به بهانه مراسم تحلیف ریاست جمهوری

بازخوانی 13 دوره انتخابات ریاست جمهوری در ایران

 طی سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا کنون، به کرات به آراء مردم مراجعه شده است‌. از برگزاری اولین همه‌پرسی که۱۲ فروردین ۱۳۵۸ برای برقراری نظام جمهوری اسلامی در کشور ترتیب یافت‌، تا سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری که در 28 خرداد 1400 برگزار شد، به دفعات انتخابات برگزار شده است: رفراندوم جمهوری اسلامی‌، انتخابات مجلس خبرگان‌، انتخابات دو مرحله‌ای هر یک از دوره‌های مجلس شورای اسلامی‌، انتخابات میاندوره‌ای مجلس‌، انتخابات شوراهای شهری و روستایی، انتخابات ریاست جمهوری و...

به عبارت دیگر طی  سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی‌، به طور متوسط سالی یک بار به آراء مردم رجوع شده است‌. حتی شکل‌گیری و پیروزی انقلاب و سقوط رژیم ستمشاهی نیز به نوعی مراجعه به آراء مردم بود. از این منظر، مردم‌گرایی پدیده‌ای است که عمری به درازای عمر انقلاب دارد.

از مجموع همه‌پرسی‌ها و انتخابات برگزار شده تا سال ۱400، سیزده مورد آن مربوط به انتخابات ریاست جمهوری بود. مردم ایران، روز 28 خرداد 1400 برای سیزدهمین بار جهت گزینش فردی برای احراز مقام ریاست جمهوری به پای صندوقهای رای رفتند.

اولین انتخابات ریاست جمهوری‌

 اولین انتخابات ریاست جمهوری در ایران، روز 5 بهمن 1358 به فاصله یک سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی برگزار شد. این انتخابات در شرایطی برگزار شد که دولت موقت مهندس مهدی بازرگان استعفا داده و مدیریت نظام بر عهده شورای انقلاب محول شده بود. ابوالحسن بنی صدر، سید احمد مدنی‌، حسن حبیبی‌، داریوش فروهر، صادق طباطبائی‌، محمد مکری‌، کاظم سامی و صادق قطب‌زاده کاندیداهای شاخص اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری بودند. در این انتخابات از مجموع بیش از 14 میلیون رای مأخوذه، بنی‌صدر با بیش از 10 میلیون رأی به عنوان نخستین رئیس جمهوری انتخاب شد.

 بنی‌صدر فارغ‌التحصیل رشته اقتصاد از دانشگاههای فرانسه بود. او که 20 سال از عمر خود را در فرانسه گذرانده بود، در بهمن 1357 با هیئت همراه امام خمینی(ره) به تهران آمد و با مصاحبه‌ها و مناظره‌های سیاسی‌اش چهره‌ای شاخص شد. ریاست جمهوری او رسماً از 15 بهمن 1358 که وی در برابر امام خمینی(ره) سوگند یاد کرد، آغاز شد. در مراسم تنفیذ ریاست جمهوری‌، امام خمینی(ره) طی سخنانی فرمودند: «من از آقای بنی صدر می‌خواهم که مابین قبل و بعد از ریاست جمهوری در احوال روحی ایشان تفاوتی ایجاد نشود.»

