انتشار کتاب «بازگشت به هور»

رونمایی از جلد سی و پنجم از کتاب روزشمار جنگ تحمیلی

کتاب سی و پنجم از مجموعه بزرگ روزشمار جنگ ایران و عراق با عنوان «بازگشت به هور» توسط مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشر و وارد بازار نشر شد.

مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در چهلمین سالگرد از شروع دفاع مقدس، در دومین هفته متمادی از کتاب جلد سی و پنجم روزشمار جنگ ایران و عراق با عنوان «بازگشت به هور» رونمایی کرد. این مراسم با توجه به وضعیت ناشی از شیوع ویروس کرونا بدون حضور رسانه‌ها برگزار شد. روزشمار «بازگشت به هور» اگرچه 62 روز از دوران هشت‌ساله دفاع مقدس را شامل می‌شود اما باید گفت این مقطع زمانی پر از حوادثی است که هم از بعد نظامی و هم غیرنظامی از اهمیت بالایی برخوردار است و هرکدام از این حوادث مطرح‌شده نیازمند تحقیق و پژوهشی مجزا می‌باشد. به‌منظور آشنایی بیشتر با این کتاب با علیرضا لطف‌الله زادگان نویسنده بخش نظامی و سید رضا صاحبی نویسنده بخش سیاسی و همچنین محسن رخصت طلب ناظر علمی و محتوایی این روزشمار و حجت‌الله کریمی مدیریت گروه روزشمار مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس به گفتگو پرداختیم.

علیرضا لطف‌الله زادگان که خود از راویان دوران جنگ تحمیلی و از نویسندگان با سابقه در حوزه دفاع مقدس است و تاکنون بیش از 12 جلد از روزشمارهای مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس با تلاش ایشان نوشته ‌شده است، با اشاره به مقطع زمانی جلد سی و پنجم روزشمار جنگ ایران و عراق گفت: این کتاب از 15 بهمن‌ماه 1363 شروع می‌شود و تا 17 فروردین 1364 یعنی 62 روزشمار جنگ ایران و عراق را شامل می‌شود.

وی با بیان اینکه نویسندگی بخش نظامی این کتاب را بر عهده داشته است، تصریح کرد: برای اینکه تحقیقات سرعت بیشتری پیدا کند و کتاب زودتر تمام شود، به‌ناچار مرکز گاهی اوقات این سیاست را در پیش می‌گرفت که کار را بنا به تخصص‌های نویسندگان به دو نویسنده واگذار کند. تقسیم‌بندی موضوعی روزشمار بیشتر شامل مسائل نظامی، امنیتی و سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. چون بنده سابقه داشتم بخش نظامی و امنیتی و فعالیت‌های گروه‌های مسلح غیرقانونی در غرب کشور به بنده و بخش دیگر را هم به آقای صاحبی واگذار شد.

اجرای عملیات بدر موضوع اصلی و مهم در بعد نظامی روزشمار سی و پنجم

نویسنده روزشمار سی و پنجم جنگ ایران و عراق طرح و اجرای عملیات بدر را به‌عنوان موضوع اصلی و مهم در بعد نظامی روزشمار سی و پنجم مطرح کرد و توضیح داد: هدف عمده عملیات بدر فتح جاده بصره العماره بود که اگر این اتفاق می‌افتاد ما پیروزی بزرگی به دست می‌آوردیم. در واقع جبهه میانی و جنوبی عراق قطع می‌شد و عراق مجبور می‌شد هور را دور بزند که این کار برای عراق ازنظر رساندن تدارکات بسیار سنگین بود. علاوه بر این ما به دنبال این بودیم تا به عمق هور دست پیدا کنیم و بعداً بتوانیم در عمق خاک عراق عملیات انجام دهیم که محقق نشد.

وی در پاسخ به این سؤال که موضوعات طرح شده در بخش نظامی کتاب شامل چه مطالبی است، گفت: معرفی منطقه عملیاتی بدر ازنظر جغرافیایی، سیاسی و نظامی، شناسایی‌ها، ابتکارات ویژه به کار گرفته‌شده در عملیات آبی‌خاکی در منطقه باتلاقی هور، چگونگی عبور از خط خودی تا خط دشمن، اهداف عملیات، سازمان رزم و یگان‌های شرکت‌کننده و شرح عملیات بدر طی شش روز عملیات سخت و طاقت‌فرسا شامل پیشروی نیروها در هور، تصرف خط اول دشمن، پیشروی در جناحین و پیشرو، چگونگی مقابله دشمن، مقاومت نیروهای خودی، عملکرد ویژه یگان‌ها خصوصاً لشکر 31 عاشورا و شهادت مهدی باکری و چند تن از فرماندهان در منطقه معروف به «کیسه‌ای» در این کتاب به‌خوبی مطرح‌شده است. همچنین خبرهای تهیه و آماده‌سازی و شلیک اولین موشک‌های دوربرد ایران به کرکوک و بغداد که غافلگیری بزرگ دولت متخاصم عراق را به همراه داشت نیز ازجمله خبرهای مهمی است که در بخش نظامی آمده است.

