گاهشمار زندگی آیتاللَّه العظمی بروجردی
مطلب زیر گاه شمار و تقویم زندگی آیتاللَّه العظمی سیدحسین طباطبایی بروجردی است که به مناسبت سالگرد رحلت ایشان (10 فروردین 1340) از «پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیتاللَّه العظمی بروجردی» نقل می شود :
1- تولد : حضرت آیت اللَّه العظمی سیدحسین طباطبایی بروجردی در سال(1292 ) [1254 ش] هجری قمری در بروجرد به دنیا آمد.
2- نام پدر : حجت الاسلام و المسلمین حاج سید علی طباطبایی، که در سال 1252هجری قمری متولد، و در چهارم محرم الحرام سال 1329 هجری قمری وفات یافت.
3- نام مادر : مادر بزرگوار ایشان، موسوم به: سیده آغابیگم، بنت مرحوم سید محمد علی بن السید عابد بن السید علی بن العلامه السید محمد الطباطبایی.
4 – نسب : حضرت آیت اللَّه العظمی بروجردی ، با سی و دو واسطه به حضرت امام حسن مجتبی (علیه السلام) می رسد: « هو السید حسین بن السید على بن السید احمد بن السید على نقی بن السید محمد جواد بن السید مرتضى بن السید محمد الطباطبائى بن السید عبدالکریم بن السید مراد بن الشاه اسدالله بن جلال الدین امیر بن الحسن بن مجدالدین بن قوام الدین بن اسمعیل بن عباد بن ابى المکارم بن عباد بن ابى المجد بن عباد بن على بن حمزه بن طاهر بن على بن محمد بن احمد بن محمد بن احمد بن ابراهیم طباطبا بن اسمعیل الدیباج بن ابراهیم الغمر بن حسن المثنی بن حسن بن على بن ابى طالب علیهم الاف التحیه والثناء .»
5- رفتن به مکتب خانه : حضرت آیت اللَّه العظمی بروجردی در سال (1299)هجری قمری در سن 7 سالگی شروع به تحصیل در بروجرد کرد . نخستین سر مشقی که معلم به وی داد این بود:«هزار و دویست و نود و نه».شاگرد تیز هوش از معلم پرسید:این سر مشق چیست؟معلم گفت:این تاریخ امسال است.
6 – عزیمت به اصفهان : در سال(1310)هجری قمری در سن 18 سالگی برای تحصیل وارد شهر اصفهان شد ، و مدت 10سال در حوزه ی علمیه ی صدر ، تحصیلات خود را تکمیل،و دروس سطح و خارج فقه و اصول و فلسفه و کلام و هیئت و ریاضی و رجال و حدیث را فرا گرفت.
7– ازدواج : در سال (1314) هجری قمری در حالی که بیست و دو بهار عمرش را پشت سر می گذاشت به دستور پدر به بروجرد احضار شد،او گمان می کرد پدرش می خواهد او را برای ادامه تحصیل به نجف اشرف که بزرگترین حوزه علمیه شیعه بود بفرستد، ولی پس از ورود و دیدار پدر و بستگان مشاهده می کند که علی رغم انتظار او، مقدمات ازدواج و تأهل او را فراهم کرده اند، که بعد از دو سه ماه توقف در بروجرد به همراه همسرش به اصفهان بر می گردد و مدت پنج سال دیگر به تحصیل در اصفهان ادامه می دهند.
8- تاریخ فوت و تولد و محل دفن فرزندان : آقا سیدمحمد حسن در سال 1346 هجری قمری در بروجرد متولد و در سال 1395 قمری در سن 49 سالگی در قم از دنیا رفت و در درگاه ورودی صحن بزرگ حضرت معصومه (س) مقابل ایوان آئینه دفن شد. آقا سید احمد در سال1358 هجری قمری در بروجرد متولد و در سال1394 هجری قمری در سن 36 سالگی در قم از دنیا رفت و در قبرستان شیخان مقبره مرحوم میرزای قمی دفن شد. حاجیه خانم ، آغا فاطمه احمدی طباطبایی ، دختر بزرگ ایشان است . حاجیه خانم ، آغا سکینه احمدی نیز دختر دوم ایشان است که سال 1312 به دنیا آمد.