 امام افزودند: «تنفیذ و نصب اینجانب و رأی ملت مسلمان ایران محدود است به عدم تخلف ایشان از احکام مقدسه اسلام و تبعیت از قانون اساسی‌.» با این حال و علیرغم این هشدارها، ریاست جمهوری بنی‌صدر تنها 17 ماه به طول انجامید. وی در طول این مدت از یکسو با میدان دادن به سازمان مجاهدین خلق (منافقین) و دیگر گروههای ضد انقلاب سبب تقویت آنان گردید و از سوی دیگر در برابر اکثر مصوبات مجلس شورای اسلامی‌، قوه قضائیه‌، شورای نگهبان و برخی دیگر از نهادهای برخاسته از انقلاب ایستادگی کرد. با تکروی‌ها، انحصارطلبی‌ها و قانون شکنی‌هایی که بنی‌صدر داشت، ذهن نیروهای معتقد به انقلاب و امام نسبت به وی بدبین شد؛ همچنین با کارشکنی‌هایی که وی در جبهه‌های جنگ تحمیلی از خود نشان داد، امام و مردم را نسبت به خود نا امید ساخت. این عملکرد باعث شد تا امام خمینی(ره) طی حکمی وی را از سمت فرماندهی کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران برکنار سازند. چند روز پس از برکناری بنی‌صدر، ساختمان مرکزی حزب جمهوری اسلامی توسط عوامل سازمان مجاهدین خلق (منافقین) در جریان یک بمب‌گذاری منفجر شد و آیت‌الله بهشتی همراه با 72 نفر از مسئولان مملکتی به شهادت رسیدند. پس از این حادثه بنی‌صدر تا لحظه فرار از ایران‌، مخفی شد.

امام خمینی 10 روز پس از این حکم، با حکم دیگری بنی صدر را از مقام ریاست جمهوری نیز عزل کردند.

 بنی صدر یک ماه پس از عزل توسط امام خمینی(ره)‌، از کشور گریخت‌. وی هفتم مرداد 1360 همراه با مسعود رجوی رییس سازمان مجاهدین خلق (منافقین‌) تهران را به قصد پاریس ترک کرد. فرار بنی صدر یک ماه پس از خلع وی از ریاست جمهوری توسط امام و 5 روز پس از انتخاب شهید محمد علی رجایی به ریاست جمهوری اسلامی ایران صورت گرفت‌. بنی صدر ساعت 22 چهارشنبه هفتم مرداد 1360 با یک فروند هواپیمای بوئینگ 707 به خلبانی سرهنگ معزی ـ خلبان ویژه شاه ـ از کشور گریخت‌. معزی در ماه دی 1357 پس از آن که شاه را به مصر و سپس به مراکش برد، دربازگشت از مراکش با تظاهر به جانبداری از انقلاب اسلامی به ایران بازگشت. بنی صدر هنگام ورود به فرودگاه مهرآباد برای فرار از کشور، سوار بر اتومبیل وانت و ملبس به لباس زنانه بود.

بنی صدر، 5 بهمن 1358 به ریاست جمهوری رسید،20 خرداد 1360 با حکم امام از فرماندهی کل قوا برکنار شد، اول تیر 1360 به دنبال تصویب طرح عدم کفایت سیاسی در مجلس شورای اسلامی و به حکم امام خمینی(ره) از ریاست جمهوری عزل شد و هفتم مرداد 1360 از ایران گریخت‌.