لطف‌الله زادگان در پاسخ به پرسش ما مبنی بر دیگر موضوعات مهم نظامی در این مقطع اظهار کرد: اقدامات گروه‌های مختلف و گروه‌های مسلح غیرقانونی در مناطق مختلف غرب کشور و مقابله نیروهای خودی با آن‌ها و پاکسازی مناطق آلوده از دیگر موضوعات مهم این بخش است.

وی اظهار کرد: موضوع مهم دیگری که در این کتاب موردبحث قرارگرفته و اخبارش مطرح‌شده، تمایل گروه اتحادیه میهنی کردستان عراق (طالبانی‌ها) برای همکاری با ایران بود که یک فرستاده ویژه‌ای البته به‌طور غیررسمی به ایران فرستادند. مذاکرات بین اتحادیه میهنی کردستان عراق (طالبانی‌ها) و جمهوری اسلامی ایران شکل گرفت که در دوره‌های بعد منجر به همکاری بین ایران و این اتحادیه شد.

این پژوهشگر در حوزه دفاع مقدس درباره مطرح شدن خبر مذاکره حزب دموکرات کردستان ایران با مقامات ایرانی و بازتاب آن در منطقه کردستان و در میان سایر گروه‌های مسلح غیرقانونی گفت: خبر مذاکره حزب دموکرات کردستان ایران با جمهوری اسلامی با پیامدهای جدی در صفوف ضدانقلاب مواجه شد که به خروج این حزب از شورای ملی مقاومت و به نحوی پاشیده شدن این شورا منجر شد. همچنین تشدید اختلاف بین حزب دموکرات با سازمان کوموله و به وجود آمدن درگیری‌های خشن و دامنه‌دار که تلفات زیادی به هر دو طرف وارد آورد نیز از پیامدهای این موضوع بود.

وی در مورد منابع به کار گرفته شده برای نگارش این کتاب گفت: با توجه به اینکه مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منابع منحصربه‌فردی در سطح ایران دارد ازجمله گزارش راویان، دفاتر راویان و اسناد و مدارک مختلف واحدهای رزمی و همچنین اخبار و نامه‌هایی در سطح واحدهای امنیتی همچون واحد اطلاعات سپاه، شهربانی، ژاندارمری، وزارت اطلاعات، وزارت کشور، وزارت امور خارجه، تقریباً در این زمینه ما از منابع دیگری غیر از منابعی که در مرکز موجود بود استفاده نکردیم.

روزشمار 35، شامل 62 روز از دفاع مقدس است

در ادامه سید رضا صاحبی نویسنده بخش سیاسی روزشمار سی و پنجم جنگ ایران و عراق که تألیف «کتاب درآمدی بر روش‌شناسی نظامی» را در دانشگاه امام حسین (ع) را در کارنامه خود دارد، گفت: این کتاب ۶۲ روز از دفاع مقدس را پوشش داده است و بنده علاوه بر بخش سیاسی و بین‌الملل، نگارش مواردی مانند جنگ شهرها و بمب‌باران شهرها و بازتاب عملیات در بخش سیاسی را بر عهده داشته‌ام.

وی به مهم‌ترین وقایعی که در این مقطع نوشته‌شده اشاره و عنوان کرد: انجام عملیات بدر، مقدمات، طرح، اجرا، بازتاب و پیامدهای آن؛ دور جدیدی از شروع جنگ شهرها؛ انفجار بمب در نمازجمعه تهران؛ گزارش صلیب سرخ از وضعیت اسرا در دو کشور؛ عملیات سلمان در جنوب سومار؛ موضوع کردستان و مذاکرات حزب دمکرات با مسئولان ایرانی؛ مقدمات سفر دبیرکل سازمان ملل به ایران و عراق؛ راهبرد یا صلح کامل یا جنگ کامل عراق و سایر مسائل سیاسی، اقتصادی و اخبار گروهک‌ها از وقایع مهمی است که در این روزشمار به آن‌ها پرداخته‌شده است.

نویسنده بخش سیاسی روزشمار سی و پنجم جنگ ایران و عراق افزود: همچنین برخی اخبار لبنان به دلیل عقب‌نشینی اسراییل از لبنان و شکل‌گیری مقاومت در لبنان نیز به دلیل اهمیت آن در این روزشمار درج‌شده است.