9- مدت اقامت در اصفهان : ایشان از سال 1310 هجری قمری تا 1320 هجری قمری مجموعا 10 سال را در اصفهان به تحصیل پرداختند.
10- تدریس در اصفهان : ایشان در اصفهان شرح لمعه ،قوانین و فصول تدریس می کردند .
11- ساعات مطالعه و مباحثه و تدریس در اصفهان : سید حسین موسوی کرمانی نقل می کند که: آیت اللَّه العظمی بروجردی روزی فرمودند من در اصفهان که بودم 18 ساعت را مطالعه یا مباحثه و یا تدریس داشتم و 6 ساعت را به خواب و خوراک اختصاص داده بودم و وقت غذا خوردن در دست چپم کتاب بود و با دست راستم لقمه ای از غذا بر می داشتم و تا این یک لقمه غذا را می خوردم دو سطر کتاب را مطالعه می کردم و تا غذا را می خوردم دو صفحه کتاب را مطالعه کرده بودم و می فرمودند: من در تمام عمرم یک دقیقه را به بطالت صرف نکردم و یک کلمه لغو هم از دهان من در نیامده است. ایشان 20 جزء قرآن را حفظ بود و 10 جزء دیگر را اگر کسی کلمه ای از آیه ای را می خواند ایشان ادامه آن را از حفظ می خواندند.
12- بازگشت از اصفهان به بروجرد برای بار دوم : در سال 1319 هجری قمری مجدداً پدرش از بروجرد او را می خواند، ولی این بار خاطر نشان می سازد که قصد دارم تو را به نجف اشرف بفرستم، دانشمند نابغه جوان هم با اشتیاق زایدالوصفی بار سفر بسته، اصفهان را به قصد بروجرد ترک می گوید.
13- در نجف اشرف : حضرت آیت اللَّه العظمی بروجردی در سال (1320)هجری قمری وارد نجف اشرف می شود.
14- رسیدن به درجه اجتهاد : در سن 28 سالگی به درجه اجتهاد می رسند . حضرت آیت اللَّه العظمی بروجردی یکی از طلبه های فاضل درس خوانده عالمی بود که در سن 28 سالگی توانسته بود مدارج عالیه کمال را پیموده و مجتهداً راه نجف را در پیش گیرد تا با دیدن اساتید بزرگ نجف اطلاعات خود را کامل و مبانی علمی محکم خود را مستحکم سازد .
15- مدت توقف در نجف : حضرت آیت اللَّه العظمی بروجردی در سال(1320)هجری قمری وارد نجف شدند و تا تاریخ 1328هجری قمری در آنجا به درس و بحث مشغول بودند، که مجموعا 9 سال در نجف اقامت داشتند.
16- تدریس در نجف : آیت اللَّه العظمی بروجردی در نجف فصول تدریس می کردند. شیخ محمد حسین اصفهانی مولف کتاب فصول در علم اصول از مجتهدین و نوابغ بزرگ است وی در کتاب فصول ایرادات بسیاری بر نظرات میرزای قمی در کتاب قوانین الاصول وارد ساخته که آیت اللَّه العظمی بروجردی سعی داشت تمامی اشکالات صاحب فصول را بر قوانین بیان و سپس رد کند. در مجلس درس فصول ایشان بالغ بر دویست نفر از فضلای حوزه ی علمیه نجف شرکت می کردند.
17- باز گشت از نجف به بروجرد : در اواخر سال 1328 هجری قمری در اثر تقاضا و تاکیداتی که والد مکرمشان فرموده بودند از نجف وارد بروجرد شدند .
18- سن ایشان در مراجعت از نجف به بروجرد : ایشان در زمان مراجعت از نجف به بروجرد نزدیک 38 سال داشتند.
19- اجازات :
ا لف) تاریخ اجازه نامه مرحوم آخوند خراسانی به آیت الله بروجردی در 1328 هجری قمری است.