دومین انتخابات ریاست جمهوری‌

 دوم مرداد1360، محمد علی رجایی در جریان دومین انتخابات ریاست جمهوری‌، با به دست آوردن بیش از 13 میلیون رأی مردم، دومین رییس جمهوری ایران شد. این دور از انتخابات در شرایطی برگزار شد که یک سال از شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران می‌گذشت و بخش‌هایی از غرب و جنوب تحت اشغال متجاوزین عراقی بود. از یکسو حذف بنی صدر، به جبهه‌های راکد شده جنگ تحرک تازه‌ای بخشیده بود و روحیه و قدرت مقاومتی نیروهای ایران در برابر دشمن افزایش یافته بود، و از سوی دیگر نیروهای معتقد به خط امام در عرصه داخلی جان دوباره یافته بودند. در چنین شرایطی محمد علی رجایی توانست با فاصله زیادی سه رقیب دیگر خودـ عباس شیبانی‌، حبیب الله عسگراولادی و علی اکبر پرورش ـ را با به دست آوردن بیش از 13 میلیون از مجموع 7/14 میلیون آراء اخذ شده، پشت سرگذارد. محمد علی رجایی که چهره فرهنگی و از معلمان باسابقه آموزش و پرورش تهران بود، ابتدا وزارت آموزش و پرورش را عهده‌دار شد و سپس در 1359 ش. به نمایندگی مردم تهران وارد مجلس شورای اسلامی شد. او در 18 شهریور 1359 به نخست وزیری و پس از عزل بنی صدر به ریاست جمهوری رسید. اما این مسئولیت تنها یک ماه دوام آورد و در هشتم شهریور 1360 محمد علی رجایی همراه با محمد جواد باهنر ـ نخست وزیرـ بر اثر انفجار بمبی که در ساختمان نخست وزیری کارگذارده شده بود، به شهادت رسیدند. این حادثه از جمله حوادث تروریستی سال 1360 بود که سازمان مجاهدین خلق (منافقین) مرتکب می‌شدند. حادثه هشتم شهریور، دو ماه پس از حادثه هفتم تیر به وقوع پیوست‌. رجایی و باهنر، هر دو هنگام شهادت 48 سال داشتند. باهنر نیز طی مدت‌زمان کوتاهی که از پیروزی انقلاب اسلامی می‌گذشت، مسئولیتهایی از جمله عضویت در شورای انقلاب‌، نمایندگی مردم کرمان در مجلس خبرگان‌، نمایندگی مردم تهران در مجلس شورای اسلامی‌، وزارت آموزش و پرورش و دبیر کلی حزب جمهوری اسلامی را برعهده داشت. او پس از انتخاب محمد علی رجایی به ریاست جمهوری، به نخست وزیری جمهوری اسلامی ایران برگزیده شد.

سومین انتخابات ریاست جمهوری‌

 سومین دوره انتخابات ریاست جمهوری نیز در شرایطی برگزار شد که کشور در اوج بحران سیاسی قرار داشت‌. تداوم جنگ تحمیلی و نیاز نیروهای جبهه به حمایتهای لجستیکی، انسانی و همچنین تشدید ترورهای کور منافقین علیه مردم عادی کوچه و بازار دو بحران عمده کشور بود. نامزدهای این دوره از انتخابات عبارت بودند از: ‌آیت‌الله سید علی خامنه‌ای‌، سید علی اکبر پرورش‌، حسن غفوری فرد و سید رضا زواره‌ای. آیت‌الله خامنه‌ای در این انتخابات که دهم مهر 1360 برگزار شد، در شرایطی به پیروزی رسید که 3 ماه پیش از آن خود در مسجد ابوذر تهران مورد سوء قصد عوامل سازمان مجاهدین خلق قرار گرفته و از ناحیه دست و سینه به شدت مجروح شده بود. وی در این انتخابات توانست از مجموع 8/16 میلیون رأی ماخوذه، بیش از 16 میلیون رای را از آن خود سازد و بالاترین درصد آرأ مردم را در انتخابات ریاست جمهوری به خود اختصاص دهد. آیت‌الله خامنه‌ای که در سالهای پس از پیروزی انقلاب مسؤولیتهایی چون عضویت در شورای انقلاب‌، نمایندگی امام در شورایعالی دفاع‌، امامت جمعه تهران و نمایندگی مردم تهران در مجلس شورای اسلامی را بر عهده داشت‌، دو دوره چهار ساله در سمت ریاست جمهوری خدمت کرد.

چهارمین انتخابات ریاست جمهوری‌

چهارمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، 25 مرداد 1364 برگزار شد. آیت‌الله خامنه‌ای‌، حبیب‌الله عسگر اولادی و سید محمود کاشانی‌، نامزدهای این دور از انتخابات بودند. در این دور از انتخابات نیز آیت‌الله خامنه‌ای با کسب بیش از 12 میلیون از مجموع بیش از 14 میلیون و 200 هزار رای ماخوذه به ریاست جمهوری انتخاب شدند. ایشان در این 8 سال سفرهای متعددی به کشورهای خارجی داشت‌. نطق سال 1366 ایشان در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل‌، بویژه در نشان دادن مظلومیت جمهوری اسلامی و توطئه‌های استکبار علیه انقلاب اسلامی سهم بسزایی داشت‌.

