16 آبان 1404
روایتی از شکست عملیات سرویس امنیتی فرانسه علیه ایران
تیتر یک روزنامه‌های 17 آبان 1362 تهران خبر از «عقیم ماندن توطئه مزدوران فرانسوی برای انفجار ۵۰۰ کیلو تی‌ان‌تی در سفارت ایران در بیروت» دادند.
ساعت یک بامداد دوشنبه 16 آبان 1362، اقدامی تروریستی از سوی اداره کل امنیت خارجی فرانسه (DGSE) علیه سفارت جمهوری اسلامی ایران در بیروت صورت گرفت که با هوشیاری نگهبانان سفارت، این عملیات خنثی و خودروی حامل 500 کیلوگرم مواد منفجره که مقابل ساختمان سفارت پارک شده بود، منفجر نشد. قصد دولت فرانسه از این اقدام تخریب کامل ساختمان سفارت ایران در بیروت بود که در نهایت محقق نشد.
این اقدام دولت فرانسه علیه ایران بر اساس اطلاعات نادرستی صورت گرفت که سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA) درباره‌ی دخالت ایران در انفجار یکم آبان ۱۳۶۲ (۲۳ اکتبر ۱۹۸۳) در اختیار دولت فرانسه قرار داده بود.
اول آبان، انفجاری مهیب در ساختمان محل استقرار نیروهای چتربازان فرانسه در بیروت رخ داد که به کشته‌شدن ۵۸ نظامی فرانسوی انجامید[1] و گروه «جهاد اسلامی» لبنان مسئولیت این حمله را به عهده گرفت.[2]
سید حسن نصرالله درباره این گروه گفته بود: «سازمان جهاد اسلامی لبنان [...] یک سازمان واقعی بود. یعنی یک تشکیلات حقیقی کف میدان وجود داشت، کیفی، کوچک، با تعداد محدودی نیرو، به اسم سازمان جهاد اسلامی [...] و با حزب‌الله هم ارتباط نداشتند (نه با تشکیلات حزب‌الله نه با رهبری حزب‌الله) و در نتیجه اگر حزب‌الله تصمیمی می‌گرفت و می‌رفت به یکی از این گروه‌ها می‌گفت: «بچه‌ها این کاری که دارید می‌کنید صحیح است، صحیح نیست، فلان کار را متوقف کنید، فلان کس را که ربوده‌اید و گروگان گرفته‌اید آزادش کنید» به حرف حزب‌الله که گوش نمی‌دادند!»[3] سیدحسن نصرالله گفته بود یکی از مصادیق اختلافات میان آنها این بود که حزب‌الله تنها عملیات علیه اسرائیل را مجاز می‌دانست اما آنها معتقد بودند که آمریکا و فرانسه هم باید بابت حمایتشان از اشغالگری در لبنان هزینه بدهند.