ب) تاریخ اجازه نامه آیت‌الله شیخ الشریعه اصفهانی به آیت‌الله بروجردی در ربیع الثانی 1328 هجری قمری است.
ج) تاریخ اجازه نامه سید ابوالقاسم دهکردی به آیت الله بروجردی در رجب 1320 هجری قمری است.
20- مرگ پدر : ایشان در اواخر سال 1328 « هـ . ق » پس از دریافت اجازه اجتهاد به وطن مراجعت کرد . 6 ماه پس از ورودش به بروجرد ، در سال 1329 هجری قمری پدرش بدرود حیات گفت و چون کفالت برادران و خواهران کوچک بر عهده وی گذاشته شد، ناگزیر به اقامت در بروجرد گردید .
21- مرگ استاد : آخوند خراسانی استاد ایشان در بیست و یکم ذیحجه سال 1329قمری در نجف درگذشت و در مقبره ی حاج میرزا حبیب الله رشتی به خاک سپرده شد .
22- مرگ تنها دخترش از همسر اولشان : یکی از دختران ایشان، به نام آغا نازنین پس از دو سال ازدواج با عموزاده خود به نام مرحوم آقا بهاء الدین طباطبائی در سال (1333) هجری قمری هنگام زایمان، وفات یافت. روزی آیتاللَّه العظمی بروجردی در باره این دخترش فرمود: دخترم از 5 الی 6 سالگی شروع کرد به درس خواندن و از جامع المقدمات تا درس خارج را پیش خودم خواند و قریب الاجتهاد شد به گونه ای که استنباط می کرد و مطالب فقهی می نوشت ازدواج کرد و حامله شد و در همان وضع حمل اول، هم خودش مرد و هم بچه اش. به اینجا که رسید فرمود: این قدر سوختم، این قدر سوختم، این قدر سوختم.
23- مسافرت به مشهد و برگشت به بروجرد : آیت اللَّه العظمی بروجردی به دنبال وفات فرزند و تالمات روحی در سال 1340 هجری قمری به مشهد مقدس کوچ کرد، و چند ماه در آن جا توقف کرد که بر اثر اصرار اهالی بروجرد دو باره به بروجرد برگشتند.
24- اعتراض به رژیم پهلوی : در سال 1345 ق رئیس اداره ثبت احوال بروجرد، شخصی بهایی را به معاونت خود منصوب کرد. همچنین مراسمی با حضور زنان برهنه و وضعیت شرم آور، در سطح شهر به راه افتاده بود. این اخبار به گوش آیت اللَّه العظمی بروجردی رسید، ایشان به عنوان اعتراض به این اعمال ناروا، بروجرد را به مقصد عتبات عالیات ترک نمودند. فرماندار بروجرد و دیگر مسئولین شهر، مسئول اداره ثبت احوال و معاونش را برکنار و تنبیه نمودند و حضرت آیت الله بروجردی را به شهر برگرداندند. ولی آیت الله فقید بعد از چند ماه ، بر اثر دلتنگی و اعمال خلاف شرع مسئولین کشوری، به طرف عتبات رفته و در نجف اشرف ساکن گردید.
25- دوران مصیبت بار : یکی از مشکل ترین ایام اقامت ایشان در بروجرد سال های 1350 تا 1360 هجری قمری و دوران فشار و اختناق رضاخان است. این دوران مصادف بود با تلاش حکومت برای برداشتن عمامه، تعطیلی حوزه های علمیه، کشف حجاب و تعطیلی مجالس دینی و مذهبی. به گفته خود مرحوم آیت اللَّه العظمی بروجردی ،این دوران یکی از مصیبت بار ترین ایام زندگانی ایشان بوده است.
26- آغاز مرجعیت : در سال 1350 قمری حاج شیخ محمد رضا دزفولی از علماء خوزستان، در طی سه سال اقامتی که در بروجرد داشتند مراجعات دینی خود را به آیت اللَّه العظمی بروجردی ارجاع دادند و بعد از فوت ایشان در سال 1352قمری عموم مقلدین ایشان به آیت اللَّه العظمی بروجردی رجوع کردند و در سال 1353قمری حاج سیخ حسین غروی بروجردی قبل از رحلت خود، مقلدین خود را به ایشان ارجاع دادند.