 از مهمترین رویدادهای دوره دوم ریاست جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای، می‌توان به پذیرش قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل که 26 تیر 1367 به وقوع پیوست و رحلت بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در 14 خرداد 1368 اشاره کرد. در پی این رویداد آیت‌الله خامنه‌ای توسط مجلس خبرگان رهبری‌، جانشین حضرت امام(ره) شد. این واقعه کمتر از 2 ماه پیش از برگزاری پنجمین دوره انتخابات ریاست جمهوری رخ داد.

پنجمین انتخابات ریاست جمهوری

 آقای هاشمی رفسنجانی چهارمین رئیس جمهور ایران بود که در جریان برگزاری پنجمین انتخابات ریاست جمهوری به این سمت انتخاب شد. در این انتخابات که ششم مرداد 1368 برگزار شد، وی از مجموع 4/16 میلیون رای ماخوذه 5/15 میلیون رای مردم را به خود اختصاص داد. تنها رقیب هاشمی رفسنجانی در این دور از انتخابات‌، عباس شیبانی بود. آقای هاشمی رفسنجانی پس از پیروزی انقلاب از سوی حضرت امام(ره) به عضویت شورای انقلاب درآمد و از همان بدو امر جزو شورای موسسین حزب جمهوری اسلامی شد. او در چهارم خرداد 1358 از یک سوء قصد توسط گروهک فرقان جان سالم به در برد. وی پیش از احراز مقام ریاست جمهوری، سه دوره رییس مجلس شورای اسلامی بود.

ششمین انتخابات ریاست جمهوری

 ششمین انتخابات ریاست جمهوری، 21 خرداد 1372 برگزار شد و طی آن آقای هاشمی رفسنجانی از 7/16 میلیون رای ماخوذه، 5/10 میلیون آن را به خود اختصاص داد. احمد توکلی‌، عبدالله جاسبی و احمد طاهری‌، نامزدهای مطرح این دور از انتخابات ریاست جمهوری بودند. آقای هاشمی رفسنجانی تا زمان برگزاری هفتمین انتخابات ریاست جمهوری‌، در این سمت باقی ماند و سپس در پایان دو دوره ریاست جمهوری‌، از سوی رهبر انقلاب به ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام برگزیده شد.

هفتمین انتخابات ریاست جمهوری

 هفتمین انتخابات ریاست جمهوری، دوم خرداد 1376 برگزار شد. آقایان سیدمحمدخاتمی‌، علی‌اکبر ناطق نوری‌، سید رضا زواره‌ای و محمد محمدی ری‌شهری نامزدهای این دوره از انتخابات بودند. در این انتخابات آقای سید محمد خاتمی از مجموع 29 میلیون و 76 هزار و 70 رای ماخوذه، 20 میلیون و 78 هزار و 178 رای مردم را به دست آورد.

برگزاری اجلاس سران کشورهای اسلامی در تهران در آذر 1376، برگزاری انتخابات سراسری سومین مجلس خبرگان در اول آبان 1377، انتخابات شوراهای شهری در هفتم اسفند 1377، انتخابات بیستمین دوره مجلس شورای اسلامی در 29 بهمن 1378، و حادثه «11 سپتامبر امریکا» از رویدادهای عمده دور اول ریاست جمهوری آقای خاتمی بود.