بلافاصله بعد از انفجار رئیس جمهور فرانسه «فرانسوا میتران» به بیروت سفر کرد و دستور داد سازمان اطلاعاتی فرانسه تحقیقات خود را درباره این موضوع آغاز کند.[4]
با اینکه گروه «جهاد اسلامی» مسئولیت این حمله را به عهده گرفته بود، سازمان «DGSE» (اداره کل امنیت خارجی فرانسه) چندین فرضیه مطرح کرد و عمدهٔ این نظریه‌ها در مورد سوریه، ایران و حتی اتحاد جماهیر شوروی بود.[5]
به گفته «پیر لاکوست» که در سال‌های 1982 تا 1985 ریاست دستگاه جاسوسی خارجی فرانسه را برعهده داشت، برای شناسایی عاملان انفجار از سازمان موساد و سیا (CIA) درخواست همکاری کرد، اما اطلاعات نادرستی دریافت و بر اساس آن، ایران به عنوان عامل حمله معرفی شد و دولت فرانسه در صدد اقدام تلافی‌جویانه برآمد.[6]
عملیات انتقامی فرانسه در خاک لبنان با هدایت مستقیم اداره کل امنیت خارجی فرانسه (DGSE) و حمایت فنی سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA) طراحی شد، اما مأموران در اجرای آن دچار اشتباه فنی شدند و انفجار نهایی رخ نداد.[7]
در بامداد روز ۶ نوامبر مأموران فرانسوی که با جیپ‌هایی که از ارتش فرانسه حاضر در بیروت قرض گرفته بودند، تردد می‌کردند، حدود ساعت یک به نزدیکی سفارت ایران رفتند و خود را به‌عنوان یک گشت شبانه ساده سربازان جا زدند. آنها مواد منفجره را که در حدود یک دوجین بار تقسیم شده بود، با خود آورده بودند. روش عمل به‌گونه‌ای انتخاب شده بود که سفارت را کاملاً نابود کند.[8]
دو تن از اعضای کماندوی فرانسوی در بخشی از خاطراتی که به اشتراک گذاشته‌اند ادعا کرده‌اند: تیم باید بارها را در زیرزمین‌ها نصب می‌کرد و باید آنها را روی ستون‌های نگهدارنده ساختمان به‌طوری قرار می‌دادند که انفجار باعث فروریختگی کامل ساختمان شود.[9]
در روز عملیات نیروهای فرانسوی مستقر در پشت کیسه‌های شنی در مقابل سفارت با سلاح‌های خودکار در جهت ساختمان به شلیک پرداختند. این مانور انحرافی به اعضای واحد گشتی امکان داد تا یک خودرو جیپ را با چهارصد تا پانصد کیلوگرم مواد منفجره در نزدیکی سفارت ایران در منطقه جناح بیروت پارک نموده و با چادری که آرم صلیب سرخ روی آن بود، ماشین را بپوشانند.[10]
آنها در پی انجام عملیات خود بودند که با هوشیاری و ممانعت نگهبانان سفارت ایران نیروهای فرانسوی جیب حامل مواد منفجره را رها کرده و از فاصله 100 متری با موشک به قصد انفجار سفارت آن را مورد هدف قرار دادند؛ اما این انفجار صورت نگرفت و این اقدام تروریستی ناکام ماند.[11]
پیر لاکوست سال‌ها بعد اولین نفر از مقام رسمی فرانسه بود که در مورد این اقدام فرانسه صحبت کرد و در یک مصاحبه اعلام کرد:
«بله، ما در واکنش به حمله بیروت، عملیاتی علیه منافع ایرانی‌ها طراحی کردیم، اما اجرای آن به شکلی نادرست انجام شد و نتیجه‌اش یک رسوایی بود.»[12]
در پی این اقدام تروریستی کاردار سفارت فرانسه در تهران به وزارت امور خارجه احضار و یادداشت اعتراضیه‌ای تسلیم وی شد.
در پایان این یادداشت آمده است: «دولت جمهوری اسلامی ضمن محکوم‌کردن این اقدام تروریستی اعتراض شدید خود را نسبت به آن اعلام کرده و دولت فرانسه را مسئول حوادث احتمالی آینده می‌داند.»[13]
حجت‌الاسلام و المسلمین هاشمی رفسنجانی، رئیس مجلس وقت نیز جلسه علنی مجلس شورای اسلامی در مورد تلاش فرانسه برای انفجار سفارت ایران در بیروت گفت: خبر سوءقصد فرانسه به سفارت جمهوری اسلامی ایران را در لبنان، نمایندگان محترم شنیده‌اند. این یکی از رسوایی‌های مهم بـرای فـرانسه است که چیزی شبیه رسوایی آمریکا در طبس است. قضیه بسیار مهم است. یک کشوری که خودش را ابرقدرت درجه دوم مـی‌داند و در سازمان ملل دائماً دم از حقوق بشر می‌زند و ریاکارانه پرچم مخالفت با تروریسم را بلند می‌کند. این نشان از نهایت ضعف و بی‌شرمی فرانسه دارد.[14]