وی با بیان اینکه تدوین این کتاب دو سال به طول انجامیده است، گفت: با توجه به اینکه در این روزشمار به طرح و اجرای عملیات بدر در هور پرداخته‌شده، عنوان کتاب «بازگشت به هور» نام دارد.

صاحبی ارائه طرح تبلیغاتی و غیرعملی برقراری صلح کامل از سوی صدام را از نکات قابل‌تأملی برشمرد که در این روزشمار به آن پرداخته‌شده است و در ادامه اظهار کرد: یکی از موضوعات که امروزه می‌تواند پاسخی به برخی شبهات باشد این است که عراق رسماً اعلام می‌کرد یا باید جنگ کامل باشد و یا صلح کامل؛ و ‌منظورش این بود که بمب‌باران شهرها و زدن مناطق غیرنظامی یا استفاده از سلاح شیمیایی هم جزو جنگ است و‌ اگر ایران صلح تحمیلی را نپذیرد، عراق این اقدامات را تداوم می‌بخشد. به‌تبع در این راهبرد کلیه توافقات بین‌المللی نادیده گرفته شده و جنایات جنگی علناً توسط عراق بی‌واهمه از هرگونه تقابلی در صحنه بین‌الملل صورت می‌گرفت. در مقابل، ایران اصرار داشت شورای امنیت عراق را به‌عنوان متجاوز محکوم کند تا مقدمات صلح فراموش شود.

برای هر روز روزشمار بین 30 تا 70 منبع وجود دارد

در ادامه با محسن رخصت طلب پژوهشگر در حوزه دفاع مقدس که خود از راویان مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس است و ناظر بخش نظامی کتاب «بازگشت به هور» می‌باشد، گفتگو کردیم که معتقد است نظارت بر آثار پژوهشی در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس نتیجه سی سال تجربه است.

محسن رخصت در ابتدا به تعریف ناظر علمی و محتوایی آثار مکتوب اشاره و عنوان کرد: ناظر از نگاه ما باید به آن موضوع کاملاً اشراف داشته باشد و اگر از نویسنده یک سر و گردن بالاتر نباشد حتماً باید ازنظر تسلط و فهم موضوع نسبت به ناظر هم‌سطح باشد.

وی متذکر شد: محقق باید چارچوب کارش را تدوین کند و به ناظر تحویل دهد. این چارچوب باید موافق نظر ناظر هم باشد و به این صورت نیست که محقق یک‌طور به موضوع نگاه کند و ناظر به‌گونه‌ای دیگر نگاه کند.

این پژوهشگر افزود: در روند کار محقق به دنبال منابع می‌رود، در این مرحله ناظر موظف است که گام‌به‌گام به مجری سرکشی کند. اگر اشکالاتی داشت برای تصحیح به محقق ارائه ‌کند، بعدازاینکه کار نهایی شد با تأیید ناظر این کار تحویل کارفرما می‌شود.

وی تعدد منابع را از سختی‌های نگارش روزشمارهای جنگ ایران و عراق دانست و گفت: برای هر روز روزشمار بین 30 تا 70 منبع وجود دارد، در روزشمار تعدد منابع و اخبار ناظر را مجبور می‌کند که بند به بند را ببیند، مقایسه و چک کند که خوب استفاده‌شده باشد، چیزی از قلم نیفتاده باشد ولی در کتاب‌های معمولی علمی به این صورت نیست، منابع در این حد نیست، این‌یکی از وجوه تمایز این دو مورد است.

رخصت طلب با اشاره به اینکه ناظر علمی و محتوایی بخش نظامی روزشمار جلد سی و پنجم جنگ ایران و عراق بوده است، اظهار کرد: عملیات بدر هم یک عملیات ناموفق و تلخی بود و هم از یک پیچیدگی‌هایی برخوردار بود. به‌عنوان ناظر با نویسنده کتاب، بحث‌های عملیاتی علمی داشتیم که برخی از مباحث اشاره شود بهتر است و برخی از مسائل با جزئیات بیشتر اشاره و تبیین شود تا خواننده توجیه شود.

وی با اظهار به اینکه باید این روزشمار را گونه‌ای از وقایع‌نگاری جنگ بدانیم، تصریح کرد: اگر به تاریخ جنگ با جامعیت، نگاه و برخورد شود قابل قضاوت است اما اگر یک کتاب تاریخی را به شما بدهند، یک صفحه یا ده صفحه از آن را با پراکندگی مطالعه کنید امکان قضاوت را به شما نمی‌دهد و اگر قضاوت کردید اشتباه است.

