفتد. 

سرشار در پاسخ به این پرسش که:« کدام آموزه‎ها باعث به تعویق افتادن پرداختن به ادبیات انقلاب شده است؟» توضیح داد: برخی مترجمان و منتقدان و نویسندگان داستان در ایران این طور تبلیغ می‌کنند که باید مدت زمان زیادی از یک موضوع و فراز تاریخی و سیاسی و اجتماعی بگذرد تا نویسنده با برطرف شدن مغناطیس خاص آن مقوله، درباره‌اش داستان بنویسد. چنین اعتقادی که البته بی‌اساس است متاسفانه باعث به تعویق افتادن توجه نویسندگان به موضوعات مهم انقلاب می‌شود. 

این نویسنده در پایان با اشاره به بزرگی ابعاد انقلاب اسلامی نسبت به دفاع مقدس، اضافه کرد: در مقوله جنگ همه چیز مشخص است. حقانیت یک کشور و بطلان نیات یک کشور دیگر از ویژگی‌های جنگ تحمیلی به شمار می‌آید. همچنین مناطقی که در آن‌ها درگیری‌های نظامی به وجود آمد، محدودند اما انقلاب اسلامی ابعاد بسیار وسیع‌تری را در بر می‌گرفت. این انقلاب ریشه در دهه‌های پیشین دارد. برای مثال شناخت جریان‌هایی که علیه رژیم سابق فعالیت می‌کردند یا ارتباطات رژیم پهلوی با دیگر کشورها، نیازمند اطلاعات دقیق تاریخی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و ... است و این آگاهی‌ها به سادگی برای هر نویسنده‌ای به دست نمی‌آید. البته برخلاف آنچه خیلی‌ها به دلیل کم اطلاعی‌شان از ادبیات انقلاب اسلامی می‌گویند، معتقدم در این حوزه آثار خوبی هم نوشته شده است. اما توقع ما از ادبیات داستانی انقلاب اسلامی بسیار بالاست و پرداختن به این مقوله، حوصله و وقت زیادی می‌خواهد که امیدوارم نویسندگانی دل به دریا بزنند و با پرهیز از برخی تحریفات تاریخی که در تعدادی از آثار داستانی جریان معاند نسبت به این مقوله به چشم می‌خورد، داستان‌های فاخری در این باره بنویسند.