ترور با پوشش صلیب سرخ
در اعتراض به سوءاستفاده از علامت صلیب سرخ توسط نیروهای مداخله‌گر فرانسوی، هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران نیز خواستار مجازات فرانسه شد. از سوی سرپرست و دبیرکل جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران در رابطه با سوءاستفاده از علامت صلیب سرخ توسط نیروهای مداخله‌گر فرانسوی در حمله به سفارت جمهوری اسلامی ایران در بیروت، یادداشت اعتراضی به الکساندری، سرپرست کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در ژنو، مخابره شد:
«طبق اطلاع دریافتی، ساعت یک بامداد یکشنبه 16/ 8/ 1362 نیروهای فرانسوی مستقر در بیروت، یک جیپ نظامی حامل 500 کیلوگرم مواد منفجره را در مقابل سفارت جمهوری اسلامی ایران پارک کرده و با اجبار، یکی از مأموران صلیب سرخ را وادار نمودند تا نقش صلیب سرخ بر آن بکشد. سپس نیروهای مداخله‌گر از فاصله یک کیلومتری به‌وسیله کنترل از راه دور، آن خودرو را منفجر کردند. هدف، حمله تروریستی و منهدم کردن سفارت جمهوری اسلامی ایران بوده است.»[15]
در پایان، دبیرکل جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران ضمن محکوم‌کردن این عمل تروریستی، اعتراض خود را نسبت به استفاده از علامت صلیب سرخ توسط نیروهای فرانسوی اعلام نمود و خواستار رسیدگی جدی از سوی کمیته بین‌المللی صلیب سرخ بر اساس کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو مصوب 1949، کنفرانس دیپلماتیک و همچنین مقررات استفاده از علامت صلیب سرخ در هفتمین کنفرانس منطقه‌ای در وین سال 1965 شد.[16]
از طرف دیگر سفارت جمهوری اسلامی در بیروت هم در اعلامیه‌ای اعلام کرد این اقدام حکایت‌کننده توطئه مشترک فرانسه و آمریکا علیه جمهوری اسلامی است.[17]
واکنش گسترده لبنان
در پی حمله به سفارت جمهوری اسلامی ایران در بیروت، فضای لبنان به‌سرعت رنگی از خشم و اعتراض گرفت. علمای برجستهٔ شیعه و سنی در واکنشی کم‌سابقه، گرد هم آمدند و این اقدام فرانسوی‌ها را ادامهٔ همان سیاست‌های استعماری‌ای دانستند که ملت‌های منطقه سال‌ها در برابرش ایستاده بودند.
این موج اعتراض، در نهایت در بیانیهٔ «تجمع علمای مسلمین» انعکاس یافت؛ بیانیه‌ای که با زبانی قاطع، هم حمله را محکوم می‌کرد و هم پایداری انقلاب اسلامی را یادآور می‌شد:
ما به‌شدت این تلاش مذبوحانه فرانسه برای انفجار سفارت جمهوری اسلامی ایران را محکوم می‌کنیم و از آنجا که اموال و مستملکات این سفارتخانه را ملک همه مسلمانان می‌دانیم بر کلیه مسلمانان واجب است که از اموال آن مثل اموال خودشان دفاع کنند. ما به فرانسه که در نظر دارد به عهد استعماری پنجاه سال پیش خود بازگردد تذکر می‌دهیم که سرنوشت ارتش آمریکا و مزدوران آن در ایران اسلامی را به یاد آورد و اخطار می‌کنیم که هر که بخواهد به انقلاب اسلامی ایران ضربه بزند، سرنوشت هواپیماهای آمریکایی در طبس در انتظارش خواهد بود.[18]
تکرار تجاوز فرانسه
حمله به سفارت جمهوری اسلامی ایران در بیروت تنها جلوهٔ سیاست‌های خصمانه فرانسه در آن روزها نبود. در همان مقطع، حادثه‌ای دیگر در خاک فرانسه رقم خورد که نشان داد این کشور نه‌تنها در برابر اقدامات ضدایرانی بی‌تفاوت است، بلکه در مواردی نقش پنهانی در تشویق آنها نیز دارد.