هشتمین انتخابات ریاست جمهوری

هشتمین انتخابات ریاست جمهوری، روز 18 خرداد 1380 برگزار شد. در این دور آقایان سیدمحمدخاتمی‌، احمد توکلی‌، علی شمخانی‌، عبدالله جاسبی‌، حسن غفوری فرد، منصور رضوی‌، شهاب الدین صدر، علی فلاحیان و مصطفی هاشمی‌طبا نامزدهای مطرح بودند. در این دور از انتخابات نیز آقای خاتمی توانست از مجموع 28 میلیون و 86 هزار و 507 رای ماخوذه در داخل کشور و 73 هزار و 889 رای ماخوذه در شعبه‌های خارج از کشور، با 21 میلیون و 659 هزار و 53 رای به عنوان هشتمین رئیس جمهور ایران برگزیده شود. حمله امریکا به عراق و افغانستان و ساقط شدن صدام و طالبان دراین دو کشور، برگزاری هفتمین دوره انتخابات مجلس ـ اسفند 1382ـ از مهمترین رویدادهای دوره دوم ریاست جمهوری آقای خاتمی بود.

نهمین انتخابات ریاست جمهوری

نهمین انتخابات ریاست جمهوری، در دو مرحله و در روزهای 27 خرداد و 3 تیر 1384 صورت گرفت‌. آقایان محمود احمدی نژاد، علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی‌، مهدی کروبی‌، محمدباقر قالیباف‌، مصطفی معین و علی لاریجانی نامزدهای این دوره بودند. محمود احمدی‌نژاد و علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی به دور دوم انتخابات راه یافتند. در دور دوم آقای محمود احمدی‌نژاد از مجموع 27 میلیون و 959 هزار و 253 رای، 17,248,782 رای را از آن خود ساخت و به عنوان نهمین رئیس جمهوری اسلامی ایران برگزیده شد.

دهمین انتخابات ریاست جمهوری

دهمین انتخابات ریاست جمهوری روز ۲۲ خرداد ۱۳۸۸ برگزار شد . آقایان محمود احمدی نژاد ، میرحسین موسوی ، محسن رضایی و مهدی کروبی کاندیداهای صاحب صلاحیت این دور از انتخابات بودند . از مجموع بیش از ۳۹ میلیون رای ماخوذه که شامل ۸۵ درصد واجدین شرایط می گردد ۵/۲۴ میلیون نفر به آقای محمود احمدی نژاد رای دادند. به این ترتیب ایشان برنده دهمین دور از انتخابات بود.

یازدهمین انتخابات ریاست جمهوری

یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران در ۲۴ خرداد ۱۳۹۲ برگزار گردید که طی آن حسن روحانی با بیش از 18 میلیون  و ششصد هزار رای از مجموع بیش از 36 میلیون و هفتصد هزار رای به عنوان هفتمین رئیس‌جمهوری اسلامی ایران برگزیده شد. محمدباقر قالیباف، سعید جلیلی، محسن رضایی، علی‌اکبر ولایتی و سیدمحمد غرضی، دیگر کاندیداهای این دور از انتخابات بودند.

دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری

دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران در 29 اردیبهشت 1396 برگزار گردید که طی آن حسن روحانی با بیش از 23 میلیون  و پانصد هزار رای حائز 57 درصد آراء شد و به عنوان رئیس‌جمهوری اسلامی ایران برگزیده شد. سید ابراهیم رئیسی، مصطفی میرسلیم و مصطفی هاشمی طبا دیگر کاندیداهای این دور از انتخابات بودند. اسحاق جهانگیری و محمد باقر قالیباف نیز قبلاً به نفع کاندیداهای مورد نظر خود از میدان رقابت‌ها کناره گیری کرده بودند.

سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری

سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران در 28 خرداد 1400 برگزار گردید که طی آن سید ابراهیم رئیسی با 17926345 رای صاحب 62/9 آراء ماخوذه شد و به عنوان رئیس‌جمهوری اسلامی ایران برگزیده شد. محسن مهرعلیزاده، عبدالناصر همتی، محسن رضایی، علیرضا زاکانی، سعید جلیلی و سید امیرحسین قاضی زاده هاشمی، دیگر کاندیداهای این دور از انتخابات بودند. مهرعلیزاده، زاکانی و جلیلی  نیز قبلاً به نفع کاندیداهای مورد نظر خود از میدان رقابت‌ها کناره گیری کرده بودند.