27- زمان نشر حاشیه بر عروه ایشان : بعد از رحلت این دو بزرگوار، آیت الله محمد رضا دزفولی و حاج شیخ حسین غروی و نیز بعد از رحلت آیت الله حائری در سال 1355 قمری حاشیه ایشان بر عروه نشر یافته است.
28- سفر حج و بازداشت ایشان در بازگشت به کشور : آیت اللَّه العظمی بروجردی ،در روز 28 یا 29 شوال 1345 هجری قمری برابر با 1306 شمسی در سن 52 سالگی جهت انجام مناسک حج، عازم مکه معظمه گردیدند. در این سفر ،حدود 8 ماه در نجف اشرف توقف کردند و با یاران قدیم خود، آیات عظام میرزا حسین نائینی ، سید ابوالحسن اصفهانی، آقا ضیاء الدین عراقی و شیخ محمد حسین کمپانی که در آن تاریخ زعامت حوزه ی نجف را به عهده داشتند، دیدار کردند. هنگام بازگشت به ایران، گویا ایشان حامل پیامی مکتوب از جانب علمای نجف ، جهت علمای بر جسته ی دینی در ایران می گردند که ظاهرا در ،آخرین لحظه،از آوردن آن صرف نظر می کنند. در سال 1345 هـ . ق هنگام ورود به ایران در مرز قصر شیرین بازداشت و پنهانی به ارکان حرب تهران منتقل گردیدند، که توقف ایشان در تهران یک صد روز به طول انجامید.
29- مدت توقف در بروجرد : آیت اللَّه العظمی بروجردی در اواخر سال 1328 هجری قمری به دنبال دریافت نامه ای از والد مکرمشان از نجف به بروجرد آمدند و این توقف تا روز پنج شنبه 26 صفر سال 1364 هجری قمری که جمعا 36 سال باشد به خاطر عللی به طول انجامید.
30- کسالت و مسافرت به تهران : آیت اللَّه العظمی بروجردی پس از سی و شش سال اقامت در بروجرد ، در سال 1364 هجری قمری ( برابر با 1323 شمسی) جهت معالجه عازم بیمارستان فیروز آباد تهران گردیدند و حدود 70 روز تحت معالجه قرار گرفتند.
31- بیمارستان تهران : محمد رضا پهلوی در روز 13 آذر 1323 شمسی ،از آیت اللَّه العظمی بروجردی در بیمارستان فیروزآبادی تهران عیادت کرد.
32- استخاره و آمدن به قم : سر انجام پس از دعوت های مکرر، آیتاللَّه العظمی بروجردی تکلیفی بر دوش خود احساس کرد و چون دلش آرام نبود بین الطلوعین جمعه در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی دست به دامان قرآن شد و استخاره جنین آمد و انزلنا من السماء....(سوره مومنون آیات 18 و 19 و 20).
33- عزیمت به قم : با در خواست آیت الله خمینی و تعدادی از علماء از ایشان برای آمدن به شهر مقدس قم ، ایشان پس از استخاره به قرآن کریم عزم خود را برای آمدن به قم و تصدی حوزه علمیه آن جزم نمودند .و در عصر روز پنج شنبه 26 صفر سال 1364مطابق با 1324 هـ.ش رهسپار قم گردید و از قضایای عجیب این است که ارتحال و درگذشت آیت الله فقید هم روز پنج‌شنبه بود که عصر ساعت چهار بعد از ظهر در کنار دخت موسی بن جعفر مدفون گردیدند .
