خروج ایران از سنتو

روز بیستم اسفند 1357 وزارت امور خارجه ایران، طی اطلاعیه‎ای قرارداد «سنتو» را قراردادی نظیر پیمان سعدآباد دانست و تأکید کرد این پیمان تنها متضمن منافع ابرقدرتها بوده است. دولت ایران با این اطلاعیه، خروج رسمی ایران از پیمان سنتو را اعلام کرد. متن اطلاعیه به این شرح انتشار یافت:

«وزارت امور خارجه دولت موقت انقلاب اسلامی علی‌الاصول قرارداد سنتو را قراردادی نظیر و شبیه پیمان سعدآباد می‌داند. بر همگان پوشیده نیست که پیمان سعدآباد در زمان خود ثابت کرد که تنها حافظ منافع امپراتوری‌هایی که قصدی جز استعمار و استثمار مردمان منطقه و منافع سرزمین آنان را داشته‌اند نبوده است. تاریخ ثابت کرد هنگامی که پیمان سعدآباد می‌توانست گامی برای صیانت دول متحد داشته باشد، خاموش و ساکت ماند و جهانیان دیدند که بر کشورهای متحد پیمان سعدآباد چه گذشت. پیمان سنتو نیز که در زمان خود با همان مقاصد و نظرات تعبیه شده است، ثابت کرد که این پیمان نتوانسته است تضمینی مؤثر و قابل اتکا و اعتماد برای کشورهای هم عضو منطقه دربر داشته باشد و تنها مانند پیمان سعدآباد متضمن منافع ابرقدرتها بوده است، از همین روست که وزارت امور خارجه دولت ایران نمی‌تواند متعهد مفاد قراردادی باقی بماند که منافع مردم ایران و هم‌پیمانان او را حفظ و حمایت نمی‌کند و برخلاف در جهتی قرار دارد که به زیان و ضرر این منطقه است. هم‌پیمان گرامی، پاکستان، نیز عقایدی مشابه و نظیر همین فکر را ابراز می‌دارد و بر این عقیده استوار است که مفاد پیمان مرکزی سنتو نتوانسته است مشکلاتی را که برای پاکستان از زمان استقلال این کشور پیش آمده است حل نماید و بلکه خطرات بین‌المللی بزرگی متوجه آن کرده است، ولی برعکس دولت موقت انقلاب اسلامی ایران برای پیشبرد همکاریهای اقتصادی و اجتماعی با دیگر متعهدان «پیمان عمران منطقه‌ای» خواهد ایستاد و از همکاری و اشتراک مساعی در امور اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی با احتراز از هر نوع مداخله‌جویی ابرقدرتها در آن کوشا خواهد بود و از این فکر نیز پافراتر نهاده، دست به سوی دیگر کشورهای همجوار منطقه دراز می‌کند و از آنان صمیمانه دعوت می‌کند که در این همکاری اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی متعهد و همگام شوند. دولت انقلابی ایران اعتقاد دارد که باید هر چه بیشتر در گسترش این همکاری اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی گام بردارد و صمیمانه اعتقاد و رجاء واثق دارد که در این راه بیشتر می‌تواند به صلح منطقه و حفظ تبادل بین‌المللی کمک کند.»

اما پیمان سنتو چگونه شکل گرفت؟

ارتشبد آریانا رئیس ستاد ارتش ایران (نفر سوم از چپ) در جمع سایر همتایان خود از کشورهای عضو سنتو

----------------------------------------------------------------------------------------------------

پیمان سنتو در حقیقت ادامه پیمان بغداد بوده است. پیمان بغداد حلقه واسط بین پیمان ناتو در غرب و پیمان سیتو در شرق آسیا بود؛ و هدف از تشکیل آن جلوگیری از نفوذ کمونیسم بود. این پیمان در تاریخ پنجم اسفند 1333 در بغداد، بین کشورهای پاکستان، ترکیه، عراق و انگلستان منعقد شد. هدف اعلام شده این پیمان «تضمین دفاع و امنیت منطقه خاورمیانه» بود. براساس ماده 5 پیمان بغداد ورود به این پیمان برای کشورها ی ذینفع در منطقه آزاد بود. به همین دلیل انگلستان در دهم فروردین 1334، پاکستان در اول مهر 1334 و ایران در 19 مهر همان سال وارد پیمان بغداد شدند. اما آمریکا که خود بانی تشکیل این سازمان بود، از ورود به این پیمان خودداری کرد. پس از کودتای 1337 عبدالکریم قاسم در عراق و خروج این کشور از پیمان، نام آن به سنتو (Central Treaty Organization) تغییر یافت. آمریکا به خاطر حساسیت شوروی رسماً در آن عضویت نداشت اما در کمیته‌های اصلی آن مانند «کمیته مبارزه با خرابکاری» پیمان که تحت نظارت کارشناسان آمریکایی فعالیت داشت عضو بود و وزیر خارجه آمریکا، مجری سیاستهای آن کشور در سنتو بود. این کمیته نقش عمده‌ای در سرکوب مبارزات مردمی ایفا می‌کرد. در سال 1350 کمیته مشترک ضد خرابکاری با حضور نماینده آمریکا در سنتو و با مشارکت نمایندگان ارتش، ژاندارمری، شهربانی و ساواک به منظور سرکوب مبارزات مردمی ایجاد شد.

اعلان بی‌طرفی و عدم کمک آمریکا به پاکستان در جنگ 1965 با هند و تجزیه بخشی از خاک این کشور در 1971 که منجر به تأسیس کشور بنگلادش شد، باعث خروج پاکستان از پیمان سنتو پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران بود. پیمان سنتو در سال 1357، پس از خروج ایران از آن، منحل شد.