نقش داریوش همایون در جداشدن بحرین از ایران

داریوش همایون که در پی گذراندن یک دوره آموزشی در هاروارد و بازگشت به ایران مفتخر به دیدار با امیرعباس هویدا و اسدالله علم، نخست‌وزیر و وزیر دربار شاهنشاهی شده بود، اندک‌اندک به کمک چهره‌های آشنایی چون علینقی عالیخانی و دوستان ناآشنای دیگر به مراکز تصمیم‌گیری سیاسی در کانون قدرت نزدیک شد. همایون از فرصت به دست آمده نهایت بهره را برد و تحلیل‌های سیاسی و بین‌المللی‌اش را با نوشتن نامه‌هایی به دولتمردان نظام ارائه می‌داد. در میان اسناد بازیافته از همایون، گزارش مبسوط او در مورخه‌ 23 بهمن 1345 که در آن امیرعباس هویدا را مخاطب قرار داده است بیش از همه جلب توجه می‌نماید. همایون در گزارش مشروح خود به موضوعات متنوعی از جمله سیاست خارجی شاه، اتخاذ سیاست تشنج‌زدایی در خصوص شوروی، برقراری روابط نزدیک با اروپای شرقی، گسترش روابط مودت‌آمیز با همسایگان به ویژه افغانستان، عراق، پاکستان و شیخ‌نشین‌های حاشیه جنوبی خلیج‌فارس و ضرورت همکاری نزدیک با ترکیه اشاره دارد. هم‌چنین همایون با اشاره به اوضاع حساس منطقه استراتژیک خلیج‌فارس، تزلزل موقعیت انگلستان و عقب‌نشینی آشکار آنان از این منطقه، به خطر ناصریسم که به‌سان تهدید فزاینده‌ای مانع پیشبرد مقاصد ایران شاهنشاهی است پرداخته آن را مغایر با نقشی که ایران باثبات سیاسی می‌تواند در حفظ امنیت منطقه ایفا کند می‌داند. اما موضوع اساسی و محوری که در مکتوب همایون به آن اشاره شده است «بحرین» است. به زعم وی پافشاری ایران بر ادعای مالکیتش بر بحرین بیهوده است. از منظر همایون، بحرین چیزی جز ایجاد نارضایتی سیاسی و اجتماعی ندارد و باید در پی راه‌حل آبرومندانه بود تا ماجرا با کمترین هیاهو و جار و جنجال فیصله یابد. به باور همایون ادعای بیهوده مالکیت بر بحرین به انزوای ایران انجامیده است و همدردی ما با کشورهایی چون ترکیه و پاکستان در وقایعی چون قبرس و کشمیر و درک مواضع آنان نیز دردی را دوا نکرده است. همایون با قاطعیت اعلام می‌کند که بحرین متعلق به ایران نیست و باید دست از ادعاهای خود برداریم، چراکه ادامه‌ی این وضع برایمان زیانبار است. از دید نگارنده نامه، می‌بایست در برابر تغییر این سیاست از شیخ بحرین و عملاً از انگلستان امتیازات سودمندی گرفته شود که این امر معامله با استعمارگر پیر را می‌طلبد. از این رو همایون داشتن طرح و برنامه برای گفتگو و آماده‌سازی فضا و زمینه‌سازی ذهنی به منظور تغییر سمت‌گیری افکار عمومی را ضروری می‌داند.
 وی در خاتمه زبان به ستایش از جسارت و روشن‌بینی اعلی حضرت شاهنشاه در عرصه بین‌المللی گشوده، آن را در قبال جدایی بحرین ناچیز می‌شمرد.  بدین‌گونه زمینه‌های ذهنی جدایی بحرین از ایران فراهم گردید. در روز یکشنبه 9 فروردین 1349 نمایندگان مجلس شورای ملی با به هم زدن تعطیلات نوروزی به منظور استماع گزارش مهم اردشیر زاهدی، وزیر امورخارجه، درباره‌ی تصمیم دولت در خصوص تعیین سرنوشت استقلال بحرین از رهگذر برگزاری همه‌پرسی به مجلس آمدند. مجلس ساعت 15/9 دقیقه صبح به ریاست عبدالله ریاضی تشکیل جلسه داد. سخنان وزیر امورخارجه بسیار موجز بود. پس از آن سه تن از نمایندگان دیدگاه‌های خود را بیان کردند و سرانجام پس از 55 دقیقه، ختم نشست فوق‌العاده مجلس شورای ملی رأس ساعت 10/10 دقیقه اعلام شد و نمایندگان تا 27 فروردین‌ماه به ادامه‌ی گلگشت عید بازگشتند. بدین‌گونه بحرین در یک مجلس فرمایشی از ایران جدا گردید و غزل خداحافظی با بحرین این‌گونه خوانده شد.