20 سند از سفر نیکسون به ایران در آذرماه 1332

سوم آذر ۱۳۳۲، اعلامیه کوتاه دربار از سفر نایب ریاست جمهوری آمریکا، ریچارد نیکسون و همسرش به ایران در بازه زمانی هجدهم تا بیست و یکم همین ماه خبر می‌دهد. همین روزها خبر برقراری مجدد روابط سیاسی ایران و انگلستان هم منتشر می‌شود. این روابط مهر ۱۳۳۱ در اعتراض به بی‌اعتنایی انگلستان به بحث ملی شدن صنعت نفت، از جانب ایران قطع شده بود. حالا کمتر از چهارماه پس از کودتا، مصدق در دادگاه نظامی دارد محاکمه می‌شود، شاه قرار است برای سفیر انگلستان فرش قرمز پهن کرده و میزبان معاون رئیس‌جمهور آمریکا باشد.

دهم آذرماه، روزنامه اطلاعات با چاپ عکسی از فضل‌الله زاهدی و وزیر دفاع در کنار رئیس هیئت مستشاری آمریکا در ایران، از اعطای نشان همایون درجه دوم به او با موافقت شاه خبر می‌دهد. چهارشنبه یازده آذر سفیر کبیر آمریکا در ایران، کاردار جدید را به وزارت خارجه معرفی می‌کند. چهاردهم آذرماه، تیتر یک روزنامه اطلاعات این است: «از امروز روابط سیاسی ایران و انگلیس برقرار گردید» این‌ها همه یعنی بر باد رفتن رویای مصدق-کاشانی و همه‌ی زحماتی که برای ملی‌شدن صنعت نفت کشیده شده بود.

چهاردهم و پانزدهم آذر راهپیمایی‌های پراکنده‌‌ای در دانشگاه تهران و اعتصاباتی در بازار صورت گرفت. ۱۶ آذرماه دانشجویان وقتی وارد دانشگاه شدند، نیروهای گارد را دیدند که اطراف و داخل دانشگاه مستقر شده‌اند. ساعت ده صبح  وقتی چند سرباز با مسلسل وارد کلاس نقشه‌برداری می‌شوند، همه از ترس فرار می‌کنند. چند دقیقه بعد نیروهای گارد رسما به دانشکده فنی حمله می‌کنند. مصطفی چمران که خود، یکی از این دانشجویان است نُه سال بعد این لحظه  را اینطور توصیف می‌کند: "رگبار گلوله باریدن گرفت و چون دانشجویان فرصت فرار نداشتند، به کلی غافلگیر شدند و در همان لحظه اول عده زیادی هدف گلوله قرار گرفتند." هم‌او می‌گوید بدن مجروحین در حدود دو ساعت در وسط دانشکده افتاده بود و خون جاری بود تا بالاخره جان سپردند.

۱۸ آذر، نیکسون طبق برنامه به تهران آمد. شاید یکی از تلخ‌ترین قاب‌هایی که از این سفر سه روزه در تاریخ ایران به یادگار ماند، حضورش در تالار دانشکده حقوق و اعطای دکترای افتخاری به او بود. چهار روز پس از به رگبار بسته‌شدن دانشجویان دانشگاه تهران، حالا دکتر سیاسی، رئیس دانشگاه، میزبان نیکسون شده بود. نیکسون لباس دکترای افتخاری دانشگاه را بر تن کرد، عکس یادگاری‌اش را گرفت و تهران را ترک کرد. اما از آن سال، ۱۶ آذر به یاد سه شهیدِ قربانی‌شده پیش پای آمریکایی‌ها، "روز دانشجو" نامیده شد.

موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی در سالگرد این سفر، بخشی از اسناد اداری و تشریفاتی آن را منتشر می‌کند.