اندکی پس از ناکامی طرح انفجار در بیروت، گروهی از ضد انقلابیون ایرانی مقیم پاریس، به دفتر هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (ایران‌ایر) یورش بردند. گزارش‌ها حاکی از آن بود که پلیس فرانسه در محل حضور داشت اما کوچک‌ترین اقدامی برای جلوگیری از این تعرض انجام نداد:
گروهی از ضد انقلابیون فراری در پاریس با همدستی پلیس فرانسه ضمن حمله به دفتر هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران در پاریس، علاوه بر واردآوردن خسارت فراوان، تنی چند از کارکنان و مسئولین دفتر را نیز مورد ضرب و شتم قرار دادند. به گفته یکی از کارکنان، ضد انقلابیون که نزدیک به 30 نفر بودند در جریان حمله به دفتر هواپیمایی مقداری از وسایل دفتر را از بین برده و ضمن حمله به رئیس دفتر و دو تن از کارمندان خارجی این دفتر، آنها را مجروح نمودند و مسئول دفتر به بیمارستان انتقال یافت. همچنین ضد انقلابیون به هنگام فرار از محل دفتر علاوه بر مقادیری پرونده و اسناد، مقادیری پول که متعلق به یکی از کارکنان خارجی دفتر بوده است نیز به سرقت برده‌اند. [19]
ساعتی پس از واقعه فوق، پلیس فرانسه به محل دفتر هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران رسید و این در حالی است که به دلیل نزدیکی محل دفتر هما در خیابان شانزلیزه و دفتر هواپیمایی ایرفلوت[20]، نیروهای انتظامی و پلیس فرانسه دائماً به مراقبت از دفتر هواپیمایی شوروی مشغول بوده و در حوالی آن استقرار داشتند. یکی دیگر از کارکنان دفتر هما در پاریس اظهار داشت دو نفر از افراد پلیس فرانسه که پس از حادثه به محل رسیدند، ادعا کرده بودند که مهاجمین را در حال فرار دیده‌اند.[21]
این رخداد، در کنار عملیات بیروت، نشانه‌ای آشکار از واقعیت رفتار فرانسه در قبال انقلاب اسلامی بود؛ کشوری که برای ترور امام به ساواک طرح داد، میزبان اجلاس گوادلوپ برای جلوگیری از انقلاب اسلامی بود و از ابتدا یکی از پناهگاه‌های اصلی مخالفان جمهوری اسلامی و تروریست‌هایی نظیر مجاهدین خلق قرار داشت، اما به دلیل برخی خوانش‌های غلط از رویدادها، تصور مثبتی از آن در افکار عمومی بود.
[2] Encyclopaedia Britannica(2025),1983 Beirut Barracks Bombings, Encyclopaedia Britannica, November 6, https://www.britannica.com/event/1983-Beirut-barracks-bombings
[3] خبرگزاری مشرق، کد خبر 1685492
[4] Le Monde(1983), François Mitterrand à Beyrouth après l’attentat du Drakkar, 25 october
[5] Lacoste, Pierre (1993), Les Services Secrets de la République, Paris: Plon, pp 214–216
[6] همان
[7] Nouzille, Vincent ،(2018) Après le Drakkar l’échec de la DGSE ،15February, https://vincentnouzille.fr/sur-europe-1-apres-le-drakkar-lechec-de-la-dgse/
[8] همان
[9] همان
[10] اطلاعات، 17/ 08/ 1362، ص ۳
[11] همان
[12] Le Figaro(2015) , entretien avec Pierre Lacoste, 20 mars.
[13] اطلاعات، 17/ 08 /1362، ص ۳
[14] همان، ص2
[15] همان
[16] همان
[17] اطلاعات، 21/ 08 /1362، ص 1
[18] کیهان، 17/ 08 /1362، ص 11
[19] اطلاعات، 25 /08/ 1362، ص ۳
[20] Aeroflot Airlines
[21] همان