این راوی دوران دفاع مقدس تأکید کرد: اگر قرار است که ما یک موضوع تاریخی را قضاوت کنیم باید آن را همه‌جانبه مطالعه و بررسی کنیم تا کاملاً اشراف پیدا کنیم و بتوانیم قضاوت کنیم لذا روزشمارهای ما هم به همین صورت است. لذا روزشمارهای ما درعین‌حالی که می‌تواند پاسخگو باشد، خودش به‌تنهایی مخاطب را تحریک می‌کند و به مخاطب انگیزه می‌دهد که مجبور شود برود مطالعه بیشتری کند.

وی متذکر شد: معمولاً رسانه‌ها به‌خصوص رسانه‌های معاند به دو خبر یا جمع‌بندی می‌پردازند بدون اینکه پس‌وپیش آن را مطالعه کند و تسلط داشته باشد، روی دو خبر یا دو اتفاق قضاوت می‌کند، جنگ و امام (ره) و فرماندهان و شهدا و همه‌چیز را زیر سؤال می‌برد؛ این بدترین شیوه تحقیق و رفتار و نقد و قضاوت است.

چرایی عنوان کتاب

در خاتمه این گفتگو حجت‌الله کریمی مدیریت گروه روزشمار جنگ مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس با اشاره به انتشار روزشمار سی و پنجم با عنوان «بازگشت به هور» گفت: این کتاب دوره زمانی 15 بهمن 1363 تا 17 فروردین 64 را شامل می‌شود. مهم‌ترین رخدادی که در این دوره اتفاق افتاده است عملیات بدر است.

وی با اشاره به اینکه روزشمار سی و پنجم حاصل زحمات دو نویسنده می‌باشد، بیان کرد: بنا به دلایلی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس دوره‌ای تصمیم گرفته بود بخش نظامی را با حدود و تعریف موضوعات نظامی به یک پژوهشگر و بخش غیرنظامی را به پژوهشگر دیگری واگذار کند. این کتاب هم جزو آن کتاب‌ها بود و با دو نویسنده انجام شد. نویسنده بخش نظامی استاد علیرضا لطف‌الله زادگان هستند، پیشکسوت پژوهش حوزه دفاع مقدس و کسی که بیشترین آثار را در حیطه جنگ روزشمار ایران و عراق تولید کرده است، بخش غیرنظامی را هم آقای سید رضا صاحبی از پژوهشگران مرکز به عهده داشتند.

کریمی افزود: نظارت کتاب هم دو بخش شد؛ بخش نظامی را آقای محسن رخصت طلب پیشکسوت و راوی دفاع مقدس انجام دادند، بخش غیرنظامی را هم آقای یعقوب نعمتی به عهده داشت.

وی به‌عنوان روزشمار سی و پنجم اشاره کرد و گفت: نام‌گذاری هر کتاب یکی از کارهای حساس و ظریف است. ما در مورد نام‌گذاری این کتاب خیلی بحث داشتیم، از طرفی کتاب‌های روزشمار ورا و فرای فقط صرف یک عملیات است و از طرفی ما در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس گروهی به نام گروه نظامی داریم که همه عملیات‌های بزرگ و کوچک را در دستور کار قرار داده است و کارهای نبردی تولید می‌کند. بنابراین برای اینکه تشابه اسمی وجود نداشته باشد سعی کردیم اسامی را برگزینیم که صرفاً عملیات را شامل نشود.

مدیریت گروه روزشمار جنگ اظهار کرد: دلیل اینکه نام کتاب را «بازگشت به هور» گذاشتیم مربوط به یک سال قبل از عملیات بدر است. در عملیات خیبر، انتخاب هور برای اجرای عملیات، یک ابتکار نظامی بود که سپاه پاسداران انجام داد. به دلیل اینکه در سایر جبهه‌ها، سایر مکان‌هایی که می‌شد عملیات اجرا کرد تقریباً جبهه قفل شده بود و امکان اینکه در جبهه‌ای بشود عملیات زمینی اجرا کرد تقریباً با توجه به موانعی که عراق ایجاد کرده بود و هوشیاری که پیدا کرده بود، غیرممکن شده بود. بنابراین در عملیات خیبر با هدایت سردار محسن رضایی دست به یک ابتکار زده شد و هور به‌عنوان منطقه عملیاتی برگزیده شد؛ اما در عملیات خیبر علیرغم موفقیت‌هایی که به دست آمد رزمندگان به همه اهداف عملیات نرسیدند. دقیقاً یک سال بعد ما مجدداً یک بازگشتی به همان منطقه می‌کنیم که همان اهداف یا اهداف بزرگ‌تری را به دست بیاوریم. به همین دلیل ما با توجه به اهمیتی که این ابتکار نظامی داشت یعنی جنگ در هور و اینکه یک بازگشت مجددی بعد از یک سال به این منطقه اتفاق می‌افتد عنوان «بازگشت به هور» را انتخاب کردیم.