34- نذر و رفتن به مشهد : در سال 1364هجری قمری برابر با 1323 شمسی ایشان نذر کرده بودند به مشهد بروند اطرافیان به ایشان گفتند خوب است مردم شهرهای بین راه مثل نیشابور ،سبزوار،شاهرود،دامغان و سمنان را آگاه سازیم . ایشان در جواب گفتند:هنوز یک کار برای خودم نکرده ام در حالی که هفتاد سال از عمرم می گذرد چرا می خواهید تشریفات درست کنید.دستور حرکت داد و بدون این که مردم بفهمند بیشتر مسیر را طی کردند. در نیشابور که اقامت فرمودند مرحوم آخوند – عالم بزرگ مشهد- به استقبال ایشان شتافت. این سفر سه ماه به طول انجامید و این آخرین مسافرتی بود که ایشان بخارج از قم داشتند. و بعد از این سفر در خلال مدت شانزده سالی که در قم توقف داشتند غیر از دهات قم مسافرت دیگری نداشتند.
35- الزامی کردن درس تعلیمات دینی : در اواخر سال 1325 هجری شمسی آیت اللَّه العظمی بروجردی به آقای فلسفی پیام دادند که شاه را ملاقات کن و بگو همان طور که در روزنامه ها نوشته اند چون زمینه اجرای لایحه اجباری کردن تعلیمات ابتدایی فراهم شده است تعالیم دینی را هم در کنار تعلیمات ابتدایی بگنجانند.
36- شروع مبارزه با بهائیت : پیگیری مبارزات آیت الله بروجردی با فرقه بهائیت از سال 1377 هجری قمری شروع شد و در مصاحبه ای که با روزنامه کیهان انجام دادند نقطه نظرات خود را درباره بهائیان بیان نمودند....
37- شکایات مردم از بهایی ها : در تیرماه 1329هجری شمسی دو نامه از سوی حاج شیخ محمد مصدر الاموری و گروهی از اهالی الیگودرز در ارتباط با فعالیت بهایی ها در این شهر و جاهای دیگر برای آیت اللَّه العظمی بروجردی نوشته شد که آیت الله هم مرقوم فرمودند به آقای فلسفی که در این باره با نخست وزیر – رزم آرا- ملاقات کند تا جلوی فعالیت آنها گرفته شود.
38- مسأله فلسطین : موضع آیت الله العظمی بروجردی درقبال اشغال قدس شریف و سرزمین فلسطین ، توسط متجاوزان صهیونیست، موضعی غیرتمندانه بود . ایشان در سال 1327 ش . بیانیه پر محتوایی را در محکومیت صهیونیسم بین الملل و غاصبان فلسطین صادر فرمود و در آن از مجاهدان فلسطینی با احترام یاد کرده و برای پیروزی آنها دعا می کرد. (متن نامه در کتاب مفاخر اسلام نوشته علی دوانی صفحه 362 آمده است).
39- نماینده ایشان در آلمان : آیت اللَّه العظمی بروجردی در ماه ربیع الاول سال 1375 آقای محققی را به حضور طلبید و پس از دادن دستورات لازم و تمهید مقدمات ایشان را بسوی بندر هامبورگ واقع در آلمان غربی اعزام داشتند.
40- جواب نامه ایشان توسط عبد المجید سلیم : عبد المجید سلیم شیخ دانشگاه الازهر – قاهره جواب نامه آیت اللَّه العظمی بروجردی را در تاریخ جمادی الثانی 1371هجری قمری می دهند.
41- جواب نامه ایشان توسط شیخ شلتوت : شیخ محمود شلتوت جواب نامه آیت اللَّه العظمی بروجردی را در تاریخ 24 ذیقعده الحرام 1379هجری قمری می دهند.
42- فتوای تاریخی شیخ محمود شلتوت : شیخ محمود شلتوت رییس دانشگاه الازهر مصر از معدود علمای اهل سنت است که فتوای جواز تقلید از مکتب شیعه ی اثنی عشری را صادر کرده است . در قسمتی از این فتوی تاریخی که در روز 17 ربیع الاول 1378 قمری برابر با 17 مهر 1337 شمسی و در روز میلاد پیامبر گرامی اسلام (ص) و حضرت امام جعفر صادق (ع) صادر شد ،آمده است:
کسی که مقلد یکی از این مکتب های (چهار گانه) باشد می تواند به مکتب دیگری(هر مکتبی که باشد)منتقل شود. مکتب جعفری معروف به مذهب امامی اثنی عشری مکتبی است که شرعا پیروی از آن مانند پیروی از مکتب های اهل سنت جایز می باشد.
43- شانزده سال در قم : از تاریخ 26 صفر سال 1364مطابق با 9دی ماه 1324هـ.ش الی چهار شنبه 11شوال 1380 هـ.ق.برابر با 9/1/1340 ش.در شهرستان قم با همکاری آیات و اساتید علما ،حوزه عریض و طویلی مملو از علمای اعلام و حجج بزرگ اسلام بر پا نمود که شعاع این حوزۀ پرفیض در سراسر جهان نورافشانی نمود.
44- کتب چاپی : ظرف شانزده سال مرجعیت و زعامت آیت اللَّه العظمی بروجردی استادان و دانشمندان و فضلای حوزه علمیه قم بیش از سیصد جلد کتاب در فقه، اصول، فلسفه،منطق، کلام، تفسیر، حدیث،رجال،درایه، رد بر مذاهب مختلف و مکتب های مادی و ادبیات تاری و پارسی نوشته اند،که به چاپ رسیده است.
45- مجلۀ مکتب اسلام : نخستین شماره این مجله دربهمن سال 1337 هجری شمسی با جلدی زیبا و کاغذی اعلا و مطالبی دینی و علمی در خور فهم نسل جدید به طرز جالبی انتشار یافت، و اولین شماره این مجله در شصت صفحه و در قطع وزیری انتشار یافت. اولین شماره فصلنامه مکتب تشیع در مهر ماه 1338 در صد و شصت صفحه انتشار یافت.
46- کتابخانه مسجداعظم : برای اینکه کتابخانه در معرض استفاده عموم قرار گیرد در روز جمعه 27 شوال 1380 قمری یعنی درست پانزده روز بعد از رحلت ایشان مطابق 25 فروردین 1340 طی مراسم بسیار ساده ای با حضور آقایان علما و مجتهدین در حالی که همه متاثر و قطرات اشک بر گونه داشتند ، کتابخانه رسما افتتاح شد.
47- خبرنگار معروف خارجی : در سال 1380 هـ .ق یک روز قبل از رحلت آن مرد بزرگ، یکی از خبر نگاران خارجی بنام تیستا که به زبانهای انگلیسی و آلمانی و فرانسوی آشنایی داشت به قم می آید و به وسیله آقای دکتر نبوی پزشک معروف آیت الله، به منزل ایشان راه می یابد ولی چون آیت الله از ملاقات ممنوع بوده اند و بعلاوه با خبرنگاران لذا توفیق ملاقات پیدا نمی کند ولی وقتی خانه ساده ایشان را می بیند می گوید اسلام تبلیغات نمی خواهد بزرگترین تبلیغات برای اسلام همین زندگی ساده رهبران آن است.
48- پروفسور موریس : پروفسور موریس متخصص معروف قلب که از فرانسه برای معالجه آیت الله به قم دعوت شده بود می گوید ظرف 48 ساعتی که در شهر قم بودم و چند بار به ملاقات آیت الله رفتم جاذبه روحانیت آیت الله به قدری برای من جالب بود که هرگز در مدت عمرم تا این حد تحت تاثیر یک مقام و شخصیت روحانی واقع نشده بودم....
49- تاریخ وفات : ایشان پس از هفتاد سال تلاش علمی و فعالیت های اجتماعی و سیاسی در صبح روز پنج شنبه13شوال 1380 هـ .ق .برابر با 10/1/1340 ش.در حالی که 88 بهار زندگی را پشت سر گذاشته بود ، چشم از جهان فرو بست .
پی نوشت :
1- نبوی طباطبایی،نادر، در گذر تاریخ، نسب نامه ی خاندان طباطبایی بروجرد،چاپ 1387.
2- علوی طباطبایی، سید محمد حسین، خاطرات زندگانی حضرت آیت الله العظمی بروجردی،چاپ 1341.
3- دوانی، علی، مفاخر اسلام ،ج 12،چاپ چهارم 1379.
آرشیو سایت موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی