24 اردیبهشت 1393
بازار بزرگ تبریز و بازارچه‌های پیرامونی آن در دویست سال اخیر
با اینکه بازار بزرگ تبریز یکی از عناصر اصلی زندگی این شهر تلقی می‌گردد و به عنوان «میراث جهانی» توسط یونسکو به ثبت رسیده است، ولی تاکنون اطلاعات کافی در اختیار محققان قرار داده نشده است.
کتاب حاضر پس از کتاب «سرگذشت بازار بزرگ تهران، بازارها و...» و کتاب «بازار یزد و بازارچه‌های پیرامونی آن در...» سومین کتاب از مجموعه بازارهای ایران است که شعبه استان آذربایجان شرقی بنیاد ایران‌شناسی و همکاران پژوهشی آن بنیاد فراهم آورده‌اند. آنچه در این کتاب عرضه شده است، بسیاری از نکته‌های ریز و درشت را بیش و کم عرضه می‌کند و راه را برای ادامه کار هموار می‌سازد. در آغاز کار باید کالبدهای اصلی و فرعی بازارها و سپس سازمان اقتصادی و اجتماعی و نیروی انسانی آن‌ها را باز شناخت و به ویژه نظام صنفی بازارها را که خواه ناخواه دگرگون خواهند شد، بررسی کرد و نیز به کارکردهای خاص بازار پرداخت و سرانجام تک نگار‌ی‌هایی را هم در مورد راسته‌ها و سراها و تیمچه‌ها و برخی دیگر از سازمان‌های بازار به رشتة تحریر درآورد. علاوه بر این برخی از صنوف را معرفی کرد و سرانجام نقشه پهنه‌بندی مشاغل و اماکن بازار و بازارچه‌های پیرامونی بازار را که در عین اهمیت کمتر مورد توجه قرار گرفته است، ترسیم نمود.
با اینکه بازار بزرگ تبریز یکی از عناصر اصلی زندگی این شهر تلقی می‌گردد و به عنوان «میراث جهانی» توسط یونسکو به ثبت رسیده است، ولی تاکنون اطلاعات کافی برای فهم و تحلیل آن در اختیار محققان قرار داده نشده است. باید توجه کرد که مناسبات بازار بزرگ تبریز در دوره معاصر و به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، دچار تحولات عمیق و گسترده‌ای شده است و تصویر تاریخی از بازار تبریز، به عنوان منطقه و فضای اصلی مناسبات پیشه‌وری و تجاری شهر بزرگ تبریز در حال تغییر و تبدیل است. فقدان اسناد و مدارک لازم برای بازشناسی نقش و کارکرد بازار بزرگ تبریز در زندگی شهری و تغییرات شتابان و بی‌پایان در موقعیت بازار تبریز ضبط تاریخ اجتماعی ـ اقتصادی بازار تاریخی تبریز و بازارچه‌های پیرامونی آن را لازم می‌نماید. نظر به اینکه در حوزه بازار با مسائل گوناگونی مواجهیم ناگزیر باید از مطالعات و تخصص محققان متعدد استفاده کرد. همچنین با توجه به فراوانی داده‌ها، اسناد و مدارک و نیز تاریخ شفاهی تنظیم و تدوین چنین مجموعه‌ای نیز دقت فراوانی می‌طلبد.
کار اصلی فراهم آمدن کتاب حاضر برعهده شعبه بنیاد ایران‌شناسی آذربایجان شرقی قرار داشته است و تلاش آقای محمود رنجبر فخری، سرپرست طرح در شعبه شایسته قدردانی است. آقای حمیدرضا آریان‌فر نیز با نظارت فعال کل پژوهش را به پیش برده و خانم فاطمه فریدی مجید در تهران ایشان را در این امر یاری کرده‌اند.
چاپ و آقای محسن مهاجر با پیگیری چاپ، ایشان را یاری کرده‌اند.
این کتاب در هشت بخش و چندین پیوست و یک پیشگفتار و مقدمه تنظیم شده است.
مقدمه دربرگیرنده دو بهره است: بهره اول: «هدف، موضوع، قلمرو و روش تحقیق٬ بهره دوم: «بازار؛ یک تأسیس اجتماعی».
بخش اول: عناصر اقتصادی شکل دهنده بازار بزرگ تبریزکه به دو فصل زیر تقسیم می‌شود: فصل اول، ساختار و ویژگیهای عناصر کالبدی و فضاهای تجاری بازار تبریز» وفصل دوم به نام عناصر اصلی اقتصادی ـ کالبدی بازار تبریز»
بخش دوم: تک نگاری‌ها که سه فصل را در بر می‌گیرد: فصل اول: عناصر ارتباطی بازار تبریز و فصل دوم: با عنوان عناصر کالبدی و معماری بازار تبریز
بخش سوم: سازمان اقتصادی ـ اجتماعی و نیروی انسانی بازار بزرگ تبریز است و در دو فصل تنظیم شده: فصل اول: ویژگیهای سازمان اقتصادی بازار تبریز» و فصل دوم این بخش به عناوین و گروه‌بندی فعالیتهای بازار تبریزمی پردازد.
بخش چهارم: نظام صنفی بازار بزرگ تبریز در دو فصل تنظیم شده است: فصل اول: دیروز و امروز اصناف در بازار تبریزو فصل دوم: اصناف بازار تبریز
بخش پنجم: کارکردهای بازار بزرگ تبریزدر سه فصل تنظیم شده است: فصل اول: کارکرد فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بازار تبریز و فصل دوم: کارکرد خدماتی، رفاهی و گردشگری بازار تبریزوفصل سوم: کارکرد ارتباطی و اطلاعاتی بازار تبریز
بخش ششم: نقشه‌های پهنه‌بندی مشاغل و اماکن بازار بزرگ تبریز در دو فصل تنظیم شده است: فصل اول پهنه‌بندیی کارکردی و موضوعی بازار تبریز و فصل دوم: نقشه‌های پهنه‌بندیی و جداول مشاغل بازار تبریز
بخش هفتم: بازارچه‌های پیرامونی بازار بزرگ تبریز
بخش هشتم: پیوست‌ها که شامل پنج فصل زیر می‌شود: فصل اول چکیده‌ای از گزارش ثبت ملی و جهانی بازار بزرگ تبریز، فصل دوم: کارکرد ویژه بازار٬ فصل سوم: وصف نقشه‌های تاریخی بازار تبریز، فصل چهارم: قسمت‌هایی از گاهشمار حوادث و وقایع و اسناد بازار تبریز در دوره قاجاریه و پس از آن فصل پنجم و منابع و ماخذ کتاب است. تصاویر متعدد بسیار خوب ویژگی دیگر این مجموعه غنی است.
طرح، مقدمه، بررسی و تدوین نهایی:
دکتر حسن حبیبی
ناشر: بنیاد ایران‌شناسی
چاپ اول: 1392
تعداد صفحات: 424
فهیمه باقری
